| کتاب  . تألیـف |

مارکسیسم و ماجرای بیگانگی انسان، تهران: بی تا، بی نا.
کمونیسم اروپایی، تهران: بی تا، بی نا.
کمونیسم و دموکراسی، تهران، ۱۳۵۳ش.
آب و فن آوری آبیاری در ایران باستان، تهران، ۱۳۵۵ش.
آذربایجان و اران (آلبانیای قفقاز)، تهران، ۱۳۶۰ش.
ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، تهران، ۱۳۶۵ش.
اران از دوران باستان تا آغاز عهد مغول، تهران، ۱۳۸۰ش.
نام دریای شمال ایران، تهران، ۱۳۸۷ش.

| کتاب  . ترجمـه |

اورارتو، نوشتۀ پیوتروفسکی، تهران، ۱۳۴۸ش.
تمدن ایران باستان، نوشتۀ لوکونین، تهران، ۱۳۵۰ش.
طبقۀ جدید تحلیلی از تحول جامعۀ کمونیست، نوشتۀ میلوان جیلاس، تهران، ۱۳۵۳ش.
اسرار مرگ استالین، نوشتۀ آوتور خانوف، تهران، ۱۳۵۶ش.
به زمامداران شوروی، نوشتۀ سولژ نیتسین، تهران، ۱۳۵۶ش.
منابع کمونیسم روسی و مفهوم آن، نوشتۀ نیکلای آلکساندرویچ بردیایف، تهران، ۱۳۶۰ش.
نیکیتـا خروشچف؛ سال های حاکمیت، به ضمیمۀ کامل گزارش خروشچف در جلسۀ سری کنگرۀ بیستم شوروی، تهران، ۱۳۶۲ش.
گفت و گو با استالین، نوشتۀ میلوان جیلاس، تهران، ۱۳۶۳ش.
سیزده روزی که کرملین را لرزاند (انقلاب مجارستان)، نوشتۀ تیبور مرای، تهران، ۱۳۶۳ش.
تاریخ سری جنایت های استالین، نوشتۀ آرلوف، تهران، ۱۳۶۶ش.
شهرهای ایران در دوران پارتیان و ساسانیان، نوشتۀ پیگولوسکایا، تهران، ۱۳۶۷ش.
خاطرات پرنس فیلکس؛ یوسف اف، قاتل راسپوتین، نوشتۀ یوسف اف، تهران، ۱۳۶۸ش.
اعراب حدود مرزهای روم شرقی و ایران در سده هـای ۴ ـ۶ میلادی، نوشتۀ پیگولوسکایا، تهران، ۱۳۷۲ش.
خاطرات بوریس باژانف ،رئیس دبیرخانۀ دفتر سیاسی حزب کمونیست اتحـاد شوروی، تهران، ۱۳۸۳ش.

| مقاله ها.تألیف |

(( سخنی در پیرامون آذربایگان)) ،بررسی های تاریخی، سال۴، شمارۀ ۱، ۱۳۴۸ش: (۴۱ ـ ۵۲).
((سخنی کوتاه پیرامون اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایران در روزگار ساسانیان)) ،بررسی های تاریخی، سال۵، شمارۀ ۵، ۱۳۴۹ش: (۱ ـ ۲۸).
(( در پیرامون آذربایگان)) ،وزارت آموزش و پرورش، مرکز مطالعات و تحقیقات ملی، شمارۀ ۸، بی تا: (۳ـ ۳۷).
(( نکته ای چند پیرامون پرورش جوانان)) ،ماهنامۀ آموزش و پرورش، شمارۀ ۵، دورۀ ۴۳، ۱۳۵۲ش: (۲۵۹ ـ ۲۶۵).
(( مرحلۀ تازه در اختلاف های چین و شوروی)) ،وزارت آموزش و پرورش، مرکز مطالعات و تحقیقات ملی، بی تا: (۱ـ ۱۹).
(( موسی خورنی تاریخ نگار ارمنی عهد ساسانی)) ،بررسی های تاریخی، سال۷، شمارۀ ۲، ۱۳۵۱ش: (۴۷ ـ ۹۲)؛ سومین کنگرۀ تحقیقات ایرانی، ۱، ۱۳۵۲ش: (۲۴۹ـ ۳۰۶).
(( در پیرامون اختلاف نظر احزاب کمونیست بر سر دیکتاتوری پرولتاریا)) ،اندیشه های رستاخیز، سال۱، ۱۳۵۵ش: (۱۲۲ ـ۱۴۰).
(( ترکان و ایران در عهد خسرو انوشیروان)) ،بررسی های تاریخی، سال۱۱، شمارۀ ۵، ۱۳۵۵ش: (۱ ـ ۲۶)؛ تاریخ و فرهنگ ایران، شمارۀ ۵، ۱۳۵۵ش: (۴۹ ـ ۱۰۶).
(( سیـری کوتاه در فلسفۀ تاریخ)) ،اندیشه های رستاخیز، سال۱، شمارۀ ۲، ۱۳۵۵ش: (۱۰۵ ـ ۱۳۲).
(( پیوستگی آیین شاهنشاهی با زندگی و معتقدات ایران (ویژگی ها و مزایای آیین شاهنشاهی))) ، ۱۳۵۵ش: (۱ ـ ۳۴).
(( مگر ایرانیان میهن پرست مرده اند؟)) ، بی تا، بی جا: (۱ـ ۳۶).
(( گوشه ای تاریک از تاریخ شاهنشاهی وهرام پنجم، شاهنشاه ساسانی)) ،بررسی های تاریخی، سال۱۲، شمارۀ ۶، ۱۳۵۶ش: (۱۳ـ ۴۰).
(( نظام سیاسی ایران و تأثیر آن در وحدت ملی)) ،فرهنگ و زندگی، شمـارۀ ۲۵ و ۲۶، ۱۳۵۶ش: (۴۹ ـ۵۷).
(( نشانی از یک: برخورد نادرست فلسفی نسبت به مقولۀ (آنچه هست) و (آنچه باید باشد))) ،اندیشه های رستاخیز، سال۲، ۱۳۵۷ش: (۲۹ ـ۳۶).
(( ترکان و ایران در روزگار هرمزد چهارم)) ،فروهر، شمارۀ ۱، ۱۳۶۲ش: (۲۸ـ ۴۸).
(( زبان مردم آذربایجان در گذشته)) ،آینده، سال۱۰، شمارۀ ۲ و ۳، ۱۳۶۳ش: (۱۲۶ ـ۱۳۶) .
(( دو جادۀ بزرگ جهانی در روزگار باستان (جادۀ شاهی و جادۀ ابریشم))) ،راه و بار، شمارۀ ۵، ۱۳۶۳ش: (۵۹۲ ـ ۵۹۷).
(( دریای خزر، کهن تریـن قلمرو دریانوردی ایران)) ،بندر و دریا، شمارۀ ۳، شهریور ۱۳۶۴ش: (۳۴ ـ ۳۸).
(( خلیج فارس در پهنۀ زمان ها)) ،بندر و دریا، شمارۀ ۲، اردیبهشت۱۳۶۴ش، شمارۀ ۳، شهریور۱۳۶۴ش: (۴۲ ـ ۴۵).
(( بحرین، جزیرۀ نفت و مروارید)) ،بندر و دریا، شمارۀ ۴، ۱۳۶۴ش: (۳۲ ـ ۳۶ و ۱۰۳).
(( ایران شناسی در شوروی)) ،ناموارۀ دکتر محمود افشار، به کوشش ایرج افشار، جلد۱، ۱۳۶۴ش: (۵۷۳ ـ ۵۸۷).
(( انقلاب مصادره، مصادرۀ انقلاب(بلشویک ها و موانع توسعه در جمهوری های قفقاز و آسیای مرکزی)) ،دنیای سخن، تهران: بی تا،(۳۴ ـ ۳۶).
(( وزیر دربار رضا شاه، جاسوس شوروی)) ،کارنامک، کتاب پژوهش های تاریخی، ۱۳۶۶ش: (۹ ـ ۴۲).
(( زبان مردم آذربایجان)) ،زبان فارسی در آذربایجان، موقوفات دکتر محمد افشار یزدی، جلد اول، ۱۳۶۸ش: (۴۲۵ ـ ۴۴۰).
(( تاریخ یقیشۀ ارمنی از عهد ساسانی)) ،هفتاد مقاله، ۱، ۱۳۶۹ش: (۹۳ ـ ۹۹).
(( خاطرۀ آشنایی با خلیل ملکی و نکاتی انتقادی دربارۀ کمونیسم)) ،یادنامۀ خلیل ملکی، به کوشش امیر پیشداد و همایون کاتوزیان، ۱۳۷۰ش: (۱۷۵ ـ ۱۸۵).
(( ایران شناسی در روسیه و اتحاد جماهیر شوروی)) ،مجموعه مقالات انجمن وارۀ بررسی مسائل ایران شناسی، به کوشش علی موسوی گرما رودی، ۱۳۷۱ش: (۲۱۵ ـ ۲۲۳).
(( جمهوری گرجستان)) ،مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال۱، شمارۀ ۴، ۱۳۷۱ش: (۲۰۳ ـ ۲۱۶).
(( جمهوری خودمختار نخجوان)) ، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال۱، شمارۀ ۲، ۱۳۷۱ش: (۲۱۹ ـ ۲۳۳).
(( دربارۀ کاسپیان و دریای کاسپین)) ، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال۱، شمارۀ ۱، ۱۳۷۱ش: (۱۵۱ ـ ۱۵۸) .
(( آذری تنها آذربایجانی است و لاغیر)) ، کهکشان، سال۳، شمارۀ ۸۱، اردیبهشت ۱۳۷۱ش: (۵۴ ـ ۵۷).
(( داستان ضحاک)) ، گلچرخ، شمارۀ ۲، اردبیهشت و خرداد ۱۳۷۱ش: (۸۸ ـ ۹۱).
(( اوستیا)) ، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال۲، شمارۀ ۱، تهران، ۱۳۷۲ش: (۱۵۱ ـ ۱۶۱).
(( آلبانیای قفقاز از دیدگاه مؤلفان عهد باستان و اوایل سده های میانه)) ، یادنامۀ دکتر مهرداد بهار، تهران، ۱۳۷۶ش: (۴۷۹ ـ ۴۸۴).
(( مفهوم فرهنگ)) ، درخت معرفت، جشن نامۀ عبدالحسین زرین کوب، به کوشش علی اصغر محمدخانی، ۱۳۷۶ش: (۳۳۳ ـ ۳۳۸).
(( نام واقعی آذربایجان قفقاز، اران است!)) ، کهکشان، شمارۀ ۳۵، ۱۳۷۶ش: (۱۸ ـ ۲۰).
(( آذربایجان و اران)) ، ایران و قفقاز(اران و شروان)، نوشته، گردآوری و تنظیم از پرویز ورجاوند، ۱۳۷۸ش: (۵۵ ـ ۷۶).
(( نقش ایران در جادۀ ابریشم تا پایان عهد ساسانی)) ، جادۀ ابریشم، ۱۳۷۶ش: (۲۳۴ ـ ۲۴۴).
(( سخنی کوتاه پیرامون قفقاز)) ، ایران و قفقاز(اران و شروان)، نوشته، گردآوری و تنظیم پرویز ورجاوند، ۱۳۷۸ش: (۱۱ ـ ۲۲).
(( نگرشی بر مسائل زبانی در جمهوری آذربایجان)) ، فصلنامۀمطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال۸، دورۀ ۳، شمارۀ ۸۲، ۱۳۷۸ش: (۸۷ ـ ۹۶).
(( نگاهی به سیاست خارجی دولت ساسانی در غرب قفقاز(نیمۀ دوم سدۀ پنجم و نیمۀ نخست سدۀ ششم میلادی))) ، تاریخ روابط خارجی، نشریۀ مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، سال۱، شمارۀ ۴، ۱۳۷۹ش: (۷ ـ ۱۹)؛ آران، فصلنامۀ تحقیقی، مطالعاتی مؤسسۀ فرهنگی آران، سال۳، شمارۀ ۶، ۱۳۸۴ش: (۴۵ ـ ۵۹).
(( پدیدۀ جهانی رابطۀ مدنی و نحوۀ انتقال آن در طول تاریخ)) ، گفت و گوی تمدن ها (گزارش گفت و گو)، سال۱، شمارۀ ۹، ۱۳۸۰ش: (۶ ـ ۷).
(( آذربایجان بخشی از ایران است)) ، چهل گفتار از چهل استاد در ایران شناسی، انتشارات دایرۀ المعارف ایران شناسی، ۱۳۸۱ش: (۲۸۲ ـ ۳۰۴).
(( چگونه نام آذربایجان بر اران نهاده شد؟)) ، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، سال۱۷، شمارۀ ۱ ـ ۲، ۱۳۸۱ش: (۴ ـ ۲۵).
(( نگاهی به تاریخ ایران در پایان عهد ساسانی)) ، نخستین همایش ملی ایران شناسی، ۱۳۸۳ش: (۲۴۱ ـ ۲۵۲).
(( سیـاست دینی خسرو دوم (پرویز ـ ابرویز))) ، ایران شناسی، سال۱۴، شمارۀ۴، ۲۰۰۴م: (۷۶۲ ـ ۷۷۸).
(( تاریخ و تاریخ نگاری)) ، ایران شناسی، سال۱۶، شمارۀ۱، ۲۰۰۴م: (۳۲ ـ ۴۷).
(( اشاره ای کوتـاه به لیبرالیسم)) ، شرفنامه، (یادنامۀ دکتر شرف الدین خراسانی)، به کوشش سید حسن عرب، ۱۳۸۳ش: (۲۷۸ ـ ۲۸۹).
(( نقش عناصر ایرانی در ارتباط با دولت اورارتو (سده های ۱۳ ـ ۷ پیش از میلاد))) ، دومین همایش ملی ایران شناسی، ۱۳۸۳ش.

| مقاله ها . ترجمه |

(( مصاحبه با میلوان جیلاس دربارۀ ایدئولوژی و انقلاب)) ، بی تا، بی جا، (ص۳۴)
(( اوضاع اقتصادی قلمرو خلافت عباسی)) ، نوشتۀ ا.آ.بلیاف، سازمان اوقاف معارف اسلامی، شمارۀ۱۰، ۱۳۴۸ش: (۷۰ ـ ۷۷) و شمارۀ۹، ۱۳۴۸ش: (۱۵ ـ ۲۲).
(( مآخذ فرهنگ ایران در دورۀ ساسانیان)) ، نوشتۀ ولادیمیر لوکونین، باستان شناسی و هنر ایران، شمارۀ ۴، ۱۳۴۸ش: (۱۵ ـ ۲۸).
(( شرحی در پیرامون واژه شناسی نام های خاص ایرانی)) ، نوشتۀ و. ای. آبایف، ضمیمیۀ مجلۀ بررسی های تاریخی، سال ۱۲، شمارۀ۳، بی تا: (۱۱۲ ـ ۲۴۴).
(( در پیرامون تاریخ پژوهش کتیبۀ بیستون)) ، نوشتۀ م.ا. داندامایوف، باستان شناسی هنر ایران، شمارۀ۳، ۱۳۴۸ش: (۴۲ ـ ۵۴).
(( مدارک جهت فهرست نسخ خطی فارسی)) ، نوشتۀ ا. ف. پورشفسکی، نسخه های خطی، شمارۀ۷، تهران، ۱۳۵۴ش: (۷ ـ ۲۸).
(( ماتیکان هزار داتستان در ارتباط با مآخذ سریانی)) ، نوشتۀ نینا ویکتورنا پیگولوسکایا، فروهر، شمارۀ۲، ۱۳۶۲ش: (۲۴۲ ـ ۲۶۱).
(( قبایل عرب حدود مرزهای روم شرقی)) ، نوشتۀ نینا ویکتورنا پیگولوسکایا، تحقیقات تاریخی، شمارۀ۴ ، ۵، ۱۳۶۹ش: (۳۹ ـ ۸۰).
(( مآخذ تاریخ اعراب در دوران پیش از اسلام و مسئلۀ تاریخ نگاری آن)) ، نوشتۀ نینا ویکتورنا پیگولوسکایا، یکی قطره باران، ۱۳۷۰ش: (۳۴۵ ـ ۳۷۸).
(( شاپور دوم و رایزن او گهشتازاد)) ، نوشتۀ نینا ویکتورنا پیگولوسکایا، ایران شناخت، (فصلنامۀ انجمن ایران شناسان کشورهای مشترک المنافع)، شمارۀ۱، ۱۳۷۴ش: (۲۱ ـ ۲۹).

| گفت و گوها و سخنرانی ها |

(( بررسی جامعه شناسی ایران پیش از اسلام و نخستین سده های اسلامی در ارتباط با هنر و موسیقی)) ، انجمن فرهنگ باستان، سال ۱۶، شمارۀ ۹۱، ۱۳۵۶ش: (۳ ـ ۱۷).
(( از اران تا آذربایجان؛ گفت و گویی با دکتر عنایت الله رضا)) ، جهان کتاب، سال ۶، شمارۀ ۱۲ ـ ۴۲، ۱۳۸۱ش: (۲۶ ـ ۲۹).
(( متن سخنرانی دکتر رضا)) ، در مراسم بیستمین دورۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت فرهنگی، تهران، ۱۳۸۲ش.
ترجمۀ مقدمه هـای روسی در کتاب عالم آرای نادری، جلد اول، از میکلوفوماکلای، تهران، ۱۳۶۳ش.
مقدمه بر تاریخ نوشته های جغرافیایی در جهان اسلام، نوشتۀ ایگناتی یولیانوویچ کراچکوفسکی، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران، ۱۳۷۹ش.
(( تاریخ، فرهنگ و هویت ملی و زبان فارسی، در گفت و گو با دکتر عنایت الله رضا)) ، پژوهشگران، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، نشریۀ علمی ـ خبری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ۴، شمارۀ ۱ ـ ۱۱، ۱۳۸۵ش: (۲۷ ـ ۳۷).
(( کرانه های دریای مدیترانه در کوش نامۀ حکیم ایرانشان بن ابی الخیر)) ، متن سخنرانی در همایش فردوسی و منظومه های حماسی در کرانه های مدیترانه، مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۸ش.
(( تأسیس دولت هخامنشی)) ، متن سخنرانی در همایش کوروش هخـامنشی و ذوالقرنیـن، مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی، تهـران، ۱۳۸۹ش.

| مقالات تألیف شده در ۱۸ جلد دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی |

ج۱: آجارستان؛ آذربایجان؛ جمهوری(Eng)؛ آذربایجان شوروی؛ آرال؛ آستاراخان؛ آشوران؛ آلتائیان.

ج۲: آلماآتا؛ آمل (چهارجوی)؛ آوار؛ آبخاز؛ ابراهیم بن یعقوب.

ج۳: ابن بطوطه؛ ابن جبیر؛ ابن خردادبه؛ ابن رسته؛ ابن سرابیون.

ج۴: ابن فضلان؛ ابن ماجد.

ج۵: ابت الوردی؛ ابوحامد غرناطی؛ ابودلف؛ ابو عبید بکری.

ج۶: ابوالفداء؛ ابو قبیس؛ ابیار؛ ابیورد؛ اتحاد جماهیر شوروی؛ اترار؛ اتک؛ اتل؛ اثور؛ اجین.

ج۷: احمد نگر؛ اخرید؛ اخمیم؛ ادریسی؛ ادماوه؛ اران؛ ارتیون؛ اردل؛ اردلان؛ ارزروم؛ ارزن؛ ارس؛ ارمناک؛ ارمنستان؛ اریتره.

ج۸: ازبکستان (جغرافیا)؛ استپاناکرت؛ استرگوم؛ اسلام (گسترش در قفقاز)؛ اسماعیل.

ج۹: اشیت؛ اصطخری؛ افریقا؛ افلاق؛ اگادیر؛ البسان.

ج۱۰: النجق؛ اندی؛ انزلی؛ بندر اوجان؛ اورالسکه؛ اورامان؛ اورمیه؛ دریاچۀ اورمیه؛ شهر و شهرستان؛ اورنبورگ؛ اوستیا؛ اوش؛ اوگاندا؛ ایرتیش؛ ایسیغ کول؛ ایروان؛ ایلی؛ اینگوش؛ اینه بختی.

ج۱۱: باب اللان؛ باتوم؛ باجروان؛ بازار (پیش از اسلام)؛ باشقیرستان؛ باعچه سرای؛ باکو؛ باکیخانوف؛ بالخاش؛ بالکار؛ بالکان؛ بایکال؛ بخارا؛ برات؛ بردعه.

ج۱۲: بزنطی؛ بسرمیان؛ بسنی؛ بش؛ بالغ؛ بکران؛ محمدبن نجیب؛ بلاساغون؛ بلاسگان؛ بلخ (پیش از اسلام)؛ بلخان؛ بلغار؛ بلغارستلن؛ بلنجر؛ بوداپست.

ج۱۳: بیکند؛ بین النهرین؛ پامیر؛ پان ترکیسم؛ پان تورانیسم؛ پچنگ ها؛ پنجیکنت.

ج۱۴: تاتار؛ تبت.

ج۱۵: ترک؛ ترکستان.

ج۱۶: تفلیس.

ج۱۷: جادۀ ابریشم.

ج۱۸: جغرافیا؛ جند؛ جندی شاپور؛ چچن؛ چو؛ چوواش.

پی نوشت ها:

۱ـ این نوشتار عیناً از شمارۀ ۸۶ مجلۀ نگاه نو برگرفته شده است. ر.ک.: شیوا جعفری، ((کتاب شناسی آثار دکتر عنایت الله رضا)) ، نگاه نو، ش۸۶ (تایستان۱۳۸۹): ۴۱ ـ ۴۳.

۲ـ (ز.۱۳۵۷) دستیار بخش جغرافیای دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی.