از جمله هنرهایی که می‌توان ذوق و ابتکار ایرانیان را با آن شناخت هنر زیبای قالی‌بافی است. موزه فرش امروزه یکی از غنی‌ترین موز‌ه‌های تخصصی جهان، به لحاظ داشتن قالی‌های متنوع و یکی از زیباترین موزه‌ها به لحاظ نوع معماری ساختمان آن محسوب می‌شود. بافته‌های به نمایش گذاشته شده در این موزه از مناطق مختلف ایران مانند آذربایجان، اصفهان، کاشان، خراسان، کردستان، همدان، مرکزی، مناطق عشایر و ترکمن صحرا می‌باشد. این بافته‌ها هر کدام دارای مشخصات و ویژگی‌های منحصر به فردی هستند و از طریق همین ویژگی‌ها می‌توان پی به محل بافت آنها برد. برای آشنایی بیشتر علاقه‌مندان هنر به معرفی تعداد چهار تخته از فرش‌های نفیس تصویری موزه فرش ایران با موضوع مسیحیت پرداخته می‌شود.

۱- شماره اموال : ۸۱۵
دوره : اواخر قرن ۱۳ ‌ق

محل بافت : کردستان

اندازه : ۱۹۷× ۲۰۹ سانتی‌متر

جنس : پشم و نخ

طرح و نقشه: گلیمی منحصر به فرد با پنج حاشیه به رنگ‌های مختلف که از نقوش اسلیمی و گل‌دار برای تزیین آن استفاده شده است. مرکز گلیم، محرابی گلدانی است. زمینه، محرابی روشن و مزین به گل‌های مختلف می‌باشد. در قسمت مرکز گلیم تصویر حضرت عیسی مسیح (ع) با هالـه‌ای در بالای سر دیـده می‌شـود که کتاب انجیل را در دسـت دارد و چهار نفر از یاران حضرت عیسی جام به دست در سمت راست آن حضرت در حال گوش دادن به سخنان وی هستند. در کنار حضرت عیسی و یارانش تصویر یک صلیب دیده می‌شود.

وجود صلیب در قالی نشانگر دین مسیحیت است. همچنین، وجود تصویر شمع در گلیم را می‌توان اشاره‌ای بر کاربرد آن در مراسم مذهبی و زیارت‌گاه‌ها، برای برآورده کردن حاجات افراد دانست. در کلیساها نیز روشن کردن شمع، نشان آشکاری از زندگی روحانی و مبتنی بر ایمان بوده است و در فرهنگ ایرانی شمع نماد روشنی و گرمی و لطف و مهر و سوختن و راحت یاران طلبیدن است.

۲- شماره اموال :۲۳
محل بافت : درخش

نوع بافت: نا متقارن

اندازه :۱۸۲×۱۴۰ سانتی‌متر

مقدار گره : ۶۵

مواد : پشم و نخ

قدمت : ۱۳۱۲ه‌ق

طرح و نقشه: زمینـه اصلی این قالیچه بته‌ترمه‌ای است که در مـرکز آن تصویـری از مـام وطن ارمنستان و نوشته‌ای به زبان ارمنی به چشم می‌خورد. متأسفانه هنگام مرمت این قالیچه به دلیل ناآشنایی مرمت‌کار به زبان ارمنی برخی از این حروف ازبین رفته و کتیبه ناخوانا دیده می‌شود ولی در کتیـبه‌ای کـه در بـالای ایـن قالیچـه روی حاشیـه اصلـی دیده می‌شود، تاریخ بافت، محل بافت و نام سفارش‌دهنـده دیده می‌شود. رنـگ‌های اصلـی استفـاده شـده عبـارت‌انـد از

کـرم، کـرم تیـره، عاجـی، صـورتـی، لاکـی تـیره، آبـی روشـن، دارچینـی، قـهوه‌ای، سبز روشـن.حاشیـه اصلـی پهـن‌تر اسـت و حاشیه دیگری با طرح بته به حالت قهر و آشتی یعنی دو به دو بافته شده و درمیان چند حاشیه فرعی قرار گرفتـه است.

۳- شماره اموال : ۱۴۰۹
محل بافت : کاشان

نوع بافت : نا متقارن

اندازه : ۱۳۶ × ۱۹۶ سانتی‌متر

مقدار گره : ۳۵گره

مواد : پشم و نخ

قدمت : قرن ۱۴ ه‌ق

طرح و نقشه: این اثر یکی از زیباترین قالیچه‌های تصویری بافت کاشان است که اشاره به داستان زایمان حضرت مریم دارد. حاشیه اصلی قالیچه دارای کتیبه‌ای است که اشعاری از مثنوی معنوی جلال‌الدین محـمد بلخـی (مولانا) در رابطه با زایمان حضـرت مریـم در آن بافتـه شده است. در قسمت بالای قالی کتیبه‌ای با مضمون «تصویر عیسی و مریم و جبرئیل» دیده می‌شود.

چهره حضـرت مریم در حالیکـه هاله‌ای در بالای سـرش وجود دارد و حضـرت عیسی در آغوشش در سمت راسـت، بافته شده است. در کنـار حضرت مریـم، جبرئیـل، با تاجـی بر سر و بال‌هایی که به خوبی نمایان است، قرار گرفته. همچنین، در قالی نخلستان خرما را می‌بینیم که در داستان اشاره شده، حضرت مریم در زمان زایمان به سمت تنه آن درخت کشانده می‌شود و در این حال، کسی از پایین پایش، او را ندا می‌دهد که غمگین مباش پروردگارت زیر پای تو چشمه آب گوارایی قرار داده. این تنه نخل را به سمت خود تکان بده تا خرمای تازه برایت فرو ریزد. در قسمت پایین قالی هم انواع حیوانات مانند خرگوش،لاک‌پشت، آهو، پرندگان و درخت بید و سرو و آبگیری با ماهیان رنگی دیده می‌شوند. در کنار حضرت مریم، تصویر الیصابات، مادر حضرت یحیی، را به صورت نشسته می‌توان دید. حضرت یحیی، پیرو حضرت عیسی بود و از ویژگی‌ها و صفات مشترک آن دو پیامبر می‌توان به تولد اعجاز‌آمیز و زهد فوق‌العاده و نسبت نزدیکشان اشاره کرد.

۴- شماره اموال :۲۱۳
محل بافت :قفقاز

نوع بافت : نامتقارن

اندازه : ۱۳۵× ۲۰۵ سانتی‌متر

مقدار گره : ۴۰ گره

مواد : پشم و نخ

قدمت : اواخر دوره قاجار

طرح و نقش: سرزمینـی که امروز به عنوان قفقاز شناخته می‌شود، ناحیه‌ای وسیع است که تا مـدت‌ها جزو سرزمین و پادشاهی ایران بوده و متأسفانه، در زمان فتحـعلی شاه قاجار بر اثر دو جنگ که منجر به دو معاهده گلستان و ترکمنچای شد (۱۲۲۴و ۱۲۲۸هجری قمری) به روسیه تزاری واگـذار شد. پس از تشکیل حـکومت شوروی سابق، سه جمهوری در این ناحیه به وجود آمد آذربایجان، ارمنستان و گرجستان. از سه جمهوری مذکور به جز گرجستان، در ارمنستان وآذربایجان فرش‌بافی از مهم‌ترین هنرها و صنایع دستی مردم به شمار می‌رود.

در یـک بررسـی کلی می‌توان گفـت که استفـاده از نقـوش هنـدسی و انتـزاعی در تمامـی فرش‌های قفقاز، اعم از آذربایجانی و ارمنی رایج بوده است. این قالیچه تصویری، که با موضوع ابنیه مذهبـی و کلیسا می‌باشد، دارای رنگ‌های بی‌نظیری مانند روناسی، کرم، آبی روشن، زرد نارنجی، سرمـه‌ای، سفید و قهوه ای است. پنج حاشیـه در قالی دیده می‌شود که نقـوش گل‌دار و جانـوری رنگارنـگ دارند. در مـرکز قالی تصویر کلیسا دیده می‌شود. همچـنین، تعـدادی پرنده کوچک در متن اصلی به صورت هندسی دیده مـی‌شود. کتیبه‌ای نیز در بالای قالی وجود دارد که سال بافت (۱۹۰۸م) در آن دیده می‌شود.

در بین قالیچه‌های تصویری تعداد کمی قالیچه با موضوع مذهبی وجود دارد و تعداد آنها در مقایسه با دیگر قالیچه‌های تصویری بسیار اندک است. به کار بردن موضوعات مذهبی در جنبش تصویرسازی از قرن دوازدهم در ایران آغاز شد و مورد توجه بسیاری از هنرمندان قرار گرفت.

پی‌نوشت‌ها:

۱- کارشناس ارشد تاریخ ایران باستان، کارشناس موزه فرش