در تالار تسای[۲] دانشگاه هاروارد،[۳] در شب دوشنبه، ۱۶ نوامبر ۲۰۰۹م، اتفاقی بی سابقه به وقوع پیوست. حدود دویست نفر ، که در میان آنان دانشجویان ترک، افرادی از جامعۀ ارمنی شهر بوستون[۴] آمریکا، و هنری مورگنتاوو[۵] ( نوۀ سفیر امریکا در سال های پایانی امپراتوری عثمانی، که نام پدر بزرگش را بر او نهاده اند) نیز حضور داشتند، شنوندۀ سخنان سخنران اصلی گردهمایی، حسن کمال،[۶] نوۀ کمال پاشا،[۷] یکی از سه طراح اصلی نژادکشی علیه ارمنیان، در قلمرو عثمانی، در ۱۹۱۵م، بودند.

این نشست را با نام رفع اختلاف میان ارمنیان و ترک ها پاملا اشتاینر[۸] ( نبیرۀ هنری مورگنتاوو) ،دانشجوی دکترای علوم انسانی و پروفسور آیلین بابیت،[۹] از دانشکدۀ حقوق و دیپلماسی دانشگاه تافتس[۱۰] صحنه گردانی می کردند. دکتر تانر آکچام[۱۱] محقق و تاریخ دان معروف ترک و استاد دانشگاه کلارک[۱۲] درمسائل نژادکشی ارمنیان، نیز در مرحلۀ پرسش و پاسخ به جمع سخنرانان پیوست.

هنگامی که حسن کمال، که پدر بزرگش دستور کشتار هزاران ارمنی را در ۱۹۱۵م صادر کرده بود، به ذکر روند آشنا شدنش با جزئیات نژادکشی ارمنیان پرداخت سکوت مطلق تالار را فرا گرفته بود. تنش و برخورد عواطف حضار کاملاً محسوس بود. او از ریشه های خانواده اش صحبت کرد، از اینکه کمال پاشا محور داستان خانوادۀ آنها بوده است.

حسن کمال در ۱۹۴۴م، دراستانبول، به دنیا آمد. او در دانشگاه آنکارا، در رشتۀ علوم سیاسی تحصیل کرد اما اظهار می کند: (( ما چیزی در مورد وقایع ۱۹۱۵م، در مورد آنچه که بر ارمنیان، کردها و علوی ها[۱۳] گذشته و چیزی در مورد صفحات وحشتناک تاریخ نیاموخته بودیم )) .

او می گوید: (( من در مورد جنگ جهانی اول و همکاری ارمنیان با دشمن شنیده بودم. آنها باید تبعید می شدند.این داستان نه فقط در میان خانواده بلکه در مدرسه نیز پیچیده بود)) .

هنگامی که حسن کمال حرفۀ روزنامه نگاری را برگزید و خصوصاً، در شش سال اخیر، به او هشدار دادند که بدون محافظ به لبنان سفر نکند. پس از ترور هراند دینک، دوست روزنامه نگارش و سردبیر و مؤسس روزنامۀ آگوس[۱۴] او می بایست از جلیقۀ ضد گلوله استفاده می کرد. حسن کمال، که اینک یک روزنامه نگار موفق است، فقط در ۲۱ سالگی توانست از لا به لای تاریخ مخدوش شده به دست دولت کنونی ترکیه پی به حقایق تلخ برد. چشمان او را تانر آکچام، محقق و تاریخ دان معروف ترک و هراند دینک، روزنامه نگار فقید و هم فکر او، باز کرده بودند.

نخستین بار در ترکیه تانر آکچام، در کتابی که در ۱۹۹۱م منتشر کرد، از کشتار ارمنیان این کشور در ۱۹۱۵م با عنوان نژادکشی نام برد. این موضوع کنجکاوی حسن کمال را برای دانستن آنچه که واقعاً در ۱۹۱۵م رخ داده برانگیخت.

این آغازی بود برای پایان دادن به ادامۀ حیات در دروغ و پی بردن به حقیقت. آکچام قلب های ما را به یک گذشتۀ غم انگیز گشود. در سال ۲۰۰۰م، مرحله ای جدید برای ترکیه شروع شد. ترکیه خواهان هماهنگی با ا تحادیۀ اروپا شد.

حسن کمال و آکچام هر دو خائن به حساب آمدند.

آگوس، روزنامه ای که به سر دبیری هراند دینک از ۱۹۹۶م انتشار می یافت، منبع دیگری برای آموزش حسن کمال شد.

کمال یاد آور شد که مراجع قضایی ترکیه از برقراری اولین کنفرانسی که در ۲۰۰۵م برای تحلیل نژادکشی ارمنیان برنامه ریزی شده بود ممانعت کردند و اینکه پس از آن کنفرانس های متعددی در همین مورد تشکیل شده که آخرین آنها کنفرانس کشتار در آدانا در همین ماه بوده است.

سپس، از صدها هزار نفری یاد کرد که در مراسم تدفین هراند دینک، در خیابان های استانبول یک صدا فریاد بر آورده بودند که (( ما همگی ارمنی هستیم)) . او از سی هزار ترکی یاد کرد که یادداشت معذرت خواهی از ارمنیان را، برای هر آنچه در ۱۹۱۵م اتفاق افتاده بود، امضا کرده بودند.

او گفت: (( نگاهم در مورد مسائل ۱۹۱۵م کاملاً تغییر کرده. من حتی در ملاقات با نوۀ ترورکنندۀ پدر بزرگم، در ۱۹۲۲م ، از او درخواست کردم که به استانبول بیاید و با چهرۀ دیگر وقایع آشنا شود)) .

حسن کمال در ۲۰۰۶م به ارمنستان سفر کرد و در ایروان با بازدید از بنای یادبود کشته شدگان ۱۹۱۵م آن را گرامی داشت.

او پس از قتل هراند دینک، در مقاله ای در روزنامۀ ملیت[۱۵] نوشت که بیایید از آلام یکدیگر با خبر و برای یکدیگر احترام قائل شویم.

حسن کمال در پایان سخنانش گفت: (( بیایید رنج یکدیگر را درک کنیم. نمی توان از تاریخ فراری بود. نباید تاریخ را انکار کرد و قربانی درد پنهان خود بود. راه رسیدن به شناخت حقایق تنها از طریق مردم سالاری میسر است)) .

اعتراف به وقوع نژادکشی از دهان شخصی چون حسن کمال، حقیقتاً واقعه ای غیرمنتظره بود.