ژانت دیگرانوهی لازاریان در ۱۳۰۹ش/ ۱۹۳۰م، در خانواده ای از ارمنیان نخجوان، که به ‏ایران مهاجرت کرده بودند، در تهران به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را در تهران و اصفهان دنبال کرد و دورۀ متوسطه را در دبیرستان نوربخش تهران در رشتۀ ادبیات به پایان رساند. ‏لازاریان پس از وقفه ای چند ساله به انگلستان سفر کرد و تحصیلات خود را در رشتۀ تاریخ هنر در رویال کالج ‏لندن ادامه داد.‏

او پس از بازگشت به ایران به همکاری با نشریات پرداخت و نخستین مقاله های خود را دربارۀ نقاشی و ‏موسیقی ـ که از کودکی به آنها علاقه مند بود و با هردو نیز آشنایی داشت ـ و همچنین فیلم در مجلۀ فردوسی ‏منتشر کرد. آغاز این همکاری به ۱۳۴۶ش بازمی گردد.‏

بانو لازاریان به مدت ده سال در شرکت نفت شاغل بود و در کنار مجلۀ فردوسی با روزنامۀ اطلاعات ‏نیز همکاری قلمی داشت. وی پس از استعفا از شرکت نفت به ‏شکل رسمی در مؤسسۀ اطلاعات مشغول به کار شد و به عنوان مسئول بخش هنری روزنامۀ انگلیسی زبان صبح ‏‏تهران ژورنال به همکاری با این نشریه پرداخت.‏

لازاریان از پیش از انقلاب ایران در محافل هنری تهران چهره ای شناخته شده بود و در جشنواره های ‏هنری داخل کشور، مانند جشن هنر شیراز و توس و نیز جشنواره های بین المللی معتبری مانند جشنوارۀ ‏سینمایی کن، لندن، ونیز، برلن، مسکو و چند جشنوارۀ دیگر شرکت داشته است.‏

طی برگزاری جشنوارۀ بین المللی فیلم تهران، لازاریان با برگزار کنندگان این جشنواره دچار اختلاف شد که ‏به برکناری او از کار انجامید اما لازاریان، که عضو رسمی سندیکای خبرنگاران بود، از این طریق شکایت کرد و با ‏اعلام رأی به سود او محق بودنش اثبات شد و باردیگر به کار خود بازگشت.‏

هنگام برگزاری جشنواره های دوبرونیک (در یوگسلاوی سابق) و موسیقی معاصر لهستان افزون بر ‏روزنامۀ تهران ژورنال، رادیو و تلویزیون و همچنین خبرگزاری پارس نیز از زنده یاد لازاریان درخواست کردند تا برای ‏آنها نیز گزارش تهیه کند. در این جشنواره ها، او موفق شد از طریق رادیو و جشن هنر شیراز آهنگ ساز و ‏موسیقی دان بزرگ لهستانی، کریستوف پندرسکی[۱] و ارکستر گروه کر لهستان را به ایران دعوت کند که در جشن ‏هنر شیراز به هنرنمایی پرداختند.‏

دفاع از صلح، آزادی بیان و حقوق هنرمندان از دغدغه های اصلی شادروان لازاریان بود. او در دهۀ ‏هفتاد میلادی هنگامی که سرگئی پاراجانف،[۲] فیلم ساز و کارگردان نامدار ارمنی، در شوروی در بازداشت به سر می برد ‏کارزار وسیعی را در خصوص طرح این موضوع در سطح جهانی آغاز کرد و نوشته های او در این زمینه در روزنامه ها ‏بازتاب یافت.‏

پس از انقلاب، زنده یاد لازاریان با عشق و علاقه ای که به زادگاهش، ایران، داشت در کشور ماند و ‏فعالیت های خود را در عرصه های هنری دنبال کرد. او در این مدت با نشریاتی مانند تهران تایمز، ایران ‏نیوز، مجلۀ بخارا و فصلنامۀ طاووس به همکاری آزاد پرداخت.‏

در کنگرۀ بین المللی زنان ارمنی، که در ۱۹۹۸م در پاریس برگزار شد، ‏لازاریان تنها زن ارمنی ایران بود که در بخش خبرنگاران شرکت کرد.‏ او نقش ارزنده و بسزایی در معرفی نقاشی ارمنیان به ایرانیان و متقابلاً نقاشی ایرانیان به ارمنیان ‏داشته است. به همت و کوشش او در۱۳۸۰ش نمایشگاهی از آثار هنرمندان معاصر ‏ارمنستان و نقاشان نوگرای ارمنی ایران در موزۀ هنرهای معاصر ایران برگزار شد که بسیار مورد توجه قرار گرفت ‏و به همین دلیل تقدیرنامه های بسیاری نیز دریافت کرد. او در این زمینه با سازمان میراث فرهنگی نیز همکاری ‏داشت و نمایشگاهی نیز برای این سازمان ترتیب داد.‏

زنده یاد لازاریان در ۱۳۸۲ش از سوی موزۀ هنرهای معاصر ایران به منزلۀ دبیر نمایشگاه ‏آثار سه نسل از نقاشان معاصر ایران برگزیده شد و در این راستا، نمایشگاهی از آثار این سه نسل را در موزۀ ملی ‏ایروان به نمایش گذاشت. او همچنین در ۲۰۰۸م با همکاری رایزنی فرهنگی ‏سفارت ایران در ایروان نمایشگاهی را با عنوان «هنر نقاشی قاجار» برگزار کرد. در ۱۳۸۸ش نیز، نمایشگاهی از آثار پنجاه هنرمند نقاش و مجسمه ساز نوگرای ارمنستان را در فرهنگ ‏سرای صبا در معرض دید هنردوستان قرار داد.‏

در کنار فعالیت هایی که به آنها اشاره شد زنده یاد ژانت لازاریان پس از انقلاب طبقۀ بالای منزل مسکونی ‏خود را تبدیل به گالری ای برای نمایش آثار نقاشی و دیگر آثار هنری کرد و نام آن را گالری لازار نهاد. به این ‏ترتیب، گالری لازار مکانی برای نمایش آثار هنری و نیز فروش آنها شد. این گالری در حدود اواخر ‏دهۀ هفتاد خورشیدی به طور رسمی به ثبت رسید.‏

اما یکی از مهم ترین و ماندگارترین کارهای زنده یاد لازاریان انتشار کتاب دانشنامۀ ایرانیان ‏ارمنی بود که در نوع خود اثری مفید و در خور توجه است. این دانشنامه در۱۳۸۰ش/ ‏‏۲۰۰۱ م به مناسبت هزار و هفتصدمین سال پذیرفته شدن آیین مسیحیت در ارمنستان با پشتیبانی مرکز گفتگوی ‏تمدن ها و از سوی انتشارات هیرمند منتشر شد. او برای انتشار این اثر دست یاری به سوی انجمن های ‏ارمنیان ایران، خلیفه گری های تهران، تبریز و اصفهان و شخصیت هایی چون ِارا بوغوسیان دراز کرد اما بار اصلی کار بر دوش خود او بود و توانست یک تنه کار را تا پایان به پیش ببرد.‏

دانشنامۀ ایرانیان ‏ارمنی در کنار نقدهایی که بر آن نوشته شد ـ که پاره ای از نکات مطرح شده در آنها نیز درست بود ـ خیلی زود جایگاهی در خور توجه یافت. این کتاب در ۱۳۸۸ش با شمارگان دو هزار نسخه به چاپ دوم ‏رسید و ترجمۀ آن نیز به زبان ارمنی با افزوده هایی نسبت به دو چاپ پیشین در ۲۰۱۲م /۱۳۹۰ش در ایروان، پایتخت ‏جمهوری ارمنستان، منتشر شد. این کتاب در حال حاضر جایگاه اصلی خود را یافته و تنها منبع دست اول ‏برای آگاهی از سرگذشت و آثار ارمنیان ایران به شمار می رود.‏

زنده یاد لازاریان اگر به هیچ یک از فعالیت های فرهنگی و هنری مورد اشاره هم دست ‏نزده بود، تنها همین کتاب کافی بود تا نام او را در عرصۀ فرهنگی ماندگار سازد.‏

شادروان لازاریان در چند سال آخر زندگی خویش با بیماری دست و پنجه نرم می کرد و با روحیه ای بالا و ‏اراده ای قوی زندگی اش را ادامه می داد اما سرانجام نیروی مرگ بر او چیره شد و در روز سه شنبه، ۴ شهریور ۱۳۹۳ش/ ۲۶ آگوست ۲۰۱۴م، چشم از جهان فرو بست. با مرگ او جامعۀ هنری ایران و به ویژه ارمنیان یکی از ‏هنرمندان و پژوهشگران خستگی ناپذیر خود را از دست دادند. روانش شاد و یاد و خاطره اش زنده باد.‏

مراسم خاک سپاری زنده یاد ژانت دیگرانوهی لازاریان

روز جمعه، ۷ شهریور۱۳۹۳ش، پیکر شادروان ژانت لازاریان با حضور اعضای خانواده، دوستان، آشنایان و گروهی ‏از نمایندگان جامعۀ ارمنیان ایران از مقابل کلیسای ارمنیان کاتولیک، واقع در خیابان غزالی، تشییع و در ‏آرامستان ارمنیان تهران به خاک سپرده شد. در ادامه نیز، شرکت کنندگان در مراسم خاک سپاری، در باشگاه ارمنیان در ‏خیابان خارک گرد آمدند و یاد آن عزیز در گذشته را گرامی داشتند.‏

پس از خاک سپاری خانم لیدا بربریان، موسیقی دان و منتقد هنری، در سخنان کوتاهی بر سر مزار او فقدان این ‏بانوی فرهیخته را تسلیت گفت و به گوشه هایی از فعالیت ایشان اشاره کرد. ‏

در این مراسم، آقای گریکور آراکلیان، سفیر جمهوری ارمنستان در ایران؛ واروژ سورنیان، از فعالان اجتماعی جامعۀ ارمنیان ‏تهران؛ سرکار خانم لیدا بربریان؛ دکتر آندرانیک سیمونیان، رئیس گروه زبان و ‏ادبیات ارمنی دانشگاه آزاد اسلامی؛ آقای لئون آهارونیان، رئیس اتاق بازرگانی ایران و ارمنستان و صاحب امتیاز و ‏مدیر مسئول دوهفته نامۀ هویس و از نیکوکاران جامعۀ ارمنیان تهران؛ و سرکار خانم آرمینه آراکلیان، ‏سردبیر فصلنامۀ پیمان و چند تن دیگر از نمایندگان جامعۀ ارمنیان حضور داشتند.

مرگ این بانوی هنرمند و فرهیخته ضایعۀ جبران ناپذیری برای جامعۀ هنری ایران و به ویژه، ارمنیان است. دست اندرکاران فصلنامۀ پیمان ضمن اظهار همدردی با خانوادۀ زنده یاد لازاریان درگذشت این بانوی فرهیخته و هنرمند را به بازماندگان ایشان، به ویژه همسر گرامی شان، آقای مهندس ایرج شقاقی و فرزندان عزیزشان، آرش و نوشین دریابندری، تسلیت می گویند و برای این عزیزان آرزوی تندرستی و طول عمر می کنند.‏‏

منابع:

Krzysztof Penderecki 1ـ

Sergei Parajanov 2ـ