در پانزدهمین دوره معرفی کتاب سال در دهه فجر ۱۳۷۶، در شماره آثار برگزیده، «نمایشنامه های چخوف»، ترجمه زنده یاد سروژ استپانیان نیز به عنوان کتاب برتر سال معرفی شد و لوح تقدیر و جایزه کتاب سال به دست آقای سید محمد خاتمی رئیس جمهوری، به خانواده مترجم اهدا گردید. شایان ذکر است که موضوع های داستانی براین نخستین بار در گزینش کتاب سال مورد توجه قرار گرفته بود.سروژ استپانیان در سال ۱۳۰۸ در یک خانواده ارمنی در شهر باکو به دنیا آمد. در ده سالگی با خانواده‌اش به ایران کوچ کرد و در شهر رشت اقامت گزید و دوره آموزش ابتدایی و متوسط را در همین شهر به پایان رسانید.سروژ استپانیان از معدود مترجمانی بود که از زبان روسی به فارسی ترجمه می کرد. زبان روسی را در نخستین سال های زندگی آموخته بود و در سال های بعد با خودآموزی و پشتکار به این زبان تسلط یافته بود. در سال ۱۳۴۰ انتشارات امیر کبیر کتاب «شطرنج و تئوری آن» اثر مایزلیس، یکی از بزرگان این فن را با ترجمه او منتشر کرد. این کتاب که نخستین کتاب جامعه شطرنج بود مورد استقبال دوستداران این فن قرار گرفت و بزودی نایاب شد. در سال‌های ۱۳۴۹ و ۱۳۵۱ چاپ های دوم و سوم آن نیز انتشار یافت.سروژ استپانیان با نشریات مختلف، بخصوص «کتاب هفته» شروع به همکاری کرد و آثاری از نویسندگان مختلف را که در ایران اغلب ناشناخته بودند ترجمه و به خوانندگان فارسی زبان معرفی کرد. پاره ای از آثار را با نام مستعار «سژان» منتشر می کرد. در سال ۱۳۴۵ رمان «زندگی درگور» اثر نویسنده یونانی استراتیس میری ویلیس[۱] را ترجمه کرد که به وسیله انتشارات نیل منتشر شد. این داستان که در آن فجایع و مصایب جنگ، به صورت یادداشت های روزانه بیان شده از آثار برجسته ای است که در این زمینه نوشته شده است. «زندگی درگور» نخستین بار در سال ۱۹۲۴، بعد از پایان منازعات یونان و ترکیه (۱۹۱۹-۱۹۲۳) به چاپ رسیده است.سروژ استپانیان، سپس رمان «گذر از رنج ها» اثر الکسی تولستوی (۱۸۸۳-۱۹۴۵) نویسنده، شاعر و نمایشنامه نویس روس را ترجمه کرد و انتشارات امیر کبیر آن را به چاپ رسانید. وقایع این رمان مربوط به انقلاب اکتبر و جنگ های داخلی شوروی است. بعد کتاب «سراب» از همان نویسنده را ترجمه و منتشر کرد که شامل داستان کوتاه سراب و داستان بلندتر «سرگذشت نوزوروف[۲] یا ایبیکوس[۳]» است. این کتاب را انتشارات رازی به سال ۱۳۶۴ منتشر کرد.دیگر ترجمه سروژ استپانیان رمان «بچه های آربات» اثر آناتولی ریباکف است که داستان دلبستگی و شیفتگی کسانی است که دل به آرمانی واهی سپرده بودند و سرانجام، ناکام و سرخورده، قربانی توطئه های رهبری خودکامه شدند.اثر سترگ سروژ استپانیان ترجمه آثار آنتوان چخوف (۱۸۶۰-۱۹۰۴) است که در پنج جلد با نام «مجموعه آثار چخوف» از سوی انتشارات توس چاپ و منتشر شده است (۱۳۷۰-۱۳۷۴). سه جلد اول شامل ۱۴۰ داستان کوتاه و سه داستان بلندتر است که یکی از آنها ترجمه سروش حبیبی است. جلدهای چهارم و پنجم به ترجمه نوزده نمایشنامه اختصاص یافته با شرح و معرفی نمایشنامه ها که در ابتدای جلد چهارم آمده است. مترجم، پس از انتشار دوره پنج جلدی «مجموعه آثار چخوف» دست به ترجمه داستان های دیگری نیز از همین نویسنده زد که در چاپ آینده مجموعه گنجانده خواهد شد و چاپ جدید «مجموعه آثار چخوف» در هفت جلد به دست اهل کتاب خواهد رسید.«ماجراهای حیرت انگیز بارُن فُن مونهاوزن» ترجمه دیگری است که سروژ استپانیان که در سال ۱۳۷۳ از سوی انتشارات توس منتشر شد.

این داستان از آثار مشهور ادبی سده هجدهم است و در آن یک راوی اشرف زاده آلمانی با تعریف رویدادهای اعجاب آور سفرهای بیشمار خود با دروغپردازی های طنز آمیز، زندگی و رفتار اشراف فئودال اروپا را به سخره می گیرد. این داستان به زبان های مختلف ترجمه شده است و با آنکه برای بزرگسالان نوشته شده است ولی از کتاب های خواندنی کودکان و نوجوانان و شمار می رود.کتاب «شطرنج، مرحله وسط بازی» که از ترجمه های اولیه سروژ استپانیان بود، در سال ۱۳۷۶ از سوی انتشارات زمان تجدید چاپ شد. مترجم، همچنین مجموعه ای از روش های استادان بازی شطرنج را با توضیح درباره فنون مختلف بازی، ترجمه کرده که در هشت جلد از سوی نشر کارنامه در دست انتشار است.سروژ استپانیان مدت ۳۵ سال ترجمه کرد و از مترجمان پرکار معاصر به شمار می رود که آثار ارزنده ای را در اختیار خوانندگان فارسی زبان قرار داده است. وی در سال های بعد از انقلاب اسلامی در پاریس می زیست، ولی عشق دیرین او به کار ترجمه هیچگاه رهایش نکرد و با آنکه در سال‌های آخر عمر، بیماری درمان ناپذیر در وجودش ریشه دوانیده بود، همچنان ترجمه می کرد و تا آخرین روز زندگی قلم بر زمین نگذاشت. سروژ استپانیان در ۲۸ آذرماه ۱۳۷۵ (۱۸ نوامبر ۱۹۹۶) در ۶۷ سالگی در پاریس بدرود زندگی گفت. روانش شاد باد.

پی‌نوشت‌ها:
1- Strattis Mirivilis
2-Nevzorov
3- Ibicus