کتاب بهترین دوست است و ناشر، نشر دهنده دوستی

نقش کتاب و کتاب‌خوانی در توسعه فرهنگی بر کسی پوشیده نیست. جوامع توسعه‌یافته و در حال پیشرفت در تاریخ بشری، بهروزی فرهنگی خود را مدیون کتاب می‌دانند. کتاب گنجینه‌ای ا‌ست گران‌بها که کارنامه فرهنگی بشر است و باعث ماندگار شدن میراث عقلی و اندیشه‌های گذشتگان می‌شود. همچنین، پنجره‌ای به سوی جهان دانش، معرفت و آگاهی است اما بدون صنعت نشر و وجود ناشران، این دستاورد با ارزش بشر نمی‌تواند در دسترس جامعه قرار گیرد. نشر دهنده همه این آگاهی‌ها، اندیشه‌ها، هنر، ادبیات و… درجامعه، ناشران هستند. ناشر پلی بین خواننده و نویسنده یا بین جامعه و خالق اندیشه است.نشر کتاب علاوه بر اینکه از نظر اقتصادی یک صنعت محسوب می‌شود، یکی از ستون‌های صنعت فرهنگی جامعه نیز به شمار می‌رود.

انتشـارات آراس در استانبـول برپایه چنیـن رسالتی شکل گرفته. تقریباً ربع قرن پیش، در ۱۹۹۳م جمعی از فرهیختگان جامعه ارمنی ترکیـه(۱)، برای شناساندن و معـرفی فرهنگ و هـویت ارمنـی به جامعه ترکیـه، دست به تأسیس این انتشارات زدنـد. آراس پس از گذشت ربع قرن، در سال گذشته، از سوی مؤسسه انتشاراتی دنیا(۲)در ترکیه مفتخر به کسب جایزه بهترین ناشر سال شد.

انتشارات آراس در این مدت با چاپ حدود دویست کتاب به زبان‌های ارمنی و ترکی توانسته است به نیازهای جامعه ترکیه برای آگاهی از فرهنگ، هنر، تاریخ و ادبیات ارمنی در حد توان پاسخ دهد و پلی باشد برای گفت و گو و درک متقابل اقوام گوناگون در یک کشور و عاملی برای نشر صلح و دانایی.

درباره پیشینـه فعالیت‌های ملـی انتشـارات آراس و رسالـت و نقـش این مؤسسـه انتشاراتـی در جامعـه ترکیه گفـت و گویـی داشتم با مدیـر اجرایی این انتـشارات، آقای روبـر کوپتـاش(۳)، در دفتـر مـرکـزی آراس کـه توجـه خواننـدگان عزیز را به آن جلب می‌کنم.

گریگور قضاریان: پیش از اینکه در مورد فعالیت‌ها و رسالت آراس گفت و گو کنیم، خواهش می‌کنم ابتدا خودتان را برای خوانندگان معرفی کنید.

روبر کوپتاش: متولد ۱۹۷۷م در استانبول در یک خانواده ارمنی هستم. پدربزرگ و مادربزرگ من از بازماندگان نژادکشی ارمنیان بودند. آنها اصالتاً اهل سباستیا(۴) ستند. پدر من در اوائل دهه ۵۰ میلادی در سباستیا به دنیا آمده است. خانواده پدرم آسیابان بودند و در برهه‌ای که نژادکشی ارمنیان در حال وقوع بود به کار آسیاب گندم و تولید آرد مشغول بودند. این حرفه باعث نجات خانواده‌ام شد. خانواده پدرم را مجبور به کوچ اجباری نکردند ولی از اعضای خاندان ما کسانی بودند که در آن زمان مجبور به ترک خانه و کاشانه خود شدند و در راه تبعید و کوچ جان سپردند(۵)

خانواده من بعدها به استانبول نقل مکان کردند و من در استانبول به دنیا آمدم. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسه ارمنی گذراندم. با وجود این، از نظر دانش زبان ارمنی آنچنان قوی نبودم چون پدرم ارمنی نمی‌دانست و ما در خانه به زبان ترکی صحبت می‌کردیم.(۶)

تحصیلات دانشگاهی را در رشته اقتصاد کار در دانشگاه مرمره(۷) گذراندم. در زمان دانشجویی، همکاری با انتشارات آراس را شروع کردم و به این حوزه و کارم علاقه‌مند شدم. نوشتن، مطالعه و تحقیق را دوست دارم، به همین خاطر، وارد حوزه دیگری نشدم و به تقویت زبان ارمنی همت گماشتم. عرض کردم از آنجایی که نوشتن را دوست دارم از ۲۰۰۶م در هفته‌نامه آگوس(۸) شروع به چاپ مقالاتم کردم. رفته رفته حجم کار در آگوس بیشتر شد. آن زمان، خود هرانت دینک مسئولیت نشریه را برعهده داشت و به دلیل تلاش‌های او بود که آگوس توانست در مدتی کوتاه به شهرتی بزرگ دست یابد. هرانت توانسته بود حلقه بزرگی از نسل جوان را به دور نشریه گرد آورد، جوانانی که انگیزه فراوانی برای کمک به نشریه داشتند. همکاری من با نشریه آگوس نیز در این فضا و به مدد هرانت بود که شروع شد. در آگوس خیلی سخت کار می‌کردم طوری که پس ازآقای ماحجوبیان(۹)سردبیری نشریه به من واگذار شد. پنج سال در این سمت بودم ولی در بهار ۲۰۱۵ م دوباره به انتشارات آراس و شغل قدیمی خود بازگشتم.

‏ لطفاً در مورد انتشارات آراس، تأسیس و نحوه فعالیت‌ آن کمی توضیح دهید.

وقتی در مورد انتشارات آراس سخن به میان می‌آید نمی‌توان بدون اشاره به وضعیت و جو موجود در جامعه ترکیه درآن زمان صحبت نکرد. شروع فعالیت این انتشارات و اندیشه پایه‌گذاری آن مولود وضعیت زمانه خودش است. آراس در ۱۹۹۳م تأسیس شد. دهه ۹۰میلادی در ترکیه، دهه پرالتهابی بود. همان‌طوری که می‌دانید در ترکیه، از زمان تأسیس جمهوری، اقلیت‌های قومی همیشه با چالش و فشار روبه‌رو بودند، هویت ترکی وسیاست ترک‌سازی فشاری بر روی دیگر اقلیت‌ها بود. مبارزه برای حفظ هویت، فرهنگ، ادبیات و سبک زندگی برای اقلیت‌های قومی ترکیه به چالشی بزرگ تبدیل شده بود. از نظر حال و هوای سیاسی هم دهه ۹۰ میلادی در ترکیه دوران سختی بود. جنبش کردها از یک سو، فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و موقعیت ترکیه در این وضعیت از سوی دیگر، بحث ورود به اتحادیه اروپا و فشارهایی که اروپا برای رعایت مجموعه‌ای از ضوابط مردم‌سالارانه از سوی اروپا به ترکیه واردساخت، کشور را با بحران‌هایی مواجه کرده بود. در واکنش به این عوامل، گرایش‌های ملی‌گرایانه هم در جامعه ترک‌ها افزایش یافته بود. دراین بحبوحه، جامعه چند ده هزار نفری ارمنی‌های ترکیه نیز در جست‌و‌جوی راهی برای حفظ هویت و ابراز خود بود.جامعه ترکیه شناختی از ارمنیان نداشت. هویت ارمنی، فرهنگ و تاریخ کهن و غنی ارمنی از افکار دور و ناشناخته مانده بود.

در چنین اوضاع و احوالی بود که جمعی از اندیشمندان و فرهیختگان جامعه ارمنی مانند هرانت دینک، مگردیچ مارگوسیان، ادوارد توماسیان و چند تن دیگر، اندیشه تأسیس یک انتشارات را مطرح ساختند تا با ایجاد پلی میان جامعه ارمنی و ترک امکان شناساندن جامعه ارمنی و تاریخ، فرهنگ، هنر و ادبیات آن به جامعه ترکیه فراهم آید. به این ترتیب، انتشارات آراس بنا نهاده شد. بعدها، پس از پایه‌گذاری آراس، دینک به همراه جمعی از دوستانش نشریه آگوس را تأسیس کرد. می‌توان گفت که نشریه هفتگیآگوس و انتشارات آراس با یکدیگر همسو هستند و یک رسالت را دنبال می‌کنند؛ یعنی معرفی و مطرح ساختن جامعه ارمنی ترکیه و از این طریق، گام برداشتن در مسیر مبارزه برای مردم‌سالاری در کشور، آشناسازی و معرفی مسئله ارمنی و حل مسالمت‌آمیز آن، نزدیک کردن ملت ارمنی و ترک به یکدیگر و ایجاد آینده‌ای همراه با صلح و آرامش. نشریه آگوس چهره قابل رؤیت‌تر و ملموس‌تر این هدف است و مسائل روز و سیاسی را منعکس می‌سازد. چهره دیگر انتشارات آراس است که فعالیت بنیادی‌تر را انجام می‌دهد. آراس تاکنون حدود دویست کتاب چاپ کرده. این کتاب‌ها به طور عمده قشر فرهیخته و اندیشمند جامعه را از فرهنگ، تاریخ و ادبیات ارمنی آگاه ساخته و از این نظر نقشی تأثیرگذار در جامعه داشته.

کتاب‌هایی که آراس منتشر کرده بیشتر شامل چه موضوعاتی است؟

در اولین سال‌های تأسیس آراس، آثار ادبی نویسندگان معاصر ارمنی در ترکیه ترجمه و چاپ می‌شد، کسانی که پس از استقرار جمهوری در این کشور به خلق آثار خود پرداخته بودند. در سال‌های آغازین، فعالیت آراس بیشتر حول محور شناساندن ادبیات ارمنی به جامعه ترک بود. رفته رفته که از التهاب‌های سیاسی کشور کاسته شد و در اوایل دهه ۹۰، کتاب‌هایی در زمینه تاریخ ارمنی و مسائل سیاسی ارمنی و همچنین، ادبیات دوران‌های قبل‌تر، آثار شاعران ارمنی، ادبیات کودک و کتاب‌هایی درباره روابط ارمنیان و ترک‌ها چاپ کردیم.

از آنجایی که شناساندن تاریخ، فرهنگ و ادبیات کهن و غنی ارمنی یک ضرورت بود و خلأ آن در جامعه احساس می‌شد دست به چاپ چنین آثاری زدیم. در مقام یک ناشر فرهنگی هر کتابی را که امکان چاپش وجود داشت منتشر کردیم.

در سخنانتان اشاره کردید که جامعه ترکیه شناختی از ارمنیان ندارد، ارزیابی شما در این زمینه چیست؟ آیا واقعاً این خلأ شناخت محسوس است؟

هم اکنون هم این خلأ شناخت وجود دارد. تقریباً، دو دهه پیش، که شروع به چاپ کتاب‌هایی درباره ارمنیان کردیم، در صد خیلی خیلی ناچیزی از جامعه ترک آشنایی مختصری با ارمنیان داشتند. در ترکیه، سیاست حکومتی بر پایه هویت ترکی، ترک‌سازی و ترک کردن اقوام استوار بوده است. نظام حاکم این گونه بود؛ برای مثال،کردها را ترک‌های کوهستانی می‌نامیدند یا طبق قانون نام خانوادگی فقط باید ترکی یا با پسوند ترکی می‌بود و مثال‌هایی از این دست که فراوان است. به هر حال، نظام برپایه قومیت ترک قرار داشت و از دیگر اقوام و ملت‌های موجود در ترکیه خبری نبود یا اگر هم بود، حتماً این آشناسازی با دید منفی صورت می‌گرفت. تقریباً، در طول یک قرن، چندین نسل‌ در جامعه ترکیه با این ذهنیت‌ نسبت به دیگر اقوام ساکن در کشور به بارآمدند، برای اعضای این جامعه، ارمنی یعنی کسی که در کشور ارمنستان ساکن است یا ارمنی‌هایی که در زمان عثمانی در این سرزمین به سر می‌بردند و خائن بودند، چون در کتاب‌های درسی تاریخ در مدرسه‌ها این‌طور معرفی و شناسانده شده‌اند اما از اینکه ارمنی‌ها هنوز هم در این سرزمین زندگی می‌کنند، هنوز وجود دارند یا اینکه چه سرگذشتی در این سرزمین داشته‌اند و مسائل معاصر آنان چیست هیچ‌گونه سخنی نبوده است. عده قلیلی از روشنفکران و اندیشمندان جامعه آشنایی مختصری با ارمنیان داشتند. در طول این بیست و چند سالی که از عمر انتشارات آراس می‌گذرد، توانسته‌ایم تا حدودی این خلأ را پر کنیم ولی هنوز مسیری طولانی پیش رو داریم. البته، امروزه با وجود اینترنت و شبکه‌های اجتماعی آگاهی‌های مردم رشد پیدا کرده ولی فعالیت انتشارات ما فعالیت اساسی‌تر و عمیق‌تری است و هنوز به تلاش نیاز است.

آیا ناشران غیر ارمنی دیگری هستند که برای معرفی ارمنیان به جامعه ترکیه کتاب‌هایی چاپ کنند ؟

زمانی که آراس شروع به فعالیت کرد، ناشری که با موضوع ارمنیان کتابی چاپ کند وجود نداشت ولی در حال حاضر، با گذشت دو دهه و اندی، بله هستند ناشران بزرگی که ده، پانزده درصد سهم بازار کتاب را در اختیار دارند و کتاب‌هایی درباره ارمنیان چاپ می‌کنند و این کمک بزرگی برای ما محسوب می‌شود چون آنها هم در راستای معرفی ارمنیان جامعه ترکیه گام می‌بردارند. ناشران غیرارمنی دیگری هم هستند. ناشرانی که کرد هستند یا یهودیان و یونانیان هم انتشارات دارند که درباره مسائل خودشان کتاب‌هایی چاپ می‌کنند ولی از نظر حجم فعالیت، آراس در مقیاس وسیع‌تری فعالیت دارد هم از نظر تعداد و تنوع موضوعات و هم از نظر کیفیت آثاری که چاپ می‌کند. از این نظر خوانندگان ما در جامعه ترکیه آراس را تحسین می‌کنند.

استقبال مخاطبان از کتاب‌هایی که به زبان ترکی درباره ارمنیان چاپ می کنید چگونه است؟

باید عرض کنم که ما همیشه با استقبال بی‌نظیر مخاطبانمان روبه‌رو هستیم. هر آنچه را چاپ می‌کنیم انعکاس پیدا می‌کند و در مدت زمان کوتاهی، به فروش می‌رسد. تیراژهای ما بالا نیست.دو سه هزار تیراژ داریم ولی کتاب‌هایی داریم که به چاپ پانزدهم و بیستم هم می‌رسد. این پدیده حاکی از آن است که در جامعه علاقه و کنجکاوی درباره امنیان وجود دارد.

کتاب‌های انتشارات آراس، غیر از استانبول، آیا در شهرهای دیگر ترکیه هم به فروش می‌رسد؟

بله، با چندین شرکت بزرگ توزیع کتاب قرارداد داریم که کتاب‌های ما را در شهرهای دیگر پخش می‌کنند. غیر از این شیوه، از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی انتشارات(۱۰) و به صورت آن لاین نیز می‌توانند سفارش دهند و کتاب را دریافت کنند. کتاب‌های ما به آسانی دردسترس همگان است.

آیا با ناشران ارمنستان در ارتباط هستید؟

بله، با چند ناشر ارمنستانی همکاری داریم. در فرانسه هم، ناشرانی داریم که آثار ما را ترجمه و چاپ می‌کنند ولی باید خودمان را قوی‌تر و فعالیتمان را نیز گسترده‌تر کنیم.

برای آینده چه برنامه‌هایی دارید؟

عرض کردم، نباید در همین سطح بمانیم. قصد داریم فعالیتمان را گسترده‌تر کنیم. باید پلی ایجاد کنیم بین کل ارمنیان دنیا ،جامعه ترکیه و جامعه ارمنی ترکیه ، پل صلح و دوستی. قصد ما فقط این نیست که ارمنیان و آثار نویسندگان ارمنی ترکیه را به جامعه ترکیه بشناسانیم. در دنیای امروز، با وجود اینترنت این ارتباط‌ها آسان‌تر شده است. قصد داریم که کتاب‌های خودمان را به ارمنیان دیگر کشورها نیز معرفی کنیم و به نوعی، پلی فرهنگی باشیم بین ارمنیان ترکیه، جامعه ترکیه و ارمنیان جهان.