ارمنیان ایران، که همواره آگاهی کاملی نسبت به اهمیت تعلیم و تربیت، در مقطع پیش دبستانی داشته اند، از پیشگامان تأسیس مراکز آموزش و پرورش پیش دبستانی در ایران بوده اند. آنان همچنین نقشی پیشرو در زمینۀ تدوین برنامه های آموزشی و تربیتی در مقطع پیش دبستانی داشته اند آن چنان که تاریخچۀ تأسیس کودکستان در ایران با نام  بانوان ارمنی گره خورده است، بانوانی نظیر وارواره کانانیان، پایه گذار نخستین کودکستان ایران به نام کانانیان در ۱۲۷۹ش در اصفهان؛ شوشانیک چشمکیان (خان آزاد)، پایه گذار کودکستان قازاروس آقایان در ۱۲۸۰ش در تبریز؛ مارگاریت هاروتونیان (سارواریان)، پایه گذار کودکستان مانکاکان پالاد در ۱۲۸۹ش در تهران (که البیس فراهیان نیز از شاگردان همین کودکستان بوده است)؛ برسابه هوسپیان، پایه گذار نخستین کودکستان دارای مجوز رسمی از وزارت معارف وقت در ۱۳۱۰ش؛ و البیس فراهیان که هفتاد سال پیش (۱۳۲۱ش) با حمایت شورای خلیفه گری ارمنیان وقت تهران و هیئت سرپرستی مدرسۀ کوشش داودیان سنگ بنای کودکستان کوشش را بنا نهاد.

تاریخ تأسیس کودکستان البیس فراهیان (کوشش) به زمان تعطیلی مدارس ملی ارمنیان در آذر ۱۳۱۵ش باز می گردد. در سال های پیش از تعطیلی مدارس، این کودکستان با داشتن هشتاد تا صد نوباوه جزئی از مدرسۀ کوشش داودیان و از نظر اداری و آموزشی تابع این دبستان بود اما از نظر مسائل مالی تحت تکفل انجمن فرهنگی جوانان قرار داشت. این انجمن با تحمل مشکلات روزافزون اقتصادی به سختی از عهده ادارۀ کودکستان بر می آمد و در نهایت نیز اعلام کرد که دیگر قادر به ادامۀ حمایت مالی از کودکستان نیست. بنابراین، از سرپرستی کودکستان صرف نظر و آن را به هیئت امنای مدرسۀ کوشش – داودیان واگذار کرد.

به دنبال تعطیلی مدارس ارمنیان در ایران همراه مدرسۀ کوشش – داودیان کودکستان نیز به مدت شش سال، یعنی تا ۱۳۲۱ش، تعطیل شد. در تاریخ ۳ دی۱۳۲۰ش طی نامه ای که از سوی وزارت فرهنگ وقت صادر شده بود اجازۀ بازگشایی مدارس ملی ارمنیان به آنها داده شد. در آخرین بند این نامه هم به شرایط تأسیس کودکستان اشاره شده بود. در آخرین ماه های ۱۳۲۰ش اخبار مربوط به بازگشایی مدارس ملی ارمنیان و مقالاتی در این زمینه در روزنامۀ آلیک انتشار یافت و امید تازه ای به ارمنیان ایران، برای بازگشایی مدارس و حیات دوبارۀ فرهنگی و آموزشی شان بخشید.

هیئت امنای (سرپرستی) مدرسۀ کوشش داودیان پس از کسب اجازه از مقامات دولتی، به منظور آغاز کارهای اجرایی مربوط به بازگشایی کودکستان این مدرسه، از خانم البیس فراهیان، که از مربیان با تجربه و سرشناس آن دوره در تهران بودند، برای همکاری و تصدی سمت مدیریت کودکستان و آمادگی مدرسه دعوت به عمل آورد. خانم فراهیان (آن چنان که خود در خاطراتش ذکر کرده است) با عشق و علاقه ای فراوان این دعوت را پذیرفت و با ترک کودکستانی که در آنجا مشغول به کار بود اقدامات اولیه را برای بازگشایی کودکستان آغاز کرد.

کودکستان پیش از هر چیز نیاز به مربیان کارآزموده داشت. بدین ترتیب، به پیشنهاد خانم فراهیان، هیئت امنای مدرسۀ کوشش داودیان اعلامیه هایی چاپ کرد با این مضمون که از تیر ۱۳۲۱ش کلاس های آموزشی تربیت مربی برای کودکستان ارمنیان دایر خواهد شد. به دنبال چاپ این اعلامیه شانزده نفر در این کلاس ها ثبت نام کردند. در تابستان ۱۳۲۱ش دورۀ کامل مربیگری، به صورت نظری و عملی برگزار شد و در پایان دوره پس از شرکت در امتحان نهایی از بین این شانزده نفر شش نفر برای اشتغال در کودکستان انتخاب شدند. این شش نفر عبارت بودند از خانم ها ژنیا چوهاجیان، تامارا ساهاکیان، روزا ملک قوگزیان، سیرامارگ آ.تومیان، آزنیو گریگوریان، ماریا آسریان و آمالیا یادگاریان که به منزلۀ نخستین مربیان کودکستان کوشش در شرایط نامساعد و بسیار سخت شروع به فعالیت کردند.

باشگاه ارمنیان (کلوپ ارمنیان) قسمتی از باغ خود را برای برگزاری دورۀ آموزشی در اختیار خانم فراهیان گذاشته بود و در این دوره ها کودکان بین چهار تا هفت سال با پرداخت ماهیانه چهل ریال به منزلۀ شاگرد پذیرفته می شدند تا اینکه سرانجام کودکستان کوشش در ۲۹ شهریور ۱۳۲۱ش افتتاح شد. کودکستان در ابتدا فاقد هر گونه وسایل و امکانات بود و بنابراین، پیش از هر چیز باید برای پذیرایی از ۱۴۰ کودک امکانات لازم را فراهم می آورد.

به این ترتیب، خانم فراهیان و معلم ها با استفاده از بودجه ای بسیار محدود شروع به تجهیز کودکستان تازه تأسیس کردند. در همین راستا و برای انجام هرچه بهتر فعالیت های آموزشی یک پیانو نیز اجاره شد. از این تاریخ به مدت بیست سال کودکستان در ساختمان های استیجاری مختلفی به فعالیت خود ادامه داد تا اینکه در ۱۳۴۲ش صاحب ساختمانی دائمی شد که تا به امروز نیز در همین مکان مستقر است. کودکستان طی این سال ها در خیابان حافظ، کوچۀ سام، پلاک ۱۸۲۵؛ خیابان قوام السلطنه، کوچۀ رافاییل، پلاک۳۷، مدرسۀ سپهر؛ خیابان نادری، خیابان گوهرشاد، پلاک ۲؛ خیابان یوسف آباد، رو به روی پارک هتل؛ خیابان ویلا، کوچۀ شیرین، پلاک ۳۲ و از سال تحصیلی ۱۳۴۲ش تا به امروز نیز در خیابان مفتح، میدان هفت تیر، کوچۀ عبدالکریم شریعتی (منبع آب سابق)، پلاک ۷۰ مشغول فعالیت بوده.

ساختمان کنونی کودکستان متعلق به شورای خلیفه گری ارمنیان است که در زمینی به مساحت ۹۶۸ مترمربع ساخته شده. هزینۀ ساخت آن نیز با موجودی نقدی کودکستان و نیز از اعانات افراد خیری که مصالح ساختمانی و دیگر خدمات مربوط را با تخفیفی چشمگیر یا به صورت رایگان در اختیار کودکستان گذاشته اند پرداخت شده است.نقشۀ ساختمان به دست مهندس وارطان هوانسیان، از مهندسان بنام جامعۀ ارمنیان، طراحی شده که البته بابت طراحی این نقشه هیچ هزینه ای دریافت نکرده اند.ساختمان کودکستان در بدو تأسیس دارای شش کلاس و یک سالن بود اما در ۱۳۴۶ش دو کلاس دیگر در فضای خالی زیر سالن ساخته شد. در ۱۳۴۴ش زمین کنار کودکستان، به مساحت ۶۳۰ متر مربع، از سوی شورای خلیفه گری ارمنیان خریداری و به منظور وسیع تر کردن محل بازی کودکان به محوطۀ کودکستان اضافه شد.

مراسم پی ریزی ساختمان کودکستان در ۷ مرداد ۱۳۴۱ش و مراسم افتتاحیۀ آن در ۳۰ خرداد ۱۳۴۲ش برگزار شد. در مراسم پی ریزی ساختمان کودکستان شمار بسیاری از اعضای انجمن های ارمنیان، هیئت های امنای مدارس، معلمان، مدیران و افراد علاقه مند حضور داشتند.

اسقف اعظم وقت ارمنیان تهران، آرداک مانوکیان، مراسم مذهبی پی ریزی ساختمان را، که درضمن نخستین مراسم پی ریزی در زمان تصدی مقام اسقف اعظمی ارمنیان تهران ایشان بود، انجام دادند. در این مراسم کتیبۀ یادبود قرائت و در سنگ بنای گوشۀ ساختمان قرار داده شد. کودکستان البیس فراهیان (کوشش) تا به امروز در همین محل به فعالیت خود ادامه می دهد.این کودکستان طی شصت سال با نام کودکستان کوشش فعالیت کرده است اما، در شصتمین سالگرد بنیان گذاری آن، این محل آموزشی با تصمیم شورای خلیفه گری وقت ارمنیان تهران به پاس خدمات نخستین مدیر آن به البیس فراهیان تغییر نام داد.

در طی هفتاد سال، این نهاد آموزشی با حمایت مالی و معنوی اسقف اعظم ارمنیان و شورای خلیفه گری ارمنیان تهران، کمک های خیر خواهانه هیئت امنا و همکاری انجمن اولیا و مربیان با برگزاری جشن ها و کلاس های فوق برنامه و با جمع آوری اعانه از افراد خیری که همواره حامی این کودکستان بوده اند به حیات خود ادامه داده است.

کلاس ها و فعالیت های فوق برنامۀ این کودکستان با هدف پرورش استعدادهای کودکان این مرکز و آشنایی آنها با رشته های مختلف هنری با کوشش انجمن اولیا و مربیان از ۱۳۵۹ش برنامه ریزی شد. این کلاس ها و فعالیت ها شامل رشته های هنری مختلفی از قبیل حرکات موزون و ژیمناستیک، تئاتر، سرود و آواز، نقاشی و… بوده و برنامه های مربوط به این کلاس ها هر ساله بر حسب نیاز و سلیقۀ کودکان همان دوره برنامه ریزی شده است. کلاس های فوق برنامه با همکاری مربیانی که به صورت افتخاری با کودکستان همکاری می کردند برگزار می شده است.

کودکستان از بدو تأسیس از نظر آموزشی و مالی تابع هیئت امنای مدرسۀ ملی کوشش بوده است. مدیر کودکستان گزارش های مربوط به وضعیت آموزشی و دیگر مسائل کودکستان را به هیئت امنای مدرسه ارائه و دستورهای لازم را از آنها دریافت می کرد. از آغاز سال تحصیلی ۱۳۲۶-۱۳۲۷ش، که دکتر هوانس حق نظریان، یکی از فعالان فرهنگی جامعۀ ارمنیان، به سمت مدیریت مدرسه ملی کوشش منصوب شد، مدیر کودکستان هر روز با ایشان در تماس بود و مسائل جاری کودکستان را با ایشان در میان می گذاشت. یادداشت های کوچک فراوانی که در بایگانی کودکستان موجود است روند کاری و مسائل مربوط به فعالیت های روزانۀ کودکستان را به خوبی نشان می دهد. متن این یادداشت ها دربارۀ شرایط پذیرش کودکان بی بضاعت، بررسی صلاحیت افراد معرفی شده برای استخدام به منزلۀ معلم، بررسی نیاز به ارائۀ گزارش ها، مطرح ساختن مسئلۀ تشکیل جلسات آموزشی معلمان، مسئلۀ در اختیار قرار دادن وسایل کودکستان به مؤسسات و افراد دیگر و امور و مسائلی از این قبیل است. از طریق همین یادداشت ها مسئولان کودکستان از تصمیمات گرفته شده از سوی وزارت فرهنگ وقت مطلع می شدند.

از ۱۳۲۶-۱۳۲۷ش امتیاز کودکستان کوشش به نام دکتر حق نظریان صادر شد که تا ۱۳۴۵ش به نام ایشان باقی ماند و پس از آن به شورای خلیفه گری ارمنیان تهران داده شد. این کودکستان نخستین هیئت امنای خود را در ۱۳۴۰ش تشکیل داد که اعضای آن از طریق هیئت نمایندگان جامعۀ ارمنیان تهران انتخاب شدند. این هیئت ها در آغاز به مدت دو یا سه سال انتخاب می شدند اما بعدها این دوره تنها به دو سال محدود شد.

با در نظر گرفتن این مسئله که کودکستان ها دارای وضعیتی خاص هستند به این معنی که تحت سرپرستی وزارت آموزش و پرورش قرار ندارند بلکه تحت نظرسازمان بهزیستی کشور هستند علاوه بر داشتن انجمن اولیا و مربیان دارای هیئت امنا نیز هستند. هیئت امنای کودکستان فراهیان از سوی شورای آموزشی وابسته به شورای خلیفه گری ارمنیان دعوت به کار می شوند. این هیئت مستقیماً جواب گوی شورای آموزشی و فعالیت های آن تحت نظارت این شوراست.

در اساس نامۀ مربوط به هئیت های وابسته به مدارس ملی، مصوب ۱۳۶۷ش، وظایفی برای هیئت امنای کودکستان مشخص و به ایشان محول شده است که بخش های مهمی از آن را در زیر می آوریم:

هیئت امنای کودکستان از سوی شورای آموزشی دعوت به همکاری می شود و مدت فعالیت آن دو سال است.
هیئت امنای کودکستان مسئول امور غیر آموزشی کودکستان است.
هیئت امنای کودکستان با همفکری و همیاری مدیر کودکستان هر ساله اقدام به پیش بینی و محاسبۀ بودجه و ارائۀ آن به شورای آموزشی وابسته به شورای خلیفه گری ارمنیان برای تأیید، می کند.
در پیش بینی و محاسبۀ بودجۀ کودکستان باید کلیۀ هزینه های مربوط به تعمیرات ساختمانی، خرید وسایل لازم و اختیارات دیگر در نظر گرفته شده باشد.
هیئت امنای کودکستان در مسئلۀ ثبت نام نونهالان باید همکاری لازم را با مدیر کودکستان نشان دهد و پیش از شروع ثبت نام کلیۀ مسائل از قبیل میزان شهریه، تعداد شاگردان و شرایط استفاده از خدمات رفت و آمد کودکستان را مشخص و معلوم کند.
هیئت امنای کودکستان مسئول حفظ و نگهداری دفاتر مالی و رونوشت عملیات مالی کودکستان است.
هیئت امنای کودکستان باید برنامه های تدوین شده از طرف هیئت رئیسۀ انجمن اولیای کودکان را، که به منظور کسب در آمد برای کودکستان تهیه شده اند، مورد بررسی قراردهد و پس از تصویب بر انجام کامل آن نظارت کند.
هیئت امنای کودکستان باید در آغاز هر سال تحصیلی فهرست کامل نام معلمان و کارکنان کودکستان را به شورای آموزشی ارائه دهد.
لازم به ذکر است که بازرسان سازمان بهزیستی هر ساله از این کودکستان بازدید به عمل می آورند. این کودکستان تمامی طرح های آموزشی و بهداشتی مربوط به سازمان بهزیستی را به نحو احسن اجرا می کند از جمله طرح شناسایی کودکان دارای مشکل تنبلی چشم (آمبلیوپی)، طرح بهداشت دهان و دندان و…. امروزه از نظر رتبه بندی سازمان بهزیستی کشور این کودکستان جزو برترین کودکستان های ایران به حساب می آید.

برنامۀ آموزشی این کودکستان، که سنگ بنای آن هفتاد سال پیش به دست افرادی چون خانم فراهیان بنا نهاده شد، تا به امروز همراه با تغییر و پیشرفت جامعه و به همت مدیران و مرٍٍبیان آن تغییرات عمده ای از نظر محتوایی و اجرایی کرده است. این برنامۀ آموزشی هر ساله بازنگری می شود و تسهیلات لازم برای هماهنگ کردن آن با مسائل و نیازهای جامعه فراهم می آید. در کنار برنامه های آموزشی تمامی اعیاد ملی مذهبی ارمنیان نیز در این کودکستان جشن گرفته می شود.

در طی هفتاد سال فعالیت این مرکز افراد بسیاری نخستین تجربه های زندگی اجتماعی و آموزشی خود را از این کودکستان آغاز کرده اند. نخستین خاطرات زندگی اجتماعی، نخستین خاطرات زندگی آموزشی و نخستین خاطرات زندگی هنری این افراد از این کودکستان شروع شده است و همین امر اهمیت تأسیس و ادامۀ فعالیت این نهاد با ارزش را در زندگی ارمنیان ایران، به خصوص، ارمنیان تهران به اثبات می رساند.

کودکستان ملی کوشش، که در حال حاضر هفتادمین سال فعالیت خود را پشت سر می گذارد، از یک مسیر پیشرفت و ترقی همیشگی عبورکرده است. هنگامی که شبکۀ آموزش نوباوگان در کشور نخستین گام های خود را می پیمود کودکستان های ملی ارمنیان، به خصوص، کودکستان کوشش از طرف وزارت فرهنگ وقت به منزلۀ کودکستانی بسیار پیشرفته و نمونه، چه از نظر برنامۀ آموزشی و چه از نظر محیط داخلی خود کودکستان، به حساب می آمد و از نظر طرز رفتار و برخورد با کودکان مورد احترام این وزارتخانه بود. از این رو، شرکت کلیۀ کسانی که قصد ورود به مراکز پیش دبستانی را، به منزلۀ مربی یا مدیر داشتند، در کلاس های این کودکستان اجباری و تنها شرط لازم به حساب می آمد. در این خصوص یادداشت های متعددی در بایگانی کودکستان وجود دارد که بین مدیر مدرسۀ کوشش و مدیر این کودکستان در زمینۀ پذیرش این افراد بنا به دستور وزارت فرهنگ مبادله شده است. کودکستان کوشش امروز نیز با دنباله روی از همان برنامه ای که از سالیان پیش تدوین شده است وبا مبارزه  برای خنثی کردن فرهنگ های نامأنوس و عناصر آن می کوشد تا از این کودکستان نسلی بیرون آورد که وفادار به سنت ها و مرام های اصیل خود باشند.

باشد که کودکستان البیس فراهیان کماکان سالیان بسیاری ادامه دهندۀ رسالت عظیم خود در تعلیم و تربیت کودکان ارمنی و پاسداری از ارزش های مادی و معنوی ارمنیان ایران باشد.

پی نوشت ها:

[۱]* مطالب این مقاله از آرشیو کودکستان البیس فراهیان برگرفته شده است.

با تشکر از زحمات بی شائبۀ خانم اِرا بغوسیان.