هرچند تلاش برای چاپ متون، پیشینه‌ای کهن در شرق دور دارد تا نیمه دوم سده پانزدهم میلادی کتاب‌ها کماکان به روش رونویسی تکثیر می‌شدند و در جوامع گوناگون داشتن کتاب دست‌نویس مختص اعیان و ثروتمندان بود تا اینکه در ۱۴۵۲م یوهانس گوتنبرگ(۱) ‏دستگاه چاپ را اختراع کرد. اختراع دستگاه چاپ تحولی بزرگ به دنبال آورد. امکان تکثیر کتاب‌ها به تعداد بیشتر فراهم آمد و اقشار مختلف امکان دسترسی به کتاب را به‌دست آوردند و در نتیجه، سطح سواد عمومی افزایش یافت که نتایج مهمی درپی داشت.این اخـتراع توجـه ارمنیان را به خـود جلب کـرد زیرا آنها بیش از یک هزاره بود که در ارمنستان و مناطق ارمنی‌نشین سایر کشورها کتاب‌ها را به صورت دست‌نویس تکثیر می‌کردند. ارمنـیان ساکن اروپا برای به‌کارگیـری این اخـتراع جدید دست به‌کار شدنـد. پـس از آنان به ترتیب ارمنیان ایران، ارمنستان تحـت حکومت ایران و ارمنستان تحت حکومت عثمانی شروع به استفاده از دستگاه چـاپ کردند. در واقـع، ارمنیان صنعـت چاپ را به منطقه آوردند و آن را گسترش دادند.(۲) ‏شش دهه بعد از اختراع دستگاه چاپ، اولین چاپخانه برای چاپ کتاب به زبان ارمنی به‌دست هاکوپ مغاپارت(۳)‏ در شهر ونیز آغاز به کار کرد و اولین کتاب به زبان ارمنی با نام اورباتاگیرک(۴)‏ در ۱۵۱۲م به چاپ رسید.

پس از آن، چاپخـانه‌هـای دیگری در سایر نقاط اروپا برای چاپ متون مختلف به زبان ارمنی تأسیس شد، مانند چاپخانه شهر آمستـردام، که اولین نقشـه جغرافیایـی به زبان ارمنی در ۱۶۹۵م در آن به چاپ رسید؛(۵)‏ چاپخانه انجمن مخیتاریان در ونیـز، که از ۱۷۹۹م شـروع به کار کرد؛ و اولین چاپخانـه در شبه جزیره کریمـه، که اسقف هوسپ آرقوتیان در ۱۷۹۰م آن را بنیان نهاد.(۶) از همان آغاز صنعت چاپ، ارمنیان جلفای اصفهان با کتاب‌های چاپی‌ای که بازرگانان ارمنی از اروپـا با خود مـی‌آوردند آشنا شدند. این کتاب‌ها توجـه آنان را به خـود جلـب کـرد و تلاش بـرای به‌کارگیـری این صنـعت آغـاز شد. در نتیجـه، در ۱۶۳۸م اسقف خاچاطور کِساراتسی اولین چاپخانه ایران را در دیر آمناپرکیچ جلفای اصفهان بنیان نهاد.(۷) ‏بعد، در ۱۷۷۱م اولین چاپخانه در ارمنستان به همت جاثلیق سیمون اول یِروانتسی(۸)‏ در دیر اجمیادزین شروع به‌کار کرد.(۹)

دومین چاپخـانه در ارمنستـان، در ۱۸۲۷م، در شهـر شـوشی تأسیـس شـد.(۱۰) ‏ در ۱۸۵۱م چاپخانه‌ای دیگر در شهر شماخی آغاز به کار کرد. از نیمه دوم سده نوزدهم میلادی، ارمنیان با سرعت بیشتری شروع به تأسیس چاپخانه در نقاط مختلف منطقه کردند، به طوری که با وجود تمامی محدودیت‌ها چندین چاپخانه در مناطق مختلف ارمنستان تحت حکومت عثمانی بنا نهادند، از جمله چاپخانه دیر واراگاوانک(۱۱) ‏در ۱۸۵۷م، دیر کاراپت مقدس(۱۲) ‏در ۱۸۶۳م و چاپخانه شهر ارزروم در ۱۸۶۶م. در ۱۸۷۴م، چاپخانه‌های متعددی در شهرهای تحت حکومت روسیه تزاری از جمله ایروان، گنجه،آلکساندراپول(۱۳) در ۱۸۷۶م، قارص در ۱۸۸۰م و بسیاری از شهرهای دیگر تا آغاز جنگ جهانی اول به دست ارمنیان تأسیس شد. در این چاپخانه‌ها، افزون برکتاب ‌های ارمنی کتاب‌هایی نیز به زبان‌های فارسی، روسی، ترکی و کردی چاپ شد. عملکرد هریک از این چاپخانه‌ها موضوعی است که نیاز به بررسی جداگانه دارد.شهر شوشی ـ که در منطقه قراباغ کوهستانی به فاصله یازده کیلومتری شهر استپاناکرت، پایتخت آرتساخ(۱۴)‏، قرار دارد ـ تا اوایل سده نوزدهم میلادی صحنه جنگ‌های طولانی ایران و روس بود اما با پایان جنگ و بازسازی شهر، شوشی در مدت زمانی کوتاه به مهم‌ترین مرکز تجاری و فرهنگی ارمنیان، پس از شهر تفلیس، در کل منطقه تبدیل شد. در زمان جنگ‌های ایران و روس مراکز علمی ارمنیان آرتساخ در چند دیر منطقه و در جوار کلیساهای شهر شوشی مستقر بود که در آنها الهیات، دستور زبان و معماری به روش‌های سنتی تدریس می‌شد.

با الحاق منطقه آرتساخ به روسیه تزاری، براساس پیمان گلستان، روش‌های نوین تدریس از اروپا و از طریق روسیه وارد و مدارس متعددی در منطقه تأسیس شد. بین سال‌های۱۸۳۰تا ۱۸۳۵م، در کل منطقه آرتساخ ۲۵ مدرسه به روش نوین شروع به کار کرد که از این میان سه مدرسه با یکصد دانش‌آموز در شوشی قرار داشت.در ۱۸۳۸م، مدرسه خلیفه‌گری منطقه آرتساخ در شوشی تأسیس شد که تا ۱۹۲۰م به کار خود ادامه داد و شخصیت‌های فرهنگی و علمی نامی بسیاری از آن فارغ‌التحصیل شدند.در ۱۸۶۴م، به همت خانواده هاخومیان اولین مدرسه دخترانه در شوشی شروع به کار کرد.در ۱۸۷۵م نیز مدرسه روسی دخترانه در این شهر افتتاح شد که طبق آمار سال ۱۸۹۸م، ۲۵۷ دانش‌آموز داشت که ۲۴۰ نفر از آنها ارمنی، ۱۴ نفر روس و مابقی از مسلمانان شهر بودند. سومین مدرسه دخترانه در ۱۹۱۴م به همت خانواده غوکاسیان، شروع به کار کرد. ۸۰ درصد از شاگردان کلیه مدارس شوشی را ارمنیان و مابقی را مسلمانان، روس‌ها و گرجی‌ها تشکیل می‌دادند.(۱۵) در مدارس شوشی دانش‌آموزانی از مناطق مختلف سیونیک(۱۶) نیز حضور داشتند. آنان پس از پایان دوران تحصیل به روستاها و شهرهای خود بازمی‌گشتند و به کار تدریس مشغول می‌شدند. کلیه مدارس شوشی تا کشتار ارمنیان شهر(۱۷) ‏در روزهای ۲۲ تا ۲۶ مارس۱۹۲۰م و به آتش کشیده شدن مدرسه‌ها، بدون وقفه فعالیت داشتند.(۱۸)

‏هم‌زمان با افتـتاح مدارس در شوشی، نـیاز به کتاب‌های چاپی نیز احـساس شد. از آنجایی که در کل ارمنسـتان فقط چاپخـانه دیر اجمیادزین وجود داشت و امکان دستـرسی به کتاب به زبان ارمنی در شوشی نبود بنابراین چاپخانه‌های متعددی در این شهر آغاز به کار کردند. در مدت زمانی کوتاه انتشار کتاب‌های چاپی به زبان ارمنی در شوشی، پس از تفلیس، مقام اول را در کل منطقه به دست آورد به طوری که در کمتر از یک سده بیش از۱۶۰ عنوان کتاب، که بیشتر آنها به زبان ارمنی است و ۳۰ هفته‌نامه و ماهنامه در این شهر به چاپ رسید. تعدادی از چاپخانه‌های شوشی عمری کوتاه داشتند که علت آن مشکلات مالی یا ممنوعیت فعالیت آنها از سوی دولت روسیه بود. در این مقاله، طی بررسی تاریخچه چاپخانه‌های شوشی، کتاب‌ها و نشریه‌های منتشر شده به زبان ارمنی را تا وقایع سال ۱۹۲۰م معرفی می‌کنیم. به‌غیر از کتاب‌های معرفی شده طی این مقاله، گویا کتاب‌های دیگری نیز در این شهر چاپ شده‌اند که به دلیل وقایع سال ۱۹۲۰م، اطلاعاتی در مورد آنها موجود نیست.

چاپخانه مبلغان مذهبی پروتستان

دومین چاپخانه ارمنستان را آگوست دیتریخ و فیلیتسن زارمبای، مبلغان انجیلی، در ۱۸۲۲م در شوشی افتتاح کردند که نخستین چاپخانه این شهر بود. در دوره فعالیت چاپخانه، جمعاً ۲۱ کتاب چاپ شد که بیشتر آنها دارای موضوعات مذهبی یا ترجمه از متون مذهبی مختلف بود. در ۱۸۳۳م، دولت روسیه فعالیت مبلغان مذهبی را در این شهر ممنوع کرد و آنان مجبور به ترک شهر شدند و چاپخانه را به خلیفه‌گری ارمنیان آرتساخ فروختند. کتاب‌های چاپ شده به زبان ارمنی در این چاپخانه به شرح زیر است.
۱. دعای کوتاه برای هر روز هفته
Կարճառօտ աղօթքներ շաբաթի ամէն մէկ օրին համար
ترجمه، ۱۸۲۲م، ۷۴ صفحهٔ
۲. شانزده موعظه کوتاه
Տասն եւ վեց կարճառօտ քարոզներ
ترجمه، ۱۸۲۲م، ۶۶ صفحهٔ
۳. حکایاتی از کتاب مقدس
Պատմութիւն սուրբ գրոց
(برای کودکان)، ۱۸۲۲م، ۴۴ صفحهٔ
۴. حکایاتی از عهد قدیم کتاب مقدس برای آموزش
Ընթերցուածք ի սուրբ գրոց Հին Կտակարանի, հաւաքեալ ի պէտս վարժարանոց
۱۸۲۹م، ۲۱۸ صفحهٔ
۵. مجموعه‌ای از شهادتین برای آموزش مسیحیت
Հաւաքումն աստուածային վկայութեանց յաղագս ամենայն ուսմանց քրիստոնէական հաւատոց
۱۸۲۹م، ۱۸۴صفحهٔ
۶. دستور زبان ارمنی
Համառօտութիւն հայկական քերականութեան
بغوس نرسیسیان قراباغی، ۱۸۲۹م، ۱۳۰ صفحهٔ
۷. پایان زمان
Ժամանակի վերջը
ترجمه، ۱۸۳۲م، ۴۵ صفحهٔ
۸. کتاب دعاهای کوتاه
Կարճառօտ աղօթագիրք
ترجمه، ۱۸۳۲م، ۷۴ صفحهٔ
۹. عهد جدید کتاب مقدس
Նոր Կտակարան
ترجمه به زبان ارمنی جدید، ۱۸۳۲م، ۱۸۳ صفحهٔ
۱۰. سئوال‌های مهم برای هر فرد
Շատ հարկաւոր հարցմունքներ ամէն մարդոյ համար
ترجمه، ۱۸۳۲م
۱۱. حکایاتی از کتاب مقدس
Պատմութիւն սուրբ գրոց
۱۸۳۲م، ۴۰ صفحهٔ
۱۲. در خصوص حقیقت و قدرت کتاب مقدس
Աւետարանի ճշմարտութեան եւ զօրութեան համար
ترجمه، ۱۸۳۳م، ۳۰ صفحهٔ
۱۳. موعظه در خصوص اعتقاد به ده فرمان
Ճառ վասն տասնհրամանեան հաւատոյ
کیورق یروساغمتسی، ۱۸۳۳م، ۴۶ صفحهٔ
۱۴. راهنمای زندگی پرهیزکار بر اساس قوانین مسیحیت
Ճանապարհացոյց առ բարեպաշտ կեանս, որ հիմեալ է ի կանոն քրիստոնէութեան
ترجمه، ۱۸۳۳م، ۲۵۰ صفحهٔ
۱۵. در خصوص افزایش و قدرت گرفتن گناه
Մեղքի մեծանալոյն եւ զօրանալոյն համար
ترجمه، ۱۸۳۳م، ۲۶ صفحهٔ
۱۶. گناه بازیچه نیست
Մեղքի խաղ անելոյ բան չէ
ترجمه، ۱۸۳۳م، ۱۴ صفحهٔ
۱۷. اخطار برای افراد دروغگو
Յորդորմունք սուտ ասող մարդկանց համար
ترجمه، ۱۸۳۳م، ۲۶ صفحهٔ
۱۸. دستور زبان ارمنی
Քերականութիւն հայկազեան լեզուի
میکائیل چامچیان، ۱۸۳۳م، ۳۲۸ صفحهٔ
۱۹. قلب انسان جایگاه خداوند یا شیطان
Սիրտ մարդոյ, որ տաճար աստուծոյ կամ գործարան սատանայի
ترجمه، ۱۸۳۳م، ۲۸ صفحهٔ
۲۰. اصول صلیب مسیح
Վարդապետութիւն Քրիստոսի խաչին համար
ترجمه، ۱۸۳۳م، ۵۷ صفحهٔ
۲۱. موعظه برای روز جمعه
Քարոզ աւագ ուրբաթ օրին համար
ترجمه، ۱۸۳۳م، ۳۲ صفحه

چاپخانه شورای خلیفه‌گری آرتساخ

متروپولیتن باغداسار(۱۹)‏ حاسان جالالیان (۱۷۷۵–۱۸۵۴م) خلیفه ارمنیان آرتساخ چاپخانه مبلغان پروتستان را در ۱۸۳۷م خریداری(۲۰)‏ و با نام چاپخانه مدرسان روحانی ارمنی فعالیت خود را شروع کرد. در این خصوص، لئو(۲۱)‏ در کتاب خود از قول متروپولیتن می‌نویسد:
«چاپخانه آلمانی‌ها در ماه سپتامبر به فروش رفت. من آن را با تمامی ملحقاتش به قیمت ۱۲۱۹مانت خریداری کردم[…] که از این مبلغ ۴۸۰ مانت را اهالی شهر تأمین کردند و مابقی را قرض کردم که باید بازپس دهم …. هدف من از خرید چاپخانه حفظ آن در شهر بود تا از آن به نفع مردم شهر استفاده شود». (۲۲)‏
متروپولیتن باغداسار در وصیت‌نامه‌اش به تاریخ ۱۳ آوریل ۱۸۵۳م، خلیفه‌گری آرتساخ را به عنوان وصی خود در اداره چاپخانه تعیین کرد:
«برای اداره چاپخانه‌ای که آن را خریده‌ام و در مالکیت من است، خلیفه‌گری ارمنیان قراباغ را وصی خود قرار می‌دهم تا در صورت اجاره دادن آن نصف درآمد حاصل را به دیرهای گاندزاسار و هاکوپ مقدس بدهند و نصف دیگر را برای کودکان فقیر و محصلان هزینه کنند». (۲۳)‏

طی این دوره ده کتاب به زبان ارمنی در این چاپخانه به چاپ رسید:

۱. زندانی شیلان
Շիլոնեան կալանաւորը
جورج بایرون(۲۴)‏، ترجمه مؤسس ظهرابیان، ۱۸۳۷م
۲. کتاب دعا
Գիրք աղօթից
یپرم خوری آسوری، ۱۸۳۸م، ۱۰۴ صفحهٔ
۳. کتابچه مشاوره پاتاراک مقدس
Խորհրդատետր սրբազան պատարագի
(براساس قوانین کلیسای ارمنستان)، ۱۸۳۸م، ۲۶ صفحهٔ
۴. تاریخ و وقایع اران
Պատմութիւն կամ յիշատակ ինչ-ինչ անցից՝ դիպելոց յաշխարհին Աղուանից
(وقایع کلیسای اران در زمان جاثلیقی یسایی حاسان جالالیان در ۱۷۱۱م)، یسایی حاسان جالالیان، ۱۸۳۹م، ۶۹ صفحهٔ
۵. خلاصه دستور زبان ارمنی سنتی
Համառօտ փոքր քերականութեան գրաբառ լեզուի Հայոց
وارتابد میکائیل سالانتیان (این کتاب که در ۱۸۲۷م در استانبول و مسکو چاپ شده بود، در ۱۸۳۹م در شهر شوشی تجدید چاپ شد)، ۸۶ صفحهٔ
۶. خلاصه دستور زبان ارمنی
Համառօտ հայկազեան քերականութիւն
کشیش خاچاطور تِر هوهانیانتس، ۱۸۳۹م، ۲۲۶ صفحهٔ
۷. اولین بخش فلسفه که منطق گفته می‌شود
Առաջին մասն փիլիսոփայութեան, որ ասի Տրամաբանութիւն
وارتابد هوسپ تِر آواکیان آرتساختسی، ۱۸۴۰م، ۲۴۶ صفحهٔ
۸. اولین بخش دستور زبان ارمنی سنتـی
Առաջին մասն փոքր քերականութեան գրաբառ լեզուի Հայոց
وارتابد میکائیل سالانتیان (این کتاب در ۱۸۲۷م در استانبول و مسکو به چاپ رسید و در۱۸۴۰م در شوشی تجدید چاپ شد)، ۱۱۲ صفحهٔ
۹. دین‌شناسی یا روان‌شناسی مسیحیت
Կրօնագիտութիւն կամ Հոգեվարժութիւն քրիստոնէական
وارتابد میکائیل سالانتیان (این کتاب، در ۱۸۳۱م در استانبول و مسکو به چاپ رسید و در۱۸۴۰م در شهر شوشی تجدید چاپ شد)، ۱۸۴ صفحهٔ
۱۰. دفتر الفبا
Տետր այբբենական
۱۸۴۰م

چاپخانه میساک دارقلیجیانتس

پس از درگذشت متروپولیتن، شورای خلیفه‌گری در ۱۸۵۴م چاپخانه را به فردی با نام میساک دارقلیجیانتس اجاره داد. او کسی است که در ۱۸۵۱م اولین چاپخانه شماخی را تأسیس کرده بود.
پس از مدت کوتاهی قرارداد اجاره فسخ شد و شورای خلیفه‌گری چاپخانه را در اختیار مدرسه الهیات قرار داد. (۲۵) ‏ طی این دوره، سه کتاب به زبان ارمنی به شرح زیر در این چاپخانه چاپ شد:
۱. کتاب مراسم کلیسای ارمنستان
Ժամագիրք Հայաստանեաց Սուրբ եկեղեցւոյ
۱۸۵۴م، ۵۲۳ صفحهٔ
۲. افیمردی تازه‌وارد
Նորահիւս Էֆիմերտի
۱۸۵۴م، ۴۹۵ صفحهٔ
۳. دستور زبان به‌طور خلاصه
Համառօտ քերականութիւն
۱۸۵۴م، ۴۶۴ صفحه

چاپخانه مدرسه الهیات ارمنیان قراباغ (چاپخانه اجمیادزین)

در ۱۸۵۸م، اسقف گئورگ وهابتیان، خلیفه ارمنیان آرتساخ با کمک هوانس هونانیان، اهل مسکو، چاپخانه شورای خلیفه‌گری را بازسازی و آن را با نام چاپخانه اجمیادزین مقدس تحت نظارت شورای خلیفه‌گری آرتساخ در اختیار مدرسه الهیات قرار داد. این چاپخانه تا ۱۹۰۲م فعال بود. طی این دوره، به غیر از چاپ کتاب‌های درسی مورد نیاز مدرسه، هفت کتاب به زبان ارمنی به شرح زیر در این چاپخانه چاپ شد:

۱. کتاب مراسم کلیسای حواری ارمنستان، که ماشتوتس نامیده می‌شود
Ծիսարան, որ կոչի Մաշտոց
۱۸۵۸م، ۵۰۲ صفحهٔ
۲. دستور زبان ارمنی
Քերականութիւն Հայկազեան լեզուի
میکائیل چامچیان، ۱۸۵۹م، ۶۴۳ صفحهٔ
۳. معرفی دانستنی‌های الهیات
Ներածութիւն աստւածաբանական գիտելեաց
جاثلیق ماتئوس، ۱۸۶۳م، ۲۰۰ صفحهٔ
۴. کتاب دعا
Աղօթամատոյց
۱۸۶۹م، ۳۲ صفحهٔ
۵. انجیل متی
Մատթէոսի աւետարան
۱۸۸۹م، ۳۲۸ صفحهٔ
۶. خاطرات من
Իմ Յիշատակարանը
(خاطرات نویسنده دربارهٔ سفر پنج روزه‌اش به سیونیک، تِرتِر، مراو و شاه‌بولاغ)، لئو، ۱۸۹۱م، ۲۲۸ صفحهٔ
۷. تصور نو
Նոր Ցնորք
(حکایت)، جروم جرومی، ترجمه د. م شاه‌نظریانتس، ۱۹۰۲م، ۲۰ صفحه

چاپخانه هونانیانتس

این چاپخانه را شخصی به نام هونانیانتس در۱۸۷۰م تأسیس کرد اما عمر کوتاهی داشت و طی فعالیت چند ماهه‌اش تنها موفق به چاپ یک عنوان کتاب شد:
۱. کتاب مقدس عیسی مسیح
Աւետարան տեառն մերոյ Յիսուս Քրիստոսի
۱۸۷۰م، ۲۸۰ صفحه

هم‌زمان با چاپ کتاب در شوشی، ایجاد کتابخانه برای دانش‌آموزان و عموم نیز مورد توجه قرار گرفت. اولین کتابخانه در شوشی در اول ژوئن ۱۸۸۱م به همت انجمن خیریه ارمنیان، شعبه قفقاز، در خانه حاسان جالالیان، که خانواده‌اش آن را به این کار اختصاص داده بودند، آغاز به کار کرد. این کتابخانه در کنار چاپخانه شورای خلیفه‌گری قرار داشت و تا ۱۸۸۹م دارای ۵۸۷ جلد کتاب چاپی شد. (۲۶) ‏ موضوع کتابخانه‌های شوشی ـ که فعالیتشان تا ۱۹۲۰م تا زمان به آتش کشیده شدن آنها، بدون وقفه ادامه داشته ـ موضوعی جداگانه برای بررسی است.انجمن خیریه ارمنیان در دوره مسئولیت هامبارتسوم آراکلیان برای ارتقای توانایی‌های چاپخانه‌های شوشی از نظر وارد کردن تجهیزات مورد نیاز، کمک‌های شایان توجهی به آنها کرد. آراکلیان، با نام مستعار شهریار، به غیر از مسئولیت انجمن، نویسنده نیز بود. مطالب وی بیشتر مربوط به ارمنیان ایران است.

چاپخانه میکائیل هوسپیانتس

این چاپخانه، که در ۱۸۹۴م تأسیس شد، فقط، چند ماه فعال بود و تنها یک کتاب به شرح زیر چاپ کرد.
۱. نوما پمپیلیوس، دومین پادشاه روم
Նումա Պոմպիլիոս
ژان پییر فلوریان(۲۷)‏، ترجمه اسقف اعظم ادوارد هئورمئوزیان، ۱۸۹۴م، ۳۴۳ صفحه

چاپخانه ماهتسی میرزاجان هاکوپیانتس

میرزاجان هاکوپیانتس متولد شوشی بود اما به دستور دولت روسیه به باکو تبعید شده بود. پس از پایان دوره تبعید، به زادگاهش بازگشت و در ۱۸۷۹م، به همراه پسرش چاپخانه‌ای در آنجا تأسیس کرد. این چاپخانه، که با دستگاه‌های جدید آغاز به کار کرد، باعث پیشرفت چاپ و افزایش توانایی آن برای چاپ کتاب‌های بیشتر در زمان کمتر شد.
این پیشرفت سبب شد تا شوشی پس از تفلیس بیشترین شمارگان چاپ کتاب را داشته باشد و از این نظر، مقام دوم را در کل منطقه جنوب قفقاز کسب کند. کتاب‌های چاپ شده با موضوعات هنری، تاریخی و شامل کتاب‌های درسی، هفته‌نامه و ماهنامه بود. چاپخانه در دوره درگیری‌های قومی در ۱۹۰۵م به آتش کشیده شد. در این چاپخانه جمعاً ۵۳ عنوان کتاب به زبان ارمنی چاپ شده است:

۱. تاریخ رشد فکری اروپا
Պատմութիւն մտաւոր զարգացման Եւրոպիոյ
ویلیام جان دراپر(۲۸)‏، مترجم آریستاکس ستراکیان، ۱۸۷۹م، ۴۲۷ صفحهٔ
۲. دو رمان کوتاه، آقای جاسوس و ملئوزینی
Երկու մանրավէպ, Լրտես աղան եւ Մէլիւզինի
آلفونس دوده(۲۹)‏، ترجمه نیکوغایوس تِر آودیکیان، ۱۸۸۱م، ۵۵ صفحهٔ
۳. چهار رمان کوتاه
Չորս մանրավէպ
آلفونس دوده، ترجمه نیکوغایوس تِر آودیکیان، ۱۸۸۱م، ۶۲ صفحهٔ
۴. یادداشت‌های روزانه معلمی از پوزنان
Պօզնանի ուսուցչի օրագրից
حکایاتی از لیتووس، ترجمه نظریان، ۱۸۸۱م، ۷۰ صفحهٔ
۵. یادبودنامه مدرسه ارمنیان قراباغ در سال‌های ۱۸۷۵ تا ۱۸۸۰م
Հաշուեցուցակ Ղարաբաղու Հայոց ազգային դպրոցաց վասն ۱۸۷۵ – ۱۸۸۰ ամաց
۱۸۸۱م، ۱۷ صفحهٔ
۶. ابله
Խենթը
رافی(۳۰)، ۱۸۸۱م، ۴۰۰ صفحهٔ
۷. آراز یکسال طول می‌کشد
Արազը տարին կտարի
گئورگ برخورداریان، ۱۸۸۳م، ۱۶۸ صفحهٔ
۸. فریتس بولکونیک
Ֆըրից Պօլկովնիկ
(رمان برای کودکان)، ترجمه آرسن تِر دانیلیانتس، ۱۸۸۴م، ۳۲ صفحهٔ
۹. بر قله آرارات
Արարատի գլուխը, Ճանապարհորդական տպաւորութիւնների նկարագիր
(سفرنامه)، دانیل موردوتسیو(۳۱)‏، ترجمه آراکل باباخانیانتس، ۱۸۸۳م، ۱۷۵ صفحهٔ
۱۰. دفتر خاطرات زائر
Ուխտաւորի յիշատակարանը
لئو، ۱۸۸۵م، ۹۲ صفحهٔ
۱۱. دو مرگ
Երկու մահ
(داستانی از یک زندگی واقعی)، آبراهام تِر گاسپاریان، ۱۸۸۵م، ۸۸ صفحهٔ
۱۲. پندنامه
Առակագիրք
آوتیک باهاتریان، ۱۸۸۶م، ۱۶۱ صفحهٔ
۱۳. بهار یا زندگی داشا
Գարուն կամ Դաշայի կեանքը
ترجمه هریپسیمه تِر گابریلیان، ۱۸۸۶م، ۴۲ صفحهٔ
۱۴. درد نو
Նոր ցաւ
(رمان)، لئو، ۱۸۸۶م، ۲۰۲ صفحهٔ
۱۵. زبان مادری، برای کودکان ارمنی
Մայրենի լեզու
۱۸۸۶م، ۹۶ صفحهٔ
۱۶. سزای ملکه جهان
Աշխարհի թագուհուն դատաստանը
(رمان برای کودکان)، سومویلویچ(۳۲)‏، ترجمه جاقاربگیانتس، ۱۸۸۷م، ۶۹ صفحهٔ
۱۷. خاطرات غربت
Պանդուխտի յիշատակարանից
آشوت، ۱۸۸۸م، ۳۸ صفحهٔ
۱۸. آبراهام لینکلن نجات دهنده بردگان
Աբրահամ Լինկօլն, ստրուկների ազատողը
ویلیام هوفمن(۳۳)‏، ترجمه میرزا تِر سرکیسیان، ۱۸۸۸م، ۱۴۴صفحهٔ
۱۹. اندوه و وفاداری در خانواده
Ընտանեկան վիշտ եւ հաւատարմութիւն
(رمان تاریخی از زندگی ارمنیان ایران)، شاوارش، ۱۸۸۸م، ۲۰۸ صفحهٔ
۲۰. داوید و مه‌هر
Դաւիթ եւ Մհեր
(اسطوره)، مانوک آبغیان، ۱۸۸۹م، ۶۱ صفحهٔ
۲۱. روشن و حوری زاد
Ռուշան եւ Հիւրիզադ
(رمانی از گذشته قراباغ)، میرزا تِر سرکیسیان، ۱۸۸۹م، ۱۴۸ صفحهٔ
۲۲. الفبا برای کودکان ارمنی
Այբբենարան հայ մանուկների համար
۱۸۹۱م، ۳۰ صفحهٔ
۲۳. هنر ترانه‌های کهن ارمنی
Հին հայոց տաղաչափական արուեստը
آوتیک باهاتریان، ۱۸۹۱م، ۱۳۶ صفحهٔ
۲۴. جدول بهره آور بر اساس ده تومان
Տոկոսաբեր աղիւսակ ۱۰-ի թումանի վերայ
(برای استفاده بازرگانان ارمنی)، میکائیل گنجتسیان، ۱۸۹۱م، ۴۷ صفحهٔ
۲۵. تاراس بولبا
Տարաս Բուլբա
ترجمه، نیکلای گوگول(۳۴)‏، ۱۸۹۱م، ۶۱ صفحهٔ
۲۶. ماجرای تولد
Ծննդեան պատմութիւն
ترجمه، چالز دیکنز(۳۵)‏، ۱۸۹۱م، در ۴۲ صفحهٔ
۲۷. زبان مادری
Մայրենի լեզու
(برای کودکان ارمنی)، ۱۸۹۱م، ۹۴ صفحهٔ
۲۸. چنگ نو
Նոր քնար
(عاشق شیرین)، ۱۸۹۱م، ۳۵ صفحهٔ
۲۹. بیوه
Այրի
میرزا تِر سرکیسیان، ۱۸۹۱م، ۴۸ صفحهٔ
۳۰. آزبولاد حاکم چرکسی
Ազբուլատ, չերքէզների իշխանը
(دربارهٔ زندگی کوه‌نشینان قفقاز)، ترجمه، ۱۸۹۲م، ۲۶ صفحهٔ
۳۱. یان هوس(۳۶)‏
Եան Հուս
ترجمه مارگوسیانتس، ۱۸۹۲م، ۳۴ صفحهٔ
۳۲. آدمکش
Մարդասպան
ولادیمیر کورولنکو(۳۷)‏، ترجمه مارگوسیانتس، ۱۸۹۲م، ۳۲ صفحهٔ
۳۳. رمان‌های کوتاه، اشک‌های یتیم بیهوده نمی‌مانند و دو مرگ
Վէպիկներ, Որբի արտասունքները ապարդիւն չեն անցնիլ, Երկու մահ
ترجمه، ۱۸۹۲م، ۲۶ صفحهٔ
۳۴. وبا و راه‌های جلوگیری از آن
Խօլերա եւ նրա առաջն առնելու միջոցներ
گریگور تِر گریگوریان، ۱۸۹۲م، ۴۸ صفحهٔ
۳۵. دستورزبان کامـل
Աշխարհաբարի քերականութիւնը ամբողջութեամբ
اسقف نِرسِس مِلیک تانگیان(۳۸)، ۱۸۹۳م، ۱۱۷ صفحهٔ
۳۶. رستم و سهراب
Ռոստամ եւ Սոհրաբ
فردوسی، ترجمه ساموئل گئولزادیانتس، ۱۸۹۳م، ۱۵۰ صفحهٔ
۳۷. پدرم
Հայրս
ترجمه، لازارویچ، ۱۸۹۴م، ۳۴ صفحهٔ
۳۸. از زندگی یک مرده
Մեռածի կեանքից
شاوارش، ۱۸۹۴م، ۴۶ صفحهٔ
۳۹. ضحاک
Զահակ Բիւրասպի Աժդահակ
فردوسی، ترجمه ساموئل گئولزادیانتس، ۱۸۹۴م، ۲۳ صفحهٔ
۴۰. سیاوش
Սիաւուշ
فردوسی، ترجمه ساموئل گئولزادیانتس، ۱۸۹۴م، ۱۴۳ صفحهٔ
۴۱. صورت درآمد و هزینه مدرسه دخترانه مریم مقدس طی سال تحصیلی۱۸۹۴–۱۸۹۵م
Համառօտ հաշիւ մտից եւ ծախուց Ս. Մարիամեան հայոց օրիորդաց եկեղ. -ծխական երկդասեան ուսումն. Վասն ۱۸۹۴–۹۵ դպ. ամի
۱۸۹۵م

۴۲. تاریخ ارمنستان به صورت مصور
Հայոց պատմութիւն, պատկերազարդ ձեռնարկ
هاکوپ جاقاربگیان، ۱۸۹۵م، ۷۸ صفحه
۴۳. در اطراف روستا
Գիւղի շուրջը
میرزا تِر سرکیسیان، ۱۸۹۵م،۱۲۴ صفحه
۴۴. سافو
Սաֆօ
(اشعار) آ. ل. ، ۱۸۹۷م، ۸۵ صفحه
۴۵. چشمه
Աղբիւր
( آلبوم عکس‌های هنری شامل ۱۹تصویر)، ۱۸۹۸م
۴۶. معبد خداوند
Աստուծոյ տաճարը
ترجمه، ۱۸۹۸م، ۳۷ صفحه
۴۷. تصاویر مقدس کلیسا
Եկեղեցական սուրբ պատկերներ
کاری از ب.ک.ت.ی.، ۱۸۹۸م، ۲۴ صفحه
۴۸. ایفیگینیای وطن‌پرست
Հայրենասէր Իֆիգէնիա
اوریپید(۳۹)، ترجمهباروتچیان، ۱۸۹۹م، ۳۶ صفحه
۴۹. انجیل ثروت
Հարստութեան աւետարան
هاکوپ جاقاربگیان، ۱۸۹۹م، ۹۷ صفحه
۵۰. قدرت‌ها
Ոյժեր
تیگران راشماجیان و آرشاک چیلینگاریان، ۱۸۹۹م، ۶۰ صفحه
۵۱. پسـر مو طلایـی و دختـر دانـا
Ոսկեհեր տղան եւ իմաստուն աղջիկը
گارگین زاراپیان، ۱۹۰۰م، ۵۸ صفحه
۵۲. اوسپ و اژدها
Օսէփն ու վիշապը
ماردیروس قهرمانیان، ۱۹۰۰م، ۲۸ صفحه
۵۳. جاذبه
Մագնիսականութիւն
تیگران راشماجیان و آرشاک چیلینگاریان، ۱۹۰۰م، ۵۰ صفحه

چاپخانه ماهتسی یغیسابت هاکوپیانتس (۱۹۰۱ تا ۱۹۰۵م)
این چاپخانه از ۱۹۰۱م شروع به‌کار کرد. مؤسس آن احتمالاً دختر میرزا جان هاکوپیانتس بوده. چاپخانه تا وقایع سال ۱۹۰۵م به کار خود ادامه داد و جمعاً پنج کتاب به شرح زیر در آن به چاپ رسید :
۱. یادنامه مدرسه ارمنیان قراباغ
Յիշատակարան Ղարաբաղի «Արցախի» Հայոց Թեմական հոգեւոր դպրանոցի
۱۹۰۱م، ۳۲ صفحه
۲. غربت سی یور گودولفی
Խեցիներ ժողովող Սիեօր Գօդոլֆի պանդխտութիւնը
ه.د.اینگلیس، ترجمهآشوت بایاندوریان، ۱۹۰۳م، ۲۶ صفحه
۳. حقوق کلیسای ارمنی
Հայոց եկեղեցական իրաւունքը
اسقف نِرسِس مِلیک تانگیان، ۱۹۰۳م،۸۰۷ صفحه
۴. انسان در لفافه
Մարդը պատեանի մէջ
آنتوان چخوف(۴۰)‏،ترجمه آ.باردوش، ۱۹۰۴م، ۲۲ صفحه
۵. مجموعه اشعار
Բանաստեղծութիւններ
پطروس دوریان، ۱۹۰۵م، ۶۶ صفحه

چاپخانه باگرات تِر ساهاکیان
این چاپخانه از ۱۹۰۱م شروع به‌کار کرد. در ۱۹۱۲م به مناسبت هـزار و پانصـدمین سال احیای حروف ارمنی و چهارصدمین سال آغاز چاپ کتاب به زبان ارمنی، کتابی با نام اثر و حرف(۴۱)‏ در قسطنطنیه به چاپ رسید. در این کتـاب کلیه چاپخـانه‌های ارمنیان در سطح جهـان معرفی و شرحی کامل از تاریخچه چاپخانه‌های شوشی و همچنین، کتاب‌های چاپ شده در چاپخانه‌های این شهر تا آن زمان ارائه شده است. کتاب، بر اهمیت چاپخانه تِرساهاکیان تأکید خاص کرده. این چاپخانه در وقایع مارس۱۹۲۰م غارت و سوزانده شد. طی دوره فعالیت این چاپخانه جمعاً بیست عنوان کتاب به زبان ارمنی به شرح زیر چاپ شده است :

۱. احساسات
Զգացմունքներ
ملیک سِت گابریلیانتس، ۱۹۰۱م، ۸۵ صفحه
۲. کشیش
Քահանայ
کشیش پطروس تر هوهانسیانتس، ۱۹۰۱م، ۴۲ صفحه
۳. مغناطیسم حیوانی یا درمانی
Կենդանական կամ բուժական մագնէտիսմ
ویله ریخیل، ترجمه پاراماز، ۱۹۰۱م، ۵۵ صفحه
۴. اندیشه‌ها
Մտքեր
ماکسیم گورکی(۴۲)‏، ترجمه هوانس استپانیان، ۱۹۰۳م، ۱۸ صفحه
۵. حقوق کلیسای ارمنی
Հայոց եկեղեցական իրաւունքը
(جلد دوم)، اسقف نِرسِس مِلیک تانگیان، ۱۹۰۵م، ۲۷۹ صفحه
۶. شرایط مناسب برای تدریس در مدارس ابتدایی ما و نتیجه مورد لزوم آن
Մեր ծխական տարրական դպրոցներում պարապելու նպատակայարմար կարգը ու պարապմունքների արդիւնաւէտութեան անհրաժեշտ պայմանները
۱۹۰۸م، ۴۸ صفحه
۷. فهرست کتابخانه عمومی شوشی
Գրացուցակ Շուշուայ հասարակաց ժողով – արանի գրադարանի
۱۹۱۰م، ۷۷ صفحه
۸. خلاصه پروژه وطن‌شناسی و آموزش نظری جدید
Նորագոյն դիտողական ուսման ու հայրե – նագիտական համառօտ նախագիծը
بیوزاند توروسیان، ۱۹۱۰م، ۶۱ صفحه
۹. صفحات غمناک
Թախծոտ էջեր
س.آراکلیان و گ.نرسیسیان، ۱۹۱۱م، ۳۱ صفحه
۱۰. گفت وگوی مختصر علوم طبیعی
Բնագիտական համառօտ զրոյցներ
هوهان استپانیان، ۱۹۱۱م، ۲۷ صفحه
۱۱.روایات
Զրոյցներ
و.پاپازیان، ۱۹۱۱م، ۲۲۸ صفحه
۱۲. وفاداری و غم خانوادگی
Ընտանեկան վիշտ եւ հաւատարմութիւն
(داستانی از زندگی ارمنیان ایران)، شاوارش، ۱۹۱۲م، ۱۶۴ صفحه
۱۳. آخرین اعتراف بازیگر زندگی
Կեանքի դերասանի վերջին խոստովանքը
خ. شاوارش، ۱۹۱۲م، ۱۰۸ صفحه
۱۴.فهـرست مراسم جشن ۷۵‌مین سالـگرد مدرسـه الهیات ارمنیان قراباغ
Կարգ Ղարաբաղի Հայոց թեմական հոգեւոր դպրանոցի ۷۵ ամեայ յօբելեանական տօնա – կատարութեան
۱۹۱۳م، ۵ صفحه
۱۵. ۷۵ مین سالگرد مدرسه الهیات ارمنیان قراباغ
Ղարաբաղի Հայոց հոգեւոր թեմական դպրա- նոցի ۷۵ ամեակը
۱۹۱۳م، ۹۸ صفحه
۱۶. زندگی کودکان
Մանկական կեանք
چارلز داروین(۴۳)‏، ترجمه هواک استپانیان، ۱۹۱۴م، ۲۷ صفحه
۱۷.خوشبخت باشید
Եղէք Երջանիկ
وارتابد زاون، ترجمه، ۱۹۱۴م، ۳۲ صفحه
۱۸. سل
Տուբերկուլիօզ
ی.ظهرابیان، ۱۹۱۵م، ۲۱ صفحه
۱۹.آخرین قربانی
Վերջին զոհը
سیمون سیمونیان، ۱۹۱۵م،۲۳ صفحه
۲۰. اشعار
Բանաստեղծութիւններ
سیمون سیمونیان، ۱۹۱۷م، ۳۰ صفحه

چاپخانه ملکون باباجانیان

این چاپخـانه در۱۹۱۰م شـروع به کار کـرد و در وقایـع مارس ۱۹۲۰م غارت و سوزانده شد. جمعاً چهارده عنوان کتاب به شرح زیر در این چاپخانه چاپ شده است :
۱. انسان و ابرانسان
Մարդ եւ գերմարդ
ستراک هوانسیان،۱۹۱۰م، ۲۷ صفحه
۲.خلاصـه حـساب‌های جـاده شوشـی ـ گنجـه، بـرای دوره ۷ ژوئیـه ۱۹۰۶تا۲۰ می۱۹۱۰م
Շուշի-Գանձակ ճանապարհի համառօտ հաշիւ
۱۹۱۰م، ۶۱ صفحه
۳. ساکنان کوهستان
Լեռնականք
(اقوام شناسی مردم ساکن در قفقاز کوچک)، گ. تِر بغوسیان، ۱۹۱۰م، ۲۶ صفحه
۴.اندرزها در تعلیم و تربیت
Դաստիարակչական յորդորներ
وارتابد زاون، ۱۹۱۱م، ۲۰ صفحه
۵.یغو اهل هووتس
Հովոցի Եղօն
(حکایتی از زندگی بالاخان)، گ. تِر بغوسیان،۱۹۱۱م، ۲۷ صفحه
۶. آرزوهای برباد رفته
Խորտակւած յոյսեր
گ.نرسیسیان، ۱۹۱۲م، ۱۵ صفحه
۷. ساکنان کوهستان
Լեռնականք
جلد دوم( اقوام‌شناسی مردم ساکن در قفقاز کوچک)، گ. تِر بغوسیان، ۱۹۱۲م، ۷۱ صفحه
۸. رؤیای خوش اقبال
Երջանիկի երազը
لودویک فلود، ترجمه غازاربگیان، ۱۹۱۲م، ۴۵ صفحه
۹. خدایان کهن اثر لِوُن شانت و خاطرات راهب استپانوس
Լեւոն Շանթի Հին Աստւածները եւ Ստեփանոս վանականի յիշատակարանը
گردآورنده گ. تِر بغوسیان، ۱۹۱۳م، ۶۰ صفحه
۱۰. قطره‌ها
Կաթիլներ
(مجموعه‌ای از روایات و داستان‌های کوتاه مردم قراباغ جمع‌آوری شده طی دوره ۱۸۸۴تا ۱۹۱۴م)، میرزا تِر سرکیسیان، ۱۹۱۴م، ۴۱۵ صفحه
۱۱. اشک‌های رنج
Տառապանքի արցունքներ
لِوُن واتابدیان، ۱۹۱۵م، ۱۸ صفحه
۱۲. چرا اقدام به جنگ کردند
Ինչու ընձեռեցին պատերազմը
د. ن، ۱۹۱۶م، ۹۶ صفحه
۱۳. به مناسبـت سالگـرد فـوت لِـوُن آتابکیان
Լեւոն Աթաբէկեանի յիշատակին մահուան տարեդարձի առթիւ
۱۹۱۹م، ۶۳ صفحه
۱۴. مجلس ملی
Ազգային Ժողով
( به مناسبت گردهمایی حزب داشناکسیون)، تحت نام هفته نامه آپاراژ، ۱۹۲۰م، ۲۲ صفحه.

علاوه‌برکتـاب‌های معـرفی شده، هفته‌نامه‌ها و ماهنامه‌های متعددی به زبان ارمنی در این چاپخانه‌ها به چـاپ رسیدند که به غـیر از تعـداد اندکـی از آنها، مابقی به دلیل مشکلات مالی و ممنوعیت از طرف دولت روسیه عمر کوتاهی داشتند. در ادامه به معرفی این نشریات می‌پردازیم.
ـ ماهنامه ادبی هایکاکان آشخار(۴۴) ‏(با موضوعات تعلیم و تربیت) : این ماهنامه به سردبیری استپـانه استپـانوس در ۱۸۷۴م در چاپخـانه شورای خلیفه‌گـری آرتساخ چاپ مـی‌شد و شامل مطالبـی در خصوص مسائل مذهبی بود. فقط، چهار شماره از این ماهـنامه انتشار یافت. گفتنی است که هفته‌نامه‌هایی با همیـن نام در شهـرهای تفلیـس، گنجه، باکو و ایروان نیز منتشر شده است.
ـ ماهنامـه ادبی کنار خوسناک(۴۵): این ماهـنامه تنـها در یـک شمـاره در ۳۶ صفحه در ۱۸۸۱م در چاپخانه ماهتسی میرزاجـان هاکوپیـانتس به چاپ رسیده است.
ـ ماهنامـه ادبی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی گـورتز(۴۶)‏ : این ماهنامـه از ۱۸۸۲ تا ۱۸۸۴م چـاپ می‌شد.
ـ ماهنامـهکـوکون(۴۷) :کوکون ترجمان دانش‌آموزان حزب داشناکسیون به سردبیری ایشخان میکائیلیان بود که در ۱۸۹۵ و ۱۸۹۶م چاپ می‌شد.
ـ دو‌فصلنامهآزگاگراکان هاندس(۴۸)‏ : این نشریه به سردبیری یرواند لالایان از ۱۸۹۶تا ۱۹۱۶م در ۲۶ شماره چاپ شد. در تهیه مقالات شماره اول این دو فصلنامه اندیشمندانی چون هراچیا آجاریان، هاکوپ ماناندیان، توروس تورامانیان و آبغیان حضور داشتند.
ـ ماهنامهآشاکرداکان ترت(۴۹): این ماهنامه ویژه دانش‌آموزان بود و در ۱۸۹۶و ۱۸۹۷م، منتشر می‌شد.
ـ ماهـنامه کـرونک(۵۰): این نشریه ترجمان دانش‌آموزان حـزب داشناکسیون بود و از ۱۸۹۸تا ۱۹۰۰م چاپ می‌شد.
ـ ماهنـامهکـوچنـاک(۵۱): این نشریه به سردبیری هاروطـون تومـیان و سیمون فولـیان به تعداد محدود منتشر شد.
ـ سه هفته‌نامـه قار‌اباغ(۵۲): قاراباغ در ۱۹۱۱و ۱۹۱۲م، به سردبیری نیکوغایوس یارامیشیان در چاپخانه ملکون باباجانیان چاپ می‌شد.

از ۱۹۱۲م، تفکرات انقلابی در شوشی، مانند بسیاری از مناطق دیگر روسیه تزاری، طرفدارانی پیـدا کـرد و گـروه‌های سیاسی ـ انقلابـی هفته‌نامه‌ها و ماهنامه‌هایی را در این شهر منتشر ساختند. هرچند این نشریات عمر کوتاهی داشتند زمینه را برای انقلاب بزرگ روسیـه فراهـم کـردند. در ادامـه به معرفـی این نشـریات می‌پردازیم.
ـ ماهنامه سیاسی میراژ(۵۳): این ماهنامه به سردبیری گریگـور مهـرابیان از ۱۹۱۳تا ۱۹۱۷م منتشـر می‌شد. میـراژ ترجـمان رسمـی تشکیلاتی انقلابـی با گرایـش انترناسیونالیسم بود.
ـ ماهنامـه آشاکـرد(۵۴): به سردبیـری لئـون وارتونی و مـوسس هاروطونیـان در ۱۹۱۷م برای دانش‌آموزان منتشر می‌شد.
ـ هفته‌نامه سیاسی میوتیون(۵۵): این هفتـه‌نامه را دانش‌آموزان طرفدار حـزب داشناکسیون به تعداد محدود در سال ۱۹۱۳م منتشر کردند. هفته‌نامه‌های میراژ و میوتیون تفسیرهای سیاسی یکدیگر را نقد می‌کردند.
ـ هفته‌نامه ادبی، اجتماعی و سیاسی پایکار(۵۶): تنها یک شماره از این هفته‌نامه در ۱۹۱۶م در چاپخانه باگرات تِر ساهاکیان منتشر شد. بیشتر مقالات آن در جواب مقالات ماهنامه تزیاتزان بود.
ـ هفتـه‌نامه پایلاک(۵۷): پایلاک به سردبیـری لئون وارطانیان از ۱۹۱۵تا ۱۹۱۷م در چاپخانه باگـرات تِر ساهاکیان منتشر ‌شد. در مجموع ۱۹۱ شماره از آن به صورت دو شماره در هفته به چاپ رسید.

مقالات این هفته‌نامه با گرایش سوسیال دموکرات نوشته می‌شد.
ـ ماهنامه تزیاتزان(۵۸): به سردبیری میساک پطروسیان با موضوعات هنری و ادبی. این ماهنامه تنها در یک شماره در چاپخانه ملکون باباجانیان در ۱۹۱۶م منتشر شد.
ـ ماهنامه فکاهی تزیتزاغ(۵۹): این ماهنامه، که از مسائل ناهنجار جامعه انتقاد می‌کرد، در ۱۹۱۶م در چاپخانه ملکون باباجانیان منتشر شده است.
ـ ماهنامه فکاهی آشاکِـرد(۶۰): این ماهنامه، که بیشتر به مسائل دانش‌آموزان می‌پرداخت، در شش شماره در ۱۹۱۳م منتشر شده است.
ـ هفته‌نامه سیاسی و اجتماعی آشخادانک(۶۱): به تعداد محدود در ۱۹۱۷م منتشر شده است.
ـ دوهفته نامه آپاراژ (۶۲): این نشریه ترجمان حزب داشناکسیون بود که به سردبیری هایراپت موسائلیان و به مدت هفت ماه در ۱۹۱۷م منتشر شد. در مجموع، ۳۴ شماره از این دو هفته‌نامه با موضوعات ادبی، اجتماعی و سیاسی در چاپخانه ملکون باباجانیان چاپ شده است.
ـ ماهنامه آسپارز(۶۳): ترجمان حزب داشناکسیون که در شهرهای مختلف منتشر می‌شد و در ۱۹۱۷م نیز مدت بسیار کوتاهی در شوشی، در چاپخانه ملکون باباجانیان چاپ شد.
ـ فصلنامـه یراند(۶۴): ویـژه دانش‌آموزان که در ۱۹۱۷م به تعدادی محـدود منتشر شد.
ـ هفته‌نامه سیاسینتسـوک(۶۵): ترجمان انترناسیونالیست‌های شوشی. این هفته‌نامه در ۱۹۱۷م در هشت شماره، به سردبیری آشوت هوانسیان، در چاپخانه ملکون باباجانیان چاپ شد.
ـ هفتـه‌نامه فکاهی سرینـگ(۶۶): به سردبیـری یغیشه نرسیسیان که در ۱۹۱۷م به تعـدادی محدود منتشر شده است.
ـ هفته‌نامه سیاسی قاراباغی سورهانداک(۶۷): که در واقع اطلاعیـه‌ها و بخـش‌نامـه‌های دولت را منتشر مـی‌کرد. از این نشریـه تنها یک شمـاره در ۱۹۱۹م در چاپخانه ملکون باباجانیان چاپ شده است.
ـ هفتـه‌ نامه آرتساخ : ترجمان مجلس ملی قراباغ. هـدف از چـاپ ایـن هفتـه‌نامه انتـشار تصمیـمات و بخـش‌نامه‌های مجلس محلی بود. از این نشـریه هفت شـماره در ۱۹۱۹م در چاپخانـه ملکون باباجانیان چاپ شده است.
ـ هفتـه‌نامه سیـاسی نورکیانک(۶۸): ترجمان حزب سوسیال دموکرات. از این نشریه تنها شش شماره در ۱۹۱۹م در چاپخانه ملکون باباجانیان چاپ شده است.
ـ هفته‌نامه‌ سیاسی گیوغاتسیاکان کومونا(۶۹): ترجمان کشاوزران مناطق قراباغ و زانگزور. تنها یک شماره از این هفته‌نامه در ۱۹۲۰م منتشر شد.

طی سال‌های ۱۹۱۱ ـ ۱۹۱۹م یک روزنامه و دو هفته‌نامه به زبان روسی به دست ناشران ارمنی در چاپخانه ملکون باباجانیان منتشر شده است؛ روزنامه شوشینسکی لیستوک(۷۰) که هفته‌ای دو تا چهار شماره از آن در ۱۹۱۱و ۱۹۱۲م منتشر ‌شد، هفته‌نامه سیاسی شوشینسکایا ژیزن(۷۱) که در۱۹۱۳و ۱۹۱۴م چاپ ‌شد و هفته‌نامهگالوس نارودا(۷۲) که در ۱۹۱۹م منتشر شد.