شاید سابقه میرزا و حضور او در مجموعه اتحاد اسلام این تصور را ایجاد می‌کرد که او نسبت به این موج آوارگان برخورد منفی داشته باشد یا همدلانه برخورد نکند.

به نکته فوق شرایط سخت او را در آن سال در نظر داشته باشیم که از یک‌سو درگیر با قوای انگلیس بود و از سوی دیگر در شرایط قحطی و محاصره و مشکلات تأمین ارزاق مردم گیلان، او می‌توانست همین شرایط را بهانه عدم پذیرش پناهندگان کند به‌ویژه اینکه تعداد ده هزار پناهنده برای رشت و انزلی در آن احوال، جمعیت قابل توجهی بود اما میرزا کوچک خان چونان پناهندگان ارمنی را پذیرا شد که در این کتاب تمجید و تکریم او مکرراً مطرح شده است.

شایـد، مهـم‌ترین کار او پذیـرش این ده هـزار پناهنـده بود. قوای انگلیـس برای پناهنـدگان مانـع‌تراشی کـردند اما کشتـی‌ها که از باکو راه افـتاده بودند و به سواحل گیلان آمـده بودند، کـجا می‌توانستند بازگردند ؟!

نمایندگان آنان در تماس و گفت و گو با دولت جنگل توانستند زمینه ورود و حضور در رشت و بندر انزلی را پیدا کنند.

در ص۹۲ کتاب می‌خوانیم: «ژنرال تامسون (فرمانده نیروهای انگلیس در گیلان) دستور می‌دهد که کشتی‌ها کسی را پیاده نکنند، کشتی‌ها برگردند و گر نه با حمله توپخانه مواجه خواهند شد، وضعیت خیلی اسف‌بار بود، مردم گرسنه و خسته ومجروح و بیمار و … . تمام تلاش‌های ما برای به رحم آوردن ژنرال بی‌فایده بود … فقط یک راه چاره وجود داشت و آن تخلیه مسافران کشتی در مناطقی بود که تحت کنترل انگلیسی‌ها نبود، یعنی در اسکله ماهیگیری تالش، شفارود و حسن کیاده … برای این‌ که از این مناطق مجوز بگیریم، بایستی قبلاً مسأله را با کوچک‌خان در میان می‌گذاشتیم، به همین منظور هیأتی از طرف ارامنه به نزد کوچک‌خان می‌روند … کوچک‌خان به گرمی از هیأت ارامنه استقبال می‌کند … . کوچک‌خان به گمرکچی‌ها (مأمورین گمرک) و مقامات مسئول تالش، کرگانرود و شفارود، هم‌چنین به فرمانده نظامی حسن کیاده (دکتر حشمت) دستور داد که ارامنه مهاجر را بپذیرند و از هیچ کمک انسان‌دوستانه دریغ ننمایند … ».

متن فوق که از خاطرات یکی از ارامنه است، که در پیوست سوم کتاب درج شده، نشانگر قدرشناسی ایشان از این مهمان‌پذیری میرزاکوچک‌خان است.

هم‌چنین، علیرغم شرایط سخت تأمین ارزاق به‌ویژه برنج در گیلان آن‌روز، دستور داد که فروش منصفانه و بدون اجحاف به کمیته آوارگان انجام شود.

علیرغم همه نکات فوق، نامه میرزا کوچک به کمیته مهاجران ارامنه در انزلی شایان‌توجه است. او این نامه را به تاریخ ۱۳ برج عقرب ۱۳۳۷ قمری می‌نویسد:

« از بروز مودت آن ذوات محترمه که با نظر نیک‌بین نسبت به ملت ایران در مرقومه ۱۷/ ۷ فرموده‌اند نهایت امتنان حاصل شد، به طوری که برای تحصیل آذوقه و تسهیل آوارگان از خانمان دورافتاده ملت ارامنه در رقعه مزبوره نگاشته بودید، به اداره جلیله بلدیه انزلی دستور داده شده، امیدوارم آن اداره محترم بنده را از شرمندگی در مقابل آن میهمانان محترم که تاکنون به هیچ وجه درباره ایشان ایفای وظیفه نشده است، به در آورده و آسودگی خاطر آنان نیز فراهم شود». (ص ۹۵کتاب)

متن فوق، اشک را بر دیدگان جاری می‌کند، اینکه در آن شرایط عسرت نهضت جنگل، او از شرمندگی در میهمان‌نوازی در برابر آوارگان ارمنی سخن می‌گوید!

در یکصدمین سالگرد شهادت میرزا کوچک خان یاد او را گرامی می‌داریم و امیدواریم که این منش انسانی و اسلامی چراغ راه ما باشد.

پی‌نوشت:

برگرفته از:
t.me/salehi5458/3

فعال فرهنگی و حوزوی ایرانی و وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران