موزه برتر

در اردیبهشت۱۴۰۰ش، کمیته ملی موزه‌ها (ایکوم ایران) سیزدهمین دوره آیین انتخاب موزه برتر را با شعار« آینده موزه‌ها: بازیابی و تصور دوباره» برگزار کرد. در ۲۳ و ۲۴ اردیبهشت۱۴۰۰ش، ۱۱۰ موزه شرکت‌کننده از ایران ارزیابی و در ۲۸ اردیبهشت، به مناسبت روز جهانی موزه و میراث فرهنگی، نتایج داوری‌ در صفحه رسمی ایکوم ایران اعلام شد و برترین موزه‌ها را در سیزده شاخص از‌پیش‌اعلام‌شده معرفی کردند. در این ارزیابی، موزه مردم‌شناسی ارمنیان جلفای نو در بخش موزه خصوصی در چهار شاخص اعمال معیارهای فیزیکی، گردآوری، معرفی و خلاقیت و نوآوری رتبه اول؛ در سه شاخص نگهداری و حفاظت، مناسب‌سازی برای معلولان و آموزش رتبه دوم؛ و در شاخص پژوهش، رتبه سوم را کسب کرد.

دیگر دستاوردهای موزه مردم‌شناسی ارمنیان‌ اصفهان در مسابقات بین‌المللی و داخلی بدین شرح است:

ـ نامزد پنجمین دوره جایزه معماری آسیا 2A، مادرید، اکتبر ۲۰۱۹ م(۱) در بخش جدید و قدیم (Old and New Category) و جزو سی گروه برتر از بین ۵۵۰ شرکت‌کننده.

ـ فینالیست جایزه معمار ۹۸ در گروه بازسازی.

درباره موزه

موزه مردم‌شناسی ارمنیان جلفای اصفهان را شورای خلیفه‌گری ارمنیان اصفهان و جنوب ایران در سال ۱۳۹۷ش، طبق وصیت مارگاریت خاچانیان و با تصمیم مجمع نمایندگان خلیفه‌گری، بنیان نهاده شد. در این موزه، منتخبی از اشیای کلیسای وانک و آثار اهدایی از مجموعه‌های خصوصی ارمنیان به نمایش گذاشته شده. این آثار نمونه‌هایی از هنر کاربردی و صنایع دستی جلفای نو در سده‌های هفدهم تا بیستم میلادی است که بیانگر صفحاتی از تاریخ، فرهنگ، زندگی روزمره، آیین‌ها و آداب‌ و ‌رسوم جامعه ارمنی در آن دوره‌اند.

ساختمان موزه

ساختمان موزه مردم‌شناسی در جنوب مجموعه وانک و مشرف به کوچه ساخته شده است. کاربری اولیه بخشی از آن به‌عنوان چاپخانه بوده است. طبق کتیبه موجود در سال ۱۸۹۹م، در زمان اسقف ماقاکیا به منظور استفاده مدرسه مذهبی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. در سال‌های اخیر پیش از تبدیل شدن به موزه به‌عنوان سالن نمایشگاه، دفتر کار و انبار کتب و روزنامه‎‌های قدیمی استفاده می‌شد.

سازه ساختمان از دیوارهای ضخیم خشتی تشکیل شده که در محوطه باز مشرف به برج ناقوس دارای نمای آجری با کاشی‌کاری معرق زیباست. سقف‎ها طاق‌چشمه با نورگیرهای سقفی شیشه‌ایست.

ترکیب فعلی بنا که از حد غربی حیاط برج ناقوس شروع وبه‌طرف شرق امتداد می‌یابد شامل اتاق ورودی، محوطه ایوان، سه سالن بزرگ، یک سالن کوچک و در انتها خروجی نمایشگاه است.

موزه مردم شناسی شامل بخش‌های ذیل است:

ـ اتاق ورودی : (تاریخچه جلفای نو، آب و خاک)

ـ ایوان : (هنر حجاری، ناقوس کلیسا)

ـ سالن شماره ۱: (هنر و صنعت، خانه و خانواده)

ـ سالن شماره ۲: (زیبایی و ظرافت، دفتر کار، نهارخانه)

ـ سالن شماره ۳: (زندگی و ایمان، مدرسه و آموزش)

ـ قسمت نمایش‌های موقت : (موسیقی)

ـ نامداران جلفای نو

اتاق معرفی

تاریخچه جلفای اصفهان

شاه عباس کبیر(۹۶۵ـ ۱۰۰۷ش) پایتخت صفویان را از قزوین به اصفهان منتقل ساخت. لازمه ارتقا بخشیدن به اعتبار سیاسی و به‌ویژه، اقتصادی پایتخت جدید در منطقه و همچنین، رونق بخشیدن به حوزه‌های گوناگون زندگی شهری وجود بازرگانانی آگاه و صنعتگرانی باتجربه بود. برای شاه مقتدر صفوی چشم‌پوشی از ساکنان آگاه و شایسته سرزمین‌های هم‌مرز ایران یعنی ایروان، نخجوان، گوقتان، یرنجاک و به‌ویژه، شهرستان عالی جلفا ممکن نبود. این سرزمین‌ها از دیرباز به مراکز مهم اتصال بازارهای ایران و قفقاز جنوبی به سرزمین‌های غربی و شرقی بدل شده بود.

سقوط جلفای قدیم

قـرن هفدهم میـلادی، دوره تاریخـی سرنوشت‌سازی را برای ارمنستـان و جلفـای قـدیم رقم زد. ارمنستان سرزمینی برای دستیابی به سلطه بر منطقه بود. شاه عباس در ۱۶۰۳م دست به اقدامی نظامی علیه امپراتوری عثمانی زد و عثمانی‌ها نیز ارتشی بزرگ برای مقابله با او فرستادند. شاه عباس با ارزیابی اوضاع و به منظور موازنه قدرت تصمیم گرفت به سرعت از این منطقه عقب‌نشینی کند اما این یک عقب‌نشینی ساده نبود بلکه نقشه از‌پیش‌تعیین‌شده شاه عباس به منصه ظهور رسیده بود. این عملیات هولناک در تاریخ ارمنستان « فاجعه بزرگ» نامیده شد. سپاه شاه دستور داشت تا سیاست زمین سوخته را اجرا کند. بدین ترتیب، فرمان شاه به اجرا در‌آمد. صنعتگران پرآوازه، بازرگانان مشهور و کشاورزان شایسته جلفا پس از رهایی از گرداب‌های هولناک رود ارس به سوی آینده‌ای نامعلوم قدم بر‌داشتند.

به دستور شاه آنان را در ضلع جنوبی زاینده رود سکنا دادند. این مکان که سابق بر این کاروان‌سرای ارمنیان بود، بار دیگر محل اقامت ارمنیان شد. کوچندگان روستایی و کشاورزان را در مناطق مختلف ایران پراکنده ساختند. جلفای نو، به منزله سکونتگاهی جدید، در ۱۶۰۶م به صورت رسمی در نسخه‌های خطی ثبت شده است.

تقسیمات طبقاتی جلفای نو

در هریک از محله‌های جلفای نو، تقسیمات مشخص اجتماعی و طبقاتی حاکم بود که از طریق آن لایه‌های مختلف جمعیت دسته‌بندی می‌شدند. این تقسیم بندی شامل طبقات زیر بود:

طبقه اول : روحانیان، نجیب‌زادگان و خواجه‌ها، تاجران بزرگ، بازرگانان، استادان هنر و صنعت

طبقه دوم : صنعتگران، کشاورزان، پیشه‌وران و خدمتکاران

در دوره صفوی، کلانتر اداره‌کننده امور داخلی جامعه بود که یا از جانب شاه تعیین می‌شد یا مردم او را انتخاب می‌کردند و سپس، شاه او را مورد تأیید قرار می‌داد. کلانتر جلفای نو از میان بازرگانان ارشد ارمنی انتخاب می‌شد.

تجارت

جلفای قدیم، یک تشکل بی‌بدیل و خودمختار تجاری بود که به دست خواجه‌ها مدیریت می‌شد. موقعیت جغرافیایی جلفا، که آسیای میانه و ایران را به کرانه شرقی دریای سیاه و مسیرهای بزرگ قفقاز متصل می‌کرد، اهمیت تجاری منحصر‌به‌فردی داشت. به همین دلیل، جلفا به ایستگاهی بزرگ در این مسیر مبدل شده بود.

جلفای نو، تجلی کامل و بی‌نقص جلفای قدیم بود. بنا‌بر‌این، باید نقشی را که در زندگی ارمنیان به‌منزله پایتخت تجاری برای ارتباط با اقصا نقاط اروپا داشت ادامه می‌داد.

کومندا

«کومندا» نوعی قرارداد تجاری بود بین بازرگان ساکن در داخل کشور، در مقام صاحب سرمایه و کارگزاری، در مقام صاحب نیروی کار، که تمایل داشت با سرمایه ارباب خود در خارج از کشور فعالیت اقتصادی کند. این قرارداد، به مثابه ساز‌و‌کار اصلی و نهادینه شده در جلفا، نه تنها گردش نیروی انسانی و سرمایه را میسر می‌ساخت بلکه لازمه تجارت این منطقه بود.

«کومندا» در جلفا، مانند اروپا و خاورمیانه در قرون وسطا، شیوه‌ای مطلوب برای فرستادن بازرگانان به اقصا نقاط جهان و گسترش اعتبار بود. در حقیقت، از میان تمام عناصر بازرگانی، «کومندا» تنها عنصر مهم در توسعه چشمگیر تجارت جلفا در سده‌های هفدهم و هجدهم میلادی است.

سرسرا

هنر حجاری

فعالیت‌های ساختمانی در جلفای نو مستلزم پیشرفت صنعت سنگ‌تراشی بود. مشهور است که سنگ آهک لازم برای ساخت بناهای جلفای نو از معدنی دوردست آورده می‌شد. هنرمندان سنگ‌تراش با ادامه دادن هنر قرون وسطایی ارمنی، یعنی ساخت سنگ صلیب(خاچکار)، ابداعاتی جدید بر آن افزودند که از نظر سبک تزیینی گروهی مجزا را تشکیل می‌داد. سنگ قبرهای موجود در آرامگاه ارمنیان جلفای نو منبعی غنی برای پژوهش‌های تاریخی ـ اجتماعی است.

ناقوس‌کلیسا

جلفای نو زمانی دارای ۲۴ کلیسا بود اما در حال حاضر تنها ۱۳ باب از آنها باقی مانده است. با این حال، ناقوس‌های کلیساهای تخریب شده تا به امروز نگهداری شده‌اند.

سالن شماره ۱

هنرهای تزیینی

جلفـای نو در سده‌های هفدهـم و هجدهـم میلادی در تکوین روابط سیاسی ـ اقتصـادی شرق و اروپا ـ شرق مشارکت داشت و گاه مسئولیت حفظ این روابط متقابل را خود به تنهایی بر دوش می‌کشید. در میان حوزه‌های گوناگون زندگی جمعی در جلفای نو، حوزه فرهنگ پدیده‌ای منحصر‌به‌فرد بود که الگوهای هنر قرون وسطای ارمنی در آن حیات دوباره یافت و چهره‌ای بدیع به خود گرفت.

ارمنیان در ارتباط متقابل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود با مفهوم گسترده «شرق»، همواره به صورت مستقل و متمایز عمل کرده‌اند، آموخته‌اند و آموزش داده‌اند، غنی شده و غنا بخشیده‌اند. این نحوه برخورد، به‌ویژه در روابط متقابل ایرانی ـ ارمنی، به‌مراتب با دوام‌تر بوده است.

زرگری

صنعـت زرگـری کاربـردی گستـرده در زنـدگی روزمـره جلفای نو داشت. ظـروف زرین و سیمیـن غذا، کارد و چنگال، حلقه‌های دستمال ، لیوان‌ها و جـام‌هـای سیمـین همـه و همـه از کاربـردهـای روزمـره این صنعـت در میان مـردم بود. بدین منظور ابتدا طلا و نقره با ظرافت پرداخت می‌شد. سپس، سنـگ‌های قیمتـی و نیمـه قیمتـی بر روی آنها قـرار می‌گرفـت. همچـنین، نخ‌هایی از طلا با فنـونی خـاص به صـورت رشتـه‌های نازک حیرت‌انگیز تهیـه می‌شد که به نـخ طلا مشهور بود. از این نخ برای ساخت تزیینات ظریف استفاده و گاهی نیز آن را با سنگ‌های قیمتی ترکیب می‌کردند.

کاشی کاری

هنرمندان سفالگر جلفای نو ذوق و مهارتی منحصر‌به‌فرد در شکل‌دهی به اشیای سفالی و رنگ‌آمیزی آن داشتند. آنان سردر و قسمت پایینی دیوار کلیساها را با کاشی‌های سفالی لعاب‌دار مزین می‌کردند که اساساً ریشه شرقی داشت. هنرمندان ارمنی، بر اساس همین اشکال شرقی، نمونه‌های اصیل محلی خود را ابداع کردند که بیانگر رویکرد جدید هنری بود.

قلمکاری‌

قلمکاری از هنرهای رایج برای تزیین پارچه در جلفای نو بود. در آغاز، پارچه‌ای که برای پایه کار استفاده می‌کردند در هندوستان تولید می‌شد اما بعدها، با ارتقای این حرفه، پارچه را نیز در جلفای نو تولید کردند. استادان معرق قالب‌های مخصوص مربع شکلی با چوب درست می‌کردند که شامل نقش‌های مذهبی، گل و بوته یا نقش‌هایی از صحنه‌های عاشقانه بود. سپس، رویه قالب را به رنگ‌های گیاهی آغشته می‌کردند و بر سطح پارچه، فشار می‌دادند. به این ترتیب، طرح مورد نظر بر روی پارچه چاپ می‌شد.

کتابت و نگارگری

در میان ارمنیانی که به جلفای نو کوچانده شدند، کاتبان و نگارگران مذهبی نیز وجود داشتند که با حفظ دستاوردهای هنری و سنتی و ادغام آن با هنر ایرانی و اروپایی آن زمان مکتب نگارگری جلفای نو را بنا نهادند. در جلفای نو، بسیاری از کتاب‌های مقدس، انجیل‌ها و کتاب‌های مراسم مذهبی تذهیب و تصویر‌سازی شده است. از نگارگران و کاتبان کوچانده شده می‌توان به هاکوپ جوغایِتسی، مسروپ خیزانتسی، و هایراپِت جوغایتسی اشاره کرد.

صنعت چاپ

در ۱۶۳۶م، به همت خلیفه خاچاطور گساراتسی، پیشوای مذهبی ارمنیان جلفای نو و روحانیان همکار او در کلیسای وانک چاپخانه یا کارخانه چاپ تأسیس شد.

این چاپخانه نه تنها در ایران بلکه در خاورمیانه اولین بود. در چاپخانه یادشده، چهار کتاب زیر منتشر شد:

مزامیر داوود، ۱۶۳۸م
هارانتس وارک، ۱۶۴۱م
خورهردادِتر (دفتر اندرزها)، ۱۶۴۱م
۴ . ژاماگیرک آتِنی (کتاب مراسم مذهبی)، ۱۶۴۲م

چاپخانه ارمنی جلفای نو به طور مستقل و با سرمایه و امکانات ارمنیان بنا نهاده شد.

فرش‌بافی

در سده‌های هفدهم و هجدهم میلادی، هنر فرش ارمنی به طور اخص با هنر فرش‌بافی در جلفای نو توسعه یافت. استادان فرش جلفای نو، بر پایه نقش‌های سنتی، نمونه‌هایی محلی خلق کردند که احتمالاً عمیقاً تحت تأثیر هنر ایرانی قرار داشت. در جلفای نو، بافت فرش و انواع دیگری از بافتنی‌ با استفاده از فن سوزن دوزی متداول بود.

ویترای و گره‌چینی

یکی از عناصر زیبایی‌شناسانه و هنری، در عمارت‌های خواجه‌های ارمنی، استفاده از هنر گره چینی و شیشه‌های رنگی در پنجره‌ها و ایوانک‌ها بود.

شیشه‌کاری عمارت‌های شخصی خواجه‌های جلفای نو، خانه‌های ثروتمندان ایرانی و همچنین، کاخ‌ها و عمارت‌های شاهی به دست صنعتگران ارمنی صورت می‌گرفت؛ برای مثال، اعضای ارشد خانواده جامبُریان ها استادان بنام شیشه‌کاری بودند.

مطبخ

مطبخ (نورباخت در زبان ارمنی) دارای اجاقی سنگی یا گلی و همچنین، تنوری برای پخت نان روزانه (لاواش یا پشاتوخ) بود. علاوه بر این، در روزهای عید، عمدتاً زنان، در خانه نازوک و گاتا می‌پختند. نان‌ها و شیرینی‌‌ها در کمد مخصوص نان موسوم به دارابی نگهداری می‌شد.

خانواده

زندگی خانوادگی در جلفای نو بر اساس قوانین و آداب و رسوم سنتی بسیار ساده و پدرسالارانه بنا شده بود. در هر خانواده، پدر رئیس و سرپرست تمامی اعضای خانه محسوب می‌شد. سخنان او در حکم قانون بود و اهالی خانه با احترام و به طور کامل، این قوانین را رعایت می‌کردند.

اعضای ذکور خانواده معمولاً مشغول کار در خارج از خانه بودند. درآمد حاصل از فعالیت اعضای خانه جزو اموال مشترک خانواده محسوب می‌شد. مسئولیت امور داخلی و مراقبت از خانه تماماً با خانم بزرگ خانه بود. وی با کمک دخترها و عروس‌ها کلیه امور مربوط به خانه را اداره می‌کرد.

سالن شماره۲

دفتر کار

جلفای نو فرهیختگان بسیاری شامل تاریخ‌ نویسان، معلمان و مترجمان داشت که به زبان‌های اروپایی و شرقی مسلط بودند. آنان در سمت دیلماج (مترجم) اغلب مسئولیت‌های دیپلماتیک مهمی را بر عهده داشتند. در برخی موارد نیز، خود مجاز به انجام مأموریت‌های دیپلماتیک بودند.

بانوان

زنان ارمنی، علاوه بر اداره امور منزل، به فعالیت‌هایی چون بافتن جوراب‌های زیبا، انواعی از بافتنی‌های دیگر و سوزن‌دوزی‌های ظریف نیز می‌پرداختند. آنان مهارت‌های مختلف بافتنی را از زنان ارمنی باتجربه در این امور فرا می‌گرفتند. زنان هنرمندی که در زمینه‌ای تبحر داشتند، بدون هیچ‌گونه چشم‌داشت مالی یا درخواستی، تجربه خود را به نسل بعد منتقل می‌کردند.

جامه زنان

جامه زنان ارمنی جلفای نو در ابتدا شکلی سنتی داشت اما در طی زمان تأثیر سبک و طرح های غربی در آن قابل رؤیت است.

حمام

ـ پوچکار (سنگ پا) : سنگ متخلخل سیاه که مشخصاً برای برداشتن پوست سخت پا در حمام استفاده می‌شد.

ـ سوزانی : زیرانداز یا تشک نازکی که برای عوض کردن لباس در حمام تعبیه می‌شد.

ـ گیل (گِل) : معروف به گیل شیراز، نوعی خاک سبز یا قرمزرنگ که زنان به‌منزله نرم‌کننده مو از آن استفاده می‌کردند.

ـ گیلاترچیک (ظرف گل) : ظرفی که برای خیس کردن و آماده سازی گیل (گِل) به کار می‌رفت.

ـ بُق (حوله) : پارچه‌ای برای خشک کردن بدن پس از استحمام.

ـ فوتا : پارچه‌ای برای پوشاندن بدن در حمام.

ـ کیسا (کیسه) : نوعی بافتنی از جنس پارچه پشمی زبر که برای چرک‌زدایی پوست استفاده می‌شد.

ـ حینا (حنا) : پودری گیاهی برای رنگ کردن مو.

سالن شماره ۳

مدارس

جلفای نو از بدو تأسیس دارای مدرسه بود. اولین مدرسه را در دیر آمناپرگیچ مقدس (ناجی همگان ـ کلیسای وانک) تأسیس کردند. آموزگاری مدرسه را خلیفه خاچاطور کساراتسی بر عهده گرفت. بعدها، مدارس دیگری چون مورادیانتس (۱۷۱۰م)، آبکاریان (۱۷۹۵م)، سامیان (۱۸۳۳م) و مدرسه‌ای در محوطه کلیسای میناس به دست تاگوهی و ماریام مانوکیان تأسیس شد. در ۱۸۸۰م، با ادغام مدارس یادشده مدرسه مرکزی جلفای نو را بنا نهادند.

نخستین مدرسه دخترانه ایران، به نام مدرسه ملی دخترانه کاتارینیان مقدس، در ۱۸۵۸م در جلفای نو با کمک مالی مانوک هوردانانیان شروع به فعالیت کرد. مدرسه در۱۹۰۰م به ساختمانی جدید انتقال یافت. در ۱۹۰۱م نیز، مدرسه گئورگ کانانیان به یادبود شخصی به همین نام در جلفای نو بنا شد.

عروسی

طاباخ : شرکت‌کنندگان در مراسم عروسی هدیه‌هایی در طاباخ (سینی) قرار داده و به عروس و داماد تقدیم می‌کردند. مهم‌ترین هدیه‌ها کله قندهای مخروطی شکل بود که با کاغذهای طلایی تزیین(زرپوش) می‌شد.

ساقدوش : ساقدوش شاهد عقد ازدواج و حامی زندگی مشترک زن و شوهر است و در مراسم ازدواج، در سمت راست داماد می‌ایستد.

مراسم سرخ‌بندان و سبزبندان : در این آیین، نوار ابریشمی سرخ و سبز رنگی را، که مزین به نخ طلاست، به صورت ضربدری به سینه داماد می بندند. نوارسرخ و سبز نشانه رنگین کمان بر فراز آسمان و نماد آشتی خداوند با انسان است.

لباس‌های سنتی عروس و داماد تا اوایل قرن بیستم میلادی استفاده می‌شد. از آن پس، لباس‌های جدید جایگزین آنها شد.

لباس سنتی داماد : داماد بر روی لباس معمول خود کت قرمزرنگ بلندی می‌پوشید که قسمت پایین آن تا پاهای وی می‌رسید. بر سر خود نیز کلاهی سوزن‌دوزی‌شده یا پشمی می‌گذاشت. بالاتنه او نیز با نوارهای سرخ و سبز تزیین می‌شد.

لباس سنتی عروس : لباس عروس همانند لباس‌های متداول هر دوره بود با این تفاوت که با پارچه‌های گران‌قیمت‌تر و زری‌دوزی دوخته می‌شد. پوشش زربفت ضخیمی نیز بر روی سر عروس می‌انداختند که تمام بدن را تا پاها می‌پوشاند. بعدها، لباس عروس و داماد تحت تأثیر مد اروپا قرار گرفت و تغییر کرد.

غسل تعمید

آیین مقدس غسل تعمید با تعمید داده شدن عیسی مسیح به دست یحیای تعمیددهنده در رود اردن پایه‌گذاری شد. با انجام این آیین فرد تعمید داده شده عضو کلیسای مسیحی می‌شود. مراسم غسل تعمید را عموماً در کلیسا و فقط در وضعیت خاص در مکانی دیگر برگزار می‌کنند.کودک یا فرد تعمید‌نشده به نشانه تثلیث و همچنین، به‌منزله نمادی برای مرگ، تدفین و رستاخیز مسیح سه بار در آب حاوی روغن مقدس، که مختص کلیسای حواری ارمنی است، قرار داده می‌شود. تعمید شونده پدر تعمیدی دارد و اجرا کننده آیین غسل تعمید مقام روحانی (کشیش) است. برای انجام مراسم به یک آویز صلیب با زنجیری بافته شده از نخ قرمز و سفیدرنگ، حوله و دو شمع نیاز است. آیین نشان‌گذاری ( از آیین‌های کلیسای حواری) بلافاصله پس از غسل تعمید برگزار می‌شود.

قسمت نمایش موقت

موسیقی

اهالی جلفای نو دوستدار موسیقی بودند. آنان به آوازهای محلی، سرودهای مذهبی و اجراهای عامیانه،که بیشتر آنها با نغمه‌های شرقی تلفیق می‌شد، نگاهی خاص داشتند. هنر موسیقی از طریق آوازهای محلی و با استفاده از استعداد عاشیق‌ها (نغمه‌سرایان دوره‌گرد) گسترش می‌یافت. هنر عاشیق‌ها بیانگر اندیشه‌های مردمی بود و با وضوح و صداقت طنز بی‌آلایش و عشق آنان را به زندگی منعکس می‌ساخت.

هنرمندان، برای تقویت و وضوح بیشتر صدا، از سازه‌ای خاص در اتاق‌های پذیرایی و تالار عمارت‌ها بهره می‌بردند.

نامداران جلفای نو

خاچاطور کساراتسی
متولد: ۱۵۹۰م

روحانی، روشنفکر، مؤسس اولین چاپخانه در ایران و خاورمیانه

خواجه نظر

قرن هفدهم میلادی

اولین کلانتر جلفا، بازرگان، بانی کلیسای گئورگ مقدس اصفهان

خواجه آودیک استپانوسیان
قرن هفدهم میلادی

حامی مالی نقاشی‌های کلیسای هوسپ آرماتاتسی

خواجه پطرس ولیجانیان
قرن هفدهم میلادی

بازرگان، بانی کلیسای بیت اللحم اصفهان

وارواره کانانیان
متولد: ۱۸۴۵ م

خیر، بنیان‌گذار مدرسه کانانیان

میرزا ملکم خان
متولد: ۱۸۳۳م

فعال سیاسی، دیپلمات، مؤسس هفته‌نامه قانون، سفیر ایران در انگلستان، آلمان و ایتالیا

لازاریان‌ها
ـ هوانس لازاریان

متولد: ۱۷۳۵م

ـ هواکیم لازاریان

متولد: ۱۷۴۳م

بنیان‌گذاران مدرسه عالی لازاریان در مسکو

هوانس مرکوز ملقب به دیه زِرالویس (نور جهان)
متولد: ۱۶۴۳م

روحانی، فیلسوف، عالم الهیات، نقاش تصاویر دیواری کلیسای هوسپ آرماتاتسی

هاروتون دِر هوهانیان
متولد: ۱۸۲۷م

نویسنده کتاب تاریخ جلفای نو

بوگدان سالتانوف
قرن هفدهم میلادی

نقاش، طراح و سازنده اولین طاق پیروزی در روسیه، بنیان‌گذار نقاشی روی بوم در روسیه

میناس
قرن هفدهم میلادی

نقاش

دیانا آبکار

متولد: ۱۸۵۹م

اولین سفیر زن جهان، سفیر اولین جمهوری ارمنستان در ژاپن و شرق دور، نویسنده، روزنامه‌نگار

هوانس آبکاریان (یحیی تارساز)
متولد: ۱۸۷۳م

استاد ماهر تارسازی

تخت الماسی، دست رنج پیشه وران ارمنی جلفای نو
متعلق به ۱۶۶۰م

هدیه به تزار روسیه، آلکسی میخایلویچ، از طرف زاکار ساهراتیان، بازرگان اهل جلفای نو

آبراهام گورگنیان

متولد: ۱۹۰۸م

نقاش و محقق

ماردیروس خان داویدخانیان (امیر تومان)
قرن بیستم میلادی

نظامی، مدرس مدرسه عالی دارالفنون، مدرس زبان فرانسه ناصرالدین شاه قاجار

تیگران آبکاریان

متولد: ۱۸۷۷م

مدرس، پژوهشگر

آلنوش طریان
متولد: ۱۹۲۰م

اولین استاد زن فیزیک ایران، ملقب به مادر نجوم و بانوی اختر فیزیک ایران، بنیان‌گذار اولین رصدخانه خورشیدی ایران

کارو لوکاس
متولد: ۱۹۴۹ م

دانشمند، استاد دانشگاه، پژوهشگر، ملقب به پدر رباتیک ایران

مانوک هوردانانیان
متولد: ۱۸۰۰ م

خیر، بنیان‌گذار مدرسه کاتارینیان

زاون قوکاسیان
متولد: ۱۹۵۰م

کارگردان، فیلم ساز، منتقد و مدرس سینما

شاهامیر شاهامیریان
متولد: ۱۷۲۳ م

فعال سیاسی ـ اجتماعی، بازرگان، تدوین کننده اولین قانون اساسی برای جمهوری متصور ارمنستان

وُسکان یروانتسی
متولد: ۱۶۱۴م

روحانی، فعال عرصه فرهنگ و چاپ، زبان‌شناس و ناشر اولین کتاب مقدس به زبان ارمنی

لئون میناسیان
متولد: ۱۹۲۰م

نویسنده، پژوهشگر، تاریخ نگار

خاژاک دِر گریگوریان
متولد: ۱۹۴۱م

استاد دانشگاه، فعال سیاسی ـ اجتماعی، ارمنی‌شناس

سمبات دِر کیورقیان
متولد: ۱۹۱۳م

نقاش، مبدع سبک « سمباتیسم» در نقاشی

یرواند ناهاپتیان
متولد: ۱۹۱۶م

نقاش

یسایی شاهیجانیان
متولد: ۱۹۳۹م

نقاش

آراکل داوریژتسی (تبریزی)
متولد: ۱۵۹۰م

روحانی، تاریخ نگار، نویسنده کتاب تاریخ ارمنستان

استپانوس باراقامیان
متولد: ۱۸۰۲م

روحانی، اولین عکاس در جلفای اصفهان

گروه طراحی و اجرای موزه

کارشناس مردم شناسی (موزه مردم‌شناسی سن‌پترزبورگ) : لوسینه قوشچیان

کارشناس سازمان میراث فرهنگی و نماینده شورای خلیفه گری ارامنه اصفهان در امور موزه مردم‌شناسی : زویا خاچاطور

مجری مرمت بافت تاریخی بنای موزه مردم شناسی : آرمان سیمونیان

اعضای کارگروه موزه مردم شناسی : ریما سیمونیان، کارین درماردیروسیان، مانیا قوکاسیان، آرگین آبنوسیان، توما گالستانیان

طراح ارشد و سرپرست گروه طراحی: نورویک آبکاریان

گروه طراحی : سارا جابری، ادیب ایروانی، واناند عیسی قلیان

طراح فنی : وازریک ملکنیان

طراح گرافیک و سرپرست تیم طراحی گرافیک محیطی : علی گرجیان جلفایی

مجری طراحی گرافیک : ورگینه میرزاخانیان

مشاور طرح : علی شیخ الاسلام

مجری طراحی داخلی : پوریا شفیعی

عکاسان : واناند عیسی قلیان ، علی گرجیان جلفایی .