نام کتاب: ‏عملیات نِمِسیس، ماجرای اعدام انقلابی طلعت پاشا، عامل اصلی نسل کشی ارمنیان

نویسنده: ایساک یونانسیان

مشخصات نشر: تهران، نشر معارف

سال نشر: ۱۳۹۷ش

تعداد صفحات: ۳۸۴

شمارگان: ۱۵۰۰ نسخه

طراح جلد:کارولین آرمن

رمان عملیات نِمِسیس اثر ایساک یونانسیان، پژوهشگر مسائل قفقاز و ‏ترکیه، داستانی مستند و تاریخی است که نشـر معارف آن را منتشر ساختـه است. رمان ماجـرایی را نقـل می کنـد که بی شـک یکی از صفحات ‏افتخار آمیز تاریخ معاصر ارمنیان است، یعنی اعدام (ترور) انقلابی طلعت پاشا، عامل اصلی ‏نژاد کشی ارمنیان. کتاب بر پایۀ یادداشت ها و خاطرات مجریان آن، به ویژه ‏خاطرات شخـصی سوقـومون تهلیریان ـ که واهان میناخوریان در ۱۹۵۶م آن را در قاهره منتشر ساخته ـ ‏اسناد موجود در بایگانی فدراسیون انقلابی ارمنی (داشناکسوتیون) و اسناد موزۀ ‏نژاد کشی ایروان نگاشته ‏شده است. داستان حوادث دوران پرآشوب پس از جنگ جهانی اول را در قالب سرگذشت یکی از بازماندگان ‏نژاد کشی ارمنیان ‏روایت می کند. شخصیت اصلی داستان مصائبی را که یکی پس از دیگری بر خود و خانواده اش وارد می شود پشت سر می گذارد و در نهایت، طی عملیاتی ‏سری، فریاد عدالت خواهی سر می دهد.‏

کتاب از چند جهت برای خوانندۀ فارسی زبان حائز اهمیت است.‏ نخست آنکه تاکنون بیش از شش عنوان کتاب دربارۀ سوقومون تهلیریان و عملیات نِمِسیس ‏نوشته شده که هیچ کدام به زبان فارسی نبوده است. دوم اینکه هریک از کتاب های پیشین به بخشی از ماجرا پرداخته اند و کتاب حاضر نخستین اثری است که در آن زندگی شخصی تهلیریان از کودکی تا مرگ، اهداف و دلایل سیاسی عضویت وی در ‏فدراسیون انقلابی ارمنی (داشناکسوتیون)، انگیزه های شرکت او در اعدام انقلابی طلعت، دفاعیات تهلیریان در دادگاه و ‏برخی از زوایای جالب زندگی وی، ضمن روشنگری های جانبی، برای خوانندۀ فارسی ‏زبان تشریح شده است.‏

نویسنده در این کتاب تلاش کرده تا گفت و گوها و خاطرات شخصیت های گوناگون را دربارۀ عملیات ‏نِمِسیـس بازگـو و حتی الامکان آنها را منتقـل سازد و فضای مـذاکرات دادگاه تهلیـریان، مورخ ۲ و ۳ ژوئن ۱۹۲۱م، ‏را در دادگاه سوم ایالتی برلین از زبان وکلا و شاهدان عینی و براساس مکتوبات محاکمۀ تهلیریان بازآفرینی ‏کند.‏

نویسنده کوشیده است تا ضمن شرح زندگی قهرمان داستان، دیگر عوامل و ‏اشخاص دخیل در عملیات نِمِسیس را نیز معرفی کند، که شاید تاکنون برای خوانندگان فارسی زبان و مورخان ایرانی ‏ناشناخته مانده اند.‏

ماجرا در قالب داستانی واقعی و مستند بیان شده است. نویسنده رخدادهای تاریخی را در لابه لای جزئیات شرح حال گونه و با روندی وقایع نگارانه به تصویر کشیده. درون مایۀ اصلی داستان موضوع ‏نژاد کشی است. نویسنده داستان را از تولد تهلیریان، در دورۀ اولین کشتارهای ‏ارمنیان، معروف به کشتارهای عبدالحمید دوم، آغاز کرده و با گذار از دوران دهشتناک ‏نژادکشی خواننده را وارد عملیات نِمِیسس و اعدام انقلابی طلعت پاشا می سازد.‏

کتاب عملیات نِمِسیس کاستی هایی نیز دارد که عمدتاً ناشی از فقدان اسناد تاریخی در ‏این خصوص است. این کاستی ها، بدون آنکه نویسنده تعمدی داشته باشد، ویژگی ای اسرارآمیز و معماگونه به داستان بخشیده و بر جذابیت آن افزوده است.‏ مطالعۀ این کتاب نه تنها به پژوهشگران تاریخ معاصر ارمنی بلکه به طیف وسیعی از خوانندگان علاقه مند به موضوعات تاریخی و سیاسی پیشنهاد می شود.‏

آنچه در این کتاب خواهید خواند:‏

● پیشگفتار‏

● گفتار اول: سوقومون تهلیریان

ـ ترکیه، ولایت ارزِروم، روستای باکارین

ـ تسخیر بانک عثمانی

ـ والیفو،صربستان، ۱۸۹۸‏

ـ روی کار آمدن تُرکان جوان

ـ به سوی صربستان و آغاز جنگ جهانی اول

ـ تثلیث نامقدس

ـ آناهیت

ـ هَنگ یکم ژنرال آندرانیک در جبهۀ قفقاز

ـ بهار۱۹۱۵،شرق ترکیه

ـ عقب نشینی به قفقاز

ـ سال ۱۹۱۶‏

● گفتار دوم: بازگشت به خانه

ـ یرزنکا

ـ سال ۱۹۱۷‏

ـ سال ۱۹۱۸‏

ـ بازگشت به تفلیس

ـ پایان جنگ و شکست ترکیۀ عثمانی

ـ استانبول پس از جنگ

ـ فرار پاشاها

ـ خیانتکار ارمنی

ـ در کمین خیانتکار

ـ اولین اعدام انقلابی

ـ دادگاهی و محاکمۀ تُرکان جوان و اعضای اتحاد و ترقی

ـ احکام دادگاه

● گفتار سوم: عملیات نِمِسیس

ـ نهمین اجلاس حزب داشناکسوتیون

ـ به سوی پاریس

ـ به دنبال تکمیل کار ناتمام

ـ به سوی آمریکا

ـ عملیات آغاز شده بود

ـ آرمن گارو

ـ ژنو،۱۹۲۰‏

ـ برلین

ـ در پی شکار

● گفتار چهارم: ردپای طلعت

ـ برلین فوریۀ ۱۹۲۱‏

ـ در تقلای تبرئه

ـ مارچ ۱۹۲۱‏

ـ عفریت بر پیاده رو افتاد

ـ زندان

ـ آدم کشتم ولی جنایتکار نیستم

ـ ملاقات با وکلای مدافع

● گفتار پنجم: دادگاه تهلیریان یا محاکمه طلعت پاشا

ـ نخستین روز دادگاه

ـ گواهان شهادت می دهند

ـ شهادت های سرنوشت ساز

ـ پزشکان گواهی می دهند

ـ دومین روز دادرسی

ـ درخواست اشد مجازات

ـ آخرین دفاعیات

ـ ارائۀ دستور العمل به هیئت منصفه

ـ تبرئه

‏ـ مطبوعات ترکیه چه نوشتند؟

● گفتار ششم: عملیات نِمِسیس ادامه یافت

ـ ادامۀ عملیات نِمِسیس

ـ بهبود خان جوانشیر

ـ سعید حلیم پاشا

ـ بهاءالدین شکیر

ـ جمال پاشا

ـ انور پاشا

ـ سرنوشت دکتر ناظم

ـ زندگی تهلیریان پس از تبرئه

ـ سرنوشت دیگر عوامل عملیات نِمِسیس

● آلبوم عکس

● منابع