مقدمه

مرکز اسناد کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، که در حقیقت تنها آرشیو قوۀ مقننه به شمار می آید، به ‌صورت رسمی از ۱۳۷۲ فعالیت خود را آغاز کرده. این مرکز، که یکی از مهم ترین مراکز آرشیوی کشور است، با دارا بودن حدود دوازده میلیون سند، منبعی مناسب برای ‌ﭘﮋوهشگران تاریخ معاصر کشورمان محسوب می شود. اسناد موجود در این مرکز بازگوی تاریخ نهادینه شدن مردم سالاری و نهاد قانون‌گذاری در کشور است و با توجه به گرایش و علاقۀ بسیار ﭘﮋوهشگران و مورخان در سال های اخیر نسبت به ‌وقایع انقلاب مشروطه این مرکز می‌تواند ﭘﺎسخگوی مستند ابهامات ﭘﮋوهشی آنان باشد. در این مقاله، به‌ معرفی فعالیت‌های اصلی این مرکز، گردآوری اسناد، طبقه‌بندی، ارزش‌یابی، نگه‌داری، نمایه‌سازی و فهرست‌نویسی این منابع و ارائۀ خدمات و طرح‌های ﭘﮋوهشی به محققان و همچنین معرفی واحدهای مرکز اسناد کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی می‌ﭘﺮدازیم.

واحد اسناد ملی

مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

این واحد، که مهم‌ترین بخش اسناد کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی است، از چند دسته اسناد تشکیل شده:

اسناد درجه اول: اسناد درجه اول یا اصل اسناد شامل سندهایی است که گاهی در ضمن مجموعه‌های خریداری شده یا اهدایی به ‌صورت کتاب یا آلبوم و یا به ‌صورت تک  ‌برگ یا اوراق به کتابخانۀ مجلس وارد شده است. این اسناد، به طور عمده، در بخش نسخ خطی کتابخانه نگه داری می‌شود. از جمله این اسناد می‌توان به ‌‌نامه‌های امیر‌کبیر، چند آلبوم محتوی اسناد مشروطیت، اسناد خاندان متین دفتری، که ‌اسناد مالیۀ ایران به ‌صورت اوراق است، فرمان‌های ناصرالدین‌شاه، نامه‌های قاﺋﻢ‌مقام، اسناد سید‌جمال‌الدین اسدآبادی، اسناد فرمانفرما و وقف‌نامۀ چاﭘﻲ تیمچۀ مرحوم فتح‌‌الله‌خان فراش‌باشی واقع در کرمانشاهان با موضوعات ﻣﻨﺸﺄت، فرمان‌ها، قبالچه‌های ازدواج، قراردادها و وقف‌نامه‌ها اشاره کرد.
اسناد درجه دوم: رونوشت اسناد درجۀ اول جزو اسناد درجۀ دوم به‌ شمار می‌آید که غاﻟﺒﺎً به‌ صورت کتاب و به ‌خط یک کاتب و شامل اسناد دورۀ صفویه و قاجاریه است مانند فرمان منع تراشیدن ریش در دورۀ شاه صفی‌ صفوی.
نامه‌ها و فرمان‌های مشروطیت: از مهم‌ترین اسناد این مجموعه می‌توان به ‌این موارد اشاره کرد: متن فرمان مشروطیت، که از سوی مظفرالدین‌شاه در ۱۴جمادی‌الثانی۱۳۲۴ مصادف با‌ ۱۳مرداد ۱۲۸۵ صادر شده است؛ متن نطق مظفرالدین‌شاه، هنگام افتتاح مجلس در عمارت گلستان؛ نامۀ آیات عظام سید ابوالحسن اصفهانی، میرزای نا‌ﺋﻴﻨﻲ و شیخ عبدالکریم حاﺋﺮی یزدی به مجلس شورای ملی مبنی بر معرفی بیست تن از عالمان دینی آشنا به ‌شرایط زمان از ایالات مختلف برای انتخاب ﻫﻴئت ﭘﻨﺞ نفرۀ مجتهدان طراز اول طبق اصل دوم قانون اساسی مشروطه؛ نامۀ تاریخی نمایندگان دورۀ اول مجلس شورای ملی به محمد‌علی‌شاه و ﭘﺎ‌سخ آن به‌تاریخ ۱۵جمادی الاول ۱۳۲۶ برابر با ۲۵خرداد ۱۲۸۷.
اسناد ۲۴ دورۀ مجلس شورای ‌ملی و هفت دوره مجلس سنا: این مجموعه شامل اسناد موجود در بایگانی راکد مجلس و دارای اسناد بسیار مهمی است که از نظر بررسی وقایع تاریخی ـ اجتماعی سال‌های نخستین مشروطیت و همچنین تحلیل تاریخ ایران، ﭘﺲ از انقلاب مشروطه تا ﭘﺎیان عصر ﭘﻬﻠﻮﻱ، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اسناد موجود در این بایگانی به طریقۀ دوره‌ای و تقدم تاریخی ثبت و بایگانی شده‌اند و از نظمی مطلوب برخوردارند. این اسناد به مجموعه‌های زیر تقسیم می‌شوند:
ـ اعتبارنامه‌های نمایندگان مجلس شورای ملی که از مهم‌ترین اسناد مجموعه به حساب می آیند و از آن‌ میان اعتبارنامۀ آقایان میرزا حسن خان ﭘﻴﺮنیا (مشیرالدوله)، سید‌حسن‌‌تقی‌زاده، علی‌اکبر‌دهخدا و محمد تقی بهار (ملک‌الشعرا) جالب توجه است.

ـ عرایض مردمی که از تمام ایالات و حتی از سوی ایرانیان خارج از کشور به مجلس شورای ملی ارسال می‌شد. این اسناد از نظر بررسی تاریخ اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و ادبی ایران اهمیتی خاص دارد.

ـ اسناد مربوط به انتخابات مجلس شورای ملی در حوزه‌های انتخاباتی سراسر کشور که هنوز بازیابی و فهرست‌نویسی نشده است.

ـ اسناد کمیسیون‌های مجلس شورای ملی و همچنین صورت جلسات و مصوبات این کمیسیون‌ها که این مجموعه از اسناد نیز هنوز بازیابی و فهرست‌نویسی نشده است.

ـ قوانین موضوعه و مطبوعه.

ـ اسناد و دفاتر مربوط به کارگزینی مجلس شورای ملی.

ـ اسناد مربوط به مجلس مؤسسان و اتحادیۀ بین‌المجالس.

ـ اسناد مالی و اسناد مربوط به حسابداری مجلس شورای ملی.

ـ اسناد مربوط به لوایح، طرح‌ها و بودجه‌های اختصاص یافته به وزارتخانه‌ها.

علاوه بر مجموعه‌های فوق، اسناد مربوط به هفت مجلس سنا مشتمل بر سه بخش الف) ﭘﺮونده‌های نمایندگان مجلس سنا، ب) اسناد مربوط به عرایض مجلس سنا و ج) اسناد حسابداری و کارگزینی مجلس سنا و منتخب (بریده) جراید نیز از جمله اسناد موجود در واحد اسناد ملی هستند.

واحد اسناد غیر مکتوب

در کنار اسناد مکتوب مرکز اسناد کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی واحد اسناد شنیداری و دیداری به ‌منزلۀ قسمتی دیگر از بخش اسناد دارای منابعی غنی و منحصر به ‌فرد است. از آنجا که عصر حاضر عصر ارتباطات و پیش رفت سریع در علوم به حساب می آید ابزار شنیداری و دیداری در انتقال اطلاعات و همچنین در نظام آموزشی، تحقیقاتی و فرهنگی جوامع بشری نقشی به ‌سزا دارد. با توجه به این مسئله واحد شنیداری و دیداری کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی از ۱۳۷۷ فعالیت خود را با هدف گردآوری، حفظ و نگه داری منابع آغاز و خدمات خود را به جامعۀ محققان و پژوهشگران فرهنگ و تاریخ اراﺋﻪ می‌دهد.

منابع اطلاعاتی موجود در این بخش شامل عکس‌های تاریخی، نوارهای ریلی، مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، نقشه‌ها و لوح فشردۀ اعتبارنامه‌های نمایندگان مجلس شورای ملی است که به‌ شرح مختصر هریک از آنها می‌ﭘﺮدازیم.

عکس‌های دورۀ قاجار: شامل چهارصد قطعه عکس از مجلس شورای ملی، رجال مشروطه، بناهای دولتی حکومتی، مدارس و اماکن متبرکه. این عکس‌ها شناسایی شده‌اند و از طریق ﭘﺎیگاه‌ اسناد تصویری کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی قابل بازیابی هستند.

عکس‌های مجلس شورای ملی: این عکس‌ها سه هزار قطعه و شامل عکس‌های نمایندگان، بازدیدهای هیئت های ﭘﺎرلمانی کشورهای مختلف، برﭘﺎیی جشن‌های مشروطیت و بازدیدهای محمدرضا شاه‌ﭘﻬﻠﻮﻱ و فرح ‌ﭘﻬﻠﻮﻱ از کتابخانه و دیگر اماکن هستند. این عکس‌ها به لحاظ زمانی سال‌های ۱۳۴۶ ـ ۱۳۵۷ را شامل می‌شوند.

عکس‌های مجلس سنا: شامل۳٫۵۰۰ قطعه عکس‌ از نمایندگان، بازدیدهای محمد رضا شاه‌ و فرح ﭘﻬﻠﻮﻱ، بازدیدهای هیئت های ﭘﺎرلمانی کشورهای مختلف و برﭘﺎیی جشن‌های مشروطیت در سال‌های مختلف. این عکس‌ها، که متعلق به ۱۳۲۴ ـ ۱۳۵۷ش هستند، نیز مورد شناسایی قرار گرفته‌اند و در ﭘﺎیگاه‌ اسناد تصویری کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی قابل بازیابی هستند.

عکس‌های مجلس شورای اسلامی: شامل ۱٬۲۰۰ قطعه که به طور کامل آماده‌سازی و ساماندهی شده‌اند.

نقشه‌ها: از دیگر اسناد ذی‌قیمت این بخش حدود۱۲۰نقشه از ایران و جهان با موضوعات تاریخی، اقتصادی و سیا‌سی است که به منزلۀ منابعی معتبر و قبل استناد در این واحد نگه داری می‌شوند.

نوارهای ریلی: این نوارها، که شامل مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی در دورۀ آخر آن است، اخیراً به‌ صورت لوح فشرده (CD) در اختیار ﭘﮋوهشگران قرار می‌گیرد. دورۀ زمانی این نوارهای ریلی شامل دوره‌های ۲۳ و ۲۴ مجلس شورای ملی است.

علاوه بر موارد فوق، به تازگی در این بخش ﭘﻮسترهای مربوط به گردهمایی ها، همایش ‌ها و فراخوان‌های حوزۀ علوم انسانی آرشیو و فهرست می‌شود. در ضمن، بخش شنیداری و دیداری مرکز اسناد کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی در طرحی چند ساله مشغول اسکن اسناد و تصاویر تاریخی مرکز است که به مرور تمامی اسناد دوره‌های مجلس شورای ملی و سنا اسکن خواهد شد.

واحد تاریخ شفاهی

با توجه به اهمیت روزافزون نقش تاریخ شفاهی در تحقیقات تاریخی، با هدف جمع آوری، نگه داری و طبقه بندی خاطرات شفاهی مربوط به مجلس، آرشیو تاریخ شفاهی مجلس در آذرماه ۱۳۸۷ تأسیس شد.

رسالت این واحد در حقیقت سازماندهی اطلاعات جمع آوری شده در چهارچوب آیین نامۀ واحد تاریخ شفاهی به منظور اطلاع رسانی، خدمات دهی و انتقال این اطلاعات به نسل های آینده است. هدف این واحد جمع آوری اطلاعات تاریخی مربوط به مجلس در زمینه های مختلف سیاسی، اجتماعی، مذهبی، فرهنگی، رجال و به طور کلی هرآن چیزی است که به مجلس مربوط می شود. تاریخ مجلس در این واحد موضوعات زیر را دربرمی گیرد:

تاریخ سیاسی: شامل وقایع رخ داده در مجلس و وقایعی که مجلس به نوعی با آن ارتباط داشته است، مانند قضیۀ، به توپ بسته شدن مجلس، اهمیت و جایگاه مجلس در سیاست دولت های حاکم، بازدید شخصیت های مذهبی و فرهنگی خارجی از مجلس و مسئله انقلاب مشروطیت.
تاریخ مشروطیت: شامل اطلاعاتی در مورد ساختمان و بناهای مجلس و تغییرات صورت گرفته در آن.
تاریخ اداری: شامل اطلاعاتی در مورد ساختارهای اداری گذشته (مناسب، القاب) و تغییرات صورت گرفته در دوره های مختلف مجلس شورای ملی و اسلامی و مجلس سنا.
تاریخ رجال: شامل اطلاعاتی در مورد رؤسا، نمایندگان و کارمندان دوره های مختلف.
محققان و دانشجویان می توانند با ارائۀ معرفی نامه یا کارت شناسایی معتبر و موضوع تحقیق خود از خدمات آرشیو تاریخ شفاهی استفاده کنند. ارائۀ خدمات به مراجعان به صورت حضوری و در صورت تشخیص مرکز به صورت مکاتبه ای یا الکترونیک است.

واحد فراهم آوری اسناد

در واحد فراهم آوری اسناد دو اقدام مهم صورت می گیرد: نخست فراهم آوری و شناسایی اسناد جدیدی که در دل مرکز اسناد مجلس جای می گیرد شامل اسناد خریداری و اهدا شده و اسنادی که از آرشیو راکد مجلس شورای اسلامی به مرکز منتقل می شود و دوم سازماندهی و آرشیو اسناد جدیدی که باید به صورتی منظم و با توجه به موضوع و تاریخ آنها در مخزن اسناد ثبت و ضبط شود. این واحد در مدت چند ماه گذشته توانسته بخش اعظمی از اسناد دوره های ششم و هفتم مجلس شورای اسلامی را به مرکز اسناد مجلس منتقل سازد.

واحد فهرست نویسی اسناد

این بخش از مرکز اسناد مجلس، که به عبارتی مهم ترین بخش مجموعه است، با داشتن سی نیروی فهرست نویس، که اغلب از دانشجویان دورۀ کارشناسی ارشد رشتۀ تاریخ اند، به سرعت مشغول سازماندهی و فهرست نویسی اسناد مجلس شورای ملی و مجلس سناست. در مدت بیش از پانزده سال، که از حیات مرکز اسناد مجلس می گذرد، یک و نیم میلیون سند در این واحد فهرست نویسی شده است. پس از انتقال اطلاعات اسناد به کاربرگه های مخصوص اطلاعات فراهم آوری شده اسناد به سرعت در پایگاه اطلاعات کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی قرار داده می شود تا در دسترس عموم محققان و پژوهشگران قرار گیرد. از مهم ترین وظایف این واحد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

ـ تنظیم دستورالعمل واحد برای فهرست نویسی اسناد تاریخی

ـ تعیین راهکارهایی علمی برای تکمیل فهرست نویسی اسناد مجلس شورای ملی و مجلس سنا

ـ تهیۀ کاربرگۀ فهرست نویسی اسناد متناسب با معیارهای جهانی فهرست نویسی

واحد کتابخانۀ واﺳﭙﺎری سازمان ملل متحد

این واحد در زمان جنگ جهانی دوم و به ابتکار متفقین سازمان ملل متحد به ‌وجود آمده است. این سازمان در مدت بیش از شصت سال، که از موجودیت و فعالیت آن می گذرد، مجموعه‌ای از اسناد و مدارک را از کارگزاری‌های خود منتشر ساخته که به لحاظ کمی و کیفی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این اسناد، که اهم فعالیت‌های سازمان را منعکس می‌کند، برای متخصصان علوم سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ﭘﺰشکی حاﺋﺰ اهمیتی ویژه است. به‌خصوص، در زمینۀ شناخت سیاست جهانی و نظام بین‌المللی، پس از جنگ جهانی دوم، اسناد و انتشارات سازمان ملل منابعی قابل اتکا به حساب می آیند.

هم اکنون، بیش از چهارصد کتابخانه و اﺳﭙﺎری در بیش از ۱۴۰ کشور عضو داﺋﺮ و فعال است که بنا به نیاز، بخشی یا همۀ منابع منتشر شده را دریافت می‌کنند. کتابخانۀ مجلس شورا‌ی ا‌سلامی نیز از جملۀ این کتابخانه‌هاست که از نخستین سال‌های ﺗﺄ‌سیس سازمان ملل و به‌طور مشخص، از ۱۹۴۸م تاکنون کلیۀ منابع سازمان ملل را به سه زبان ا‌نگلیسی، فرانسه و عربی دریافت می‌کند و بدین ترتیب، کامل‌ترین و غنی‌ترین مجموعه‌های انتشارا‌تی ا‌ین سازمان را در ا‌ختیار دارد. در حال حاضر، برا‌ی مرا‌جعه کنندگان به کتابخانه استفاده از منابع مذکور نامحدود و رایگان و جست و جو‌ی ا‌لکترونیکی نیز در کلیۀ پایگاه‌های اینترنتی سازمان ملل در محل کتابخانه و از طر‌یق ا‌ینترنت میسر است. موضوعات اسناد سازمان ملل اغلب به شش ر‌کن ا‌صلی سازمان و کارگزاری‌های تخصصی آن؛ یعنی، سازمان بین‌المللی کا‌ر (ILO)، سازمان خواربار و کشا‌ورزی(FAO)، سازمان آ‌موزشی، علمی و فر‌هنگی ملل متحد (UNESCO)، سازمان بهداشت جها‌نی (WHO)، گروه با‌نک جها‌نی، صندوق بین‌المللی ﭘﻮ‌ل (IMF)، سازمان بین‌المللی هوا‌نوردی (ICAO)، ا‌تحادیۀ جها‌نی ﭘﺴﺖ (VPV)، اتحا‌دیۀ بین‌المللی مخابرات (ITV)، سازمان هواشنا‌سی جها‌نی(WMO)، سازمان دریانوردی بین‌المللی (IMO)، سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO)، صندوق بین‌المللی توسعۀ کشاورزی (IFAD)، سازمان توسعۀ صنعتی ملل متحد (VNIDO) و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) مربوط می شود. افزون بر این، سازمان دربارۀ موضوعات مهم روز جهان مانند ﻣﺴئلۀ اشغا‌ل فلسطین، رفع تبعیض نژادی، رشد جمعیت جهان، خلع سلاح، آزادی مطبوعات، مسا‌ﺋﻞ آلودگی محیط زیست، مسا‌ﺋﻞ بین‌المللی آب شیرین، آلودگی دریا‌ها و… نیز منابعی به کتابخانه ارسال می‌دارد.

واحد گزارش های دولتی

به مجموعه گزارش‌هایی که از سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها و نهاد‌های دولتی به صورت کارنامه، گزارش عملکرد، سالنامه و آمار، گزارش همایش‌ها، قطعنامه‌ها و گردهمایی‌ها تهیه و صادر می‌شود گزارش دولتی می‌گویند. این گزارش‌ها حاوی مجموعه‌ای از آخرین اطلاعات آماری موجود در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور است که نیاز‌های تصمیم‌گیری برنامه‌ریزان و پژوهشگران را بر طرف می‌‌‌‌‌‌‌‌سازد.

نخستین بار در ۱۳۶۲، در زمان دکتر نجفقلی حبیبی، ریاست وقت موزه و کتابخانۀ شمارۀ دو مجلس شورای اسلامی، به ﭘﻴﺸﻨﻬﺎ‌د ایشان آرشیو گزارش‌های دولتی در کتابخانۀ شمارۀ دو مجلس شورای اسلامی ﺗﺄ‌سیس شد و از آن زمان، طی مکاتباتی که با وزارتخانه ‌ها، سازمان‌ها و همچنین کمیسیون‌های مجلس صورت گرفت، مقرر شد واحد گزارش‌های دولتی در کتابخانۀ شمارۀ دو مجلس ایجاد شود. بنابر‌این، عملاً از ۱۳۶۴ ارائۀ خدمات این بخش به مراجعه کنندگان آغاز شد. تعداد گزارش‌های موجود تا به امروز سیزده هزار عنوان است که از این تعداد ۱۲٬۵۰۰ عنوان وارد ﭘﺎیگاه گزارشات دولتی شده و برای مراجعه‌کنندگان قابل بازیابی است.

گزارش‌های دولتی موضوعاتی چون آمارنامه‌ها، گزارش عملکرد و فعالیت‌ها، تک‌نگاشت‌ها، سالنامه‌ها، قطعنامه‌ها و گزارش گردهمایی ها و همایش‌ها را از مراکز دولتی و حکومتی و سازمان‌ها و نهاد‌ها و احزاب و مراکز فرهنگی و هنری در برمی‌گیرد. بهترین گزارش‌های این واحد، در سال‌های اخیر، از مرکز آمار ایران، مرکز ﭘژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و دیوان محاسبات کشور گرد‌آوری شده است.

قدیمی‌ترین گزارش موجود در واحد گزارش‌های دولتی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی با موضوع ششمین راﭘﻮرت رئیس مالیه در ۱۳۰۲ش به وزارت مالیه اختصاص دارد.

شورای ارزیابی اسناد

به منظور تعیین سیاست ها، خطی مشی ها و هماهنگی برنامه های فراهم آوری اسناد لازم بود تا شورایی به نام شورای ارزیابی اسناد ایجاد شود. پرواضح است که از وظایف خطیر مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی گردآوری منابع از طرق مختلف و از جمله، خریداری اسناد از افراد حقیقی و حقوقی است که به دو شیوۀ مراجعه صاحبان اسناد به مرکز و شناسایی و برقراری ارتباط از سوی کارشناسان مرکز تحقق می یابد.

به منظور آنکه این اقدام بسیار مهم در چهارچوبی مشخص و مدون و تعریف شده صورت گیرد در تیرماه ۱۳۸۸ شورایی به نام شورای ارزیابی اسناد در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی تشکیل شد که در حقیقت از اهداف تأسیس آن تبیین سیاست های خرید و مبادلۀ اسناد و همچنین تحقق سند چشم انداز مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در راستای تکمیل و غنی سازی مجموعه های مخازن اسناد بود. این شورا شامل شش عضو دائم است که با نظر ریاست کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی انتخاب می شوند.جلسات شورای ارزیابی اسناد کتابخانۀ مجلس به صورت مرتب و دو هفته یکبار برگزار می شود.

انتشارات

مرکز اسناد کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، در راستای اهداف خود در زمینۀ نشر اسناد تاریخ مشروطه و نهاد قانون‌گذاری و همچنین روشن ساختن بخش‌های تاریکی از تاریخ معاصر ایران، اقدام به انتشار مجموعه‌ای از اسناد خود کرده که در ادامه به بخشی از آنها اشاره می کنیم.

اسناد روحانیت

این مجموعه ‌‌‌‌‌‌به ‌همت استاد عبد‌الحسین حا‌ﺋﺮی و منصوره تدین‌ﭘﻮر به زیور چاپ آراسته شده است. اسناد روحانیت مهم‌ترین اسنادی هستند که تا‌کنون منتشر شده‌اند. روش تدوین این مجموعه بدین صورت بوده ‌که در آغاز، از بین اسناد دورۀ دوم تا ﭘﻨﺠﻢ مجلس شورای ملی، نوشته‌هایی که حاوی نام یک یا چند تن از رو‌حانیون بود برای این مجموعه بر‌گزیده شد. ترتیب قرار گرفتن این اسناد ترتیب سندی است و برای هر سند نخست شرحی کوتاه با ذکر ﻣﺄخذ آمده است.

ﭘﺲ از بازنویسی سند، اصل سند را قرار داده اند و در ﭘﺎیان نیز، تعدادی عکس متناسب با متن کتاب به‌ﭘﯿﻮست آورده ‌شده. عناوین این مجموعه به ‌شرح زیر است:

عبد‌الحسین حا‌ﺋﺮی، اسناد روحانیت مجلس، تهران: کتابخانه،موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی،۱۳۷۴،ج ۱.
منصوره تدین‌ﭘﻮر، اسناد روحانیت مجلس، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی،۱۳۷۵، ج ۲.
منصوره تدین‌ﭘﻮر، اسناد روحانیت مجلس، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی،۱۳۷۶، ج ۳.
منصوره تدین‌ﭘﻮر، اسناد روحانیت مجلس، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی،۱۳۷۹، ج ۴.
چند امتیاز‌نامۀ عصر قاجار

این کتاب، که سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی آن را منتشر ساخته اند، شامل ۲۱ امتیازنامه و اجاره‌نامۀ دورۀ قاجار است و نخستین بار در ۱۳۸۰، به کوشش میرهاشم ‌محدث، به چاپ رسیده. کتاب چند امتیاز‌نامۀ عصر قاجار دارای نمایۀ اشخاص و کتاب است.

اسناد مشروطیت در کردستان و کرمانشاهان

این کتاب شامل مجموعۀ اسناد دورۀ دوم تا پنجم مجلس شورای ملی با موضوع کردستان و کرمانشاه است که برای نخستین بار در ۱۳۸۵، به کوشش رضا آذری شهرضایی، منتشر شده.

اسناد دورۀ اول مجلس شورای ملی

این مجموعه در بردارندۀ موضوعاتی متنوع و مجموعه اسنادی است که درباب امتیازات تهیه و گردآوری شده و شامل مباحثی اساسی همچون شیلات،راه سازی و نفت و گاز است. این کتاب نخستین بار در ۱۳۸۸، به کوشش مسعود کوهستانی نژاد، منتشر شده است.

اسناد دورۀ دوم مجلس شورای ملی

این دفتر، که حاوی فهرستی کوتاه از اسناد دورۀ دوم مجلس شورای ملی است، به کوشش مریم نیل قاز در ۷۰۰ صفحه، برای نخستین بار در پاییز ۱۳۸۸ منتشر شد.

طرح های پژوهشی

مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی به منظور ترغیب و تشویق کارشناسان و ﭘﮋوهشگران تاریخ مشروطه و استفاده از سایر نیرو‌های متخصص طرح‌های تحقیقاتی خود را در قالب طرح‌های ﭘﮋوﻫﺸﻲ اراﺋﻪ کرده و هم‌اکنون بیش از بیست طرح ﭘﮋوﻫﺸﻲ به ﭘﮋوهشگران این حوزه محول شده ‌است. مهم‌ترین این آثار، که در حال تدوین یا انتشار هستند، عبارت اند از:

ـ اسناد انجمن‌های ایالتی و ولایتی، بر‌گرفته از مجموعۀ اسناد مربوط به انجمن‌های ایالتی و ولایتی مناطق مختلف کشور، در دورۀ مشروطه (دورۀ اول تا ﭘﻨﺠﻢ مجلس شورای ملی)، به کوشش مسعود کوهستانی نژاد (در مرحلۀ چاپ)

ـ اسناد رجال ادب و فرهنگ دوره مشروطه، شامل دورۀ اول (۱۲۸۵ش) تا دورۀ‌ﭘﻨﺠﻢ (۱۳۰۲ ـ ۱۳۰۴ ش)، برگرفته از اسناد رجال فرهنگی و ادبی، مساﺋﻞ و وقایع فرهنگی این دوره

ـ اسناد آذربایجان، از مهم‌ترین اسناد آذربایجان در دوره‌های اول تا ﭘﻨﺠﻢ مجلس شورای ملی، به کوشش رحیم نیک‌بخت (در حال تدوین)

ـ اسناد زنان مشروطیت، برگرفته از عرایض و شکوائیه هایی با موضوعات متنوع از مکاتبات زنان از دورۀ دوم تا هفدهم مجلس شورای ملی. این اسناد اهمیت فوق العاده ای دارد به ویژه آنکه نخستین بار است که این حجم اسناد از زنان در تاریخ مشروطه منتشر می شود. این اسناد را فاطمه ترکچی و علی ططری در دست انتشار دارند.

ـ اسناد اداری دورۀ اول مجلس شورای ملی، کاری مشترک از علی ططری و فاطمه ترکچی، در بردارندۀ مجموعه ای از اسناد نویافته دورۀ اول مجلس شورای ملی

طرح های پژوهشی زیر نیز در یک سال گذشته مصوب شده اند:

ـ اسناد کردستان (از دورۀ دوم تا پنجم)، به کوشش علی ططری و رقیه نیکبخت

ـ بهارستان و مجلس، به کوشش دکتر حسن باستانی راد

ـ اسناد سیاست خارجی مجلس شورای ملی( ازدورۀ دوم تا پنجم)، به کوشش مسعود کوهستانی نژاد

ـ اسناد مطبوعات مجلس شورای ملی (از دورۀ دوم تا پنجم)، به کوشش علی ططری و فاطمه ترکچی

ـ اسناد بازرگانان و تجار مجلس شورای ملی (از دورۀ ششم تا هفدهم)، به کوشش دکتر شهرام یوسفی فر

ـ اسناد یزد در مجلس شورای ملی (دورۀ دوم تا پنجم )، به کوشش احمد مظفر مقام

ـ اسناد همدان در مجلس شورای ملی (از دورۀ دوم تا پنجم )، به کوشش جمشید مظفری

ـ اسناد مازندران در مجلس شورای ملی(از دورۀ ششم تا دوازدهم)، به کوشش مصطفی نوری (در مرحلۀ چاپ)

ـ اسناد عدلیه در مجلس شورای ملی (ازدورۀ ششم تا دوازدهم) به کوشش دکتر حسن زندیه

ـ اسناد کلیمیان و ارامنۀ مجلس شورای ملی (ازدورۀ دوم تا پنجم)، به کوشش حبیب الله اسماعیلی و منیر قادری

ـ اسناد روحانیت مجلس شورای ملی (دورۀ هفتم، هشتم و نهم)، به کوشش فریناز متشرعی و ندا شهماری

ـ اسناد معارف مجلس شورای ملی (از دورۀ دوم تاپنجم)، به کوشش دکتر سهیلا ترابی فارسانی

ـ اسناد محمد تقی بهار در مجلس شورای ملی، به کوشش علی میر انصاری

ـ نامه های تاریخی مجلس شورای ملی (دورۀ دوم)، به کوشش ابراهیم ذوالفقاری

ـ اسناد فارس در مجلس شورای ملی(از دورۀ دوم تاپنجم)، به کوشش محمد نصیری

برﭘﺎیی نمایشگاه

مرکز اسناد کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، در راستای تحقق اطلاع‌رسانی مناسب، شرکت در همایش های تاریخی و برﭘﺎیی نمایشگاه را، به خصوص، در چند سال اخیر در اولویت کار خود قرار داده که برﭘﺎیی نمایشگاه عکس و اسناد در همایش یکصدمین سال مشروطیت همچنین شرکت در نمایشگاه خانۀ مشروطیت در تبریز، برﭘﺎیی نمایشگاه اسناد و مصوبات قانونی ۲۴ دورۀ قانون‌گذاری مجلس شورای ملی و شش دورۀ مجلس شورای اسلامی، برﭘﺎیی نمایشگاه در همایش یکصدمین سال قانون‌گذاری در ایران و نمایشگاه اسناد در همایش رؤسای مجالس قانون‌گذاری آسیایی در تهران از جمله آنهاست.

واحد مخزن و خدمات مراجعه کنندگان

واحد مخزن اسناد علاوه بر حفاظت و نگه داری از اسناد موجود در مخازن اسناد وظیفۀ اسکن این اسناد را نیز بر عهده دارد. تاکنون مجموعۀ اسناد دوره های دوم و سوم مجلس شورای ملی به طور کامل اسکن شده و این مهم تا پایان اسکن تمام اسناد موجود در مرکز ادامه خواهد یافت. در این واحد علاوه بر فعالیت های فوق پاسخگویی به مراجعه کنندگان اسنادی نیز در اولویت کاری قراردارد. روزانه بین بیست تا سی پژوهشگر و محقق برای دریافت اسناد مورد نیاز خود به این واحد مراجعه می کنند.

محققان و ﭘﮋوهشگران اسناد می‌توانند با ارائۀ معرفی‌نامه از اسناد و منابع این بخش استفاده کنند و تصاویر اسناد را به‌صورت لوح فشرده (CD) دریافت دارند. بدون شک، ﭘﺎسخگویی مناسب و سریع به محققان این حوزه از اولویت های مرکز اسناد کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی است.

پی نوشت:

۱- دانشجوی دکتری تاریخ و مدیر مرکز اسناد و کتابخانه موزۀ مجلس شورای اسلامی.