مؤسسهٔ هور با همکاری شورای خلیفه گری ارامنهٔ تهران، امسال نیز همچون سال های گذشته، در تاریخ هشتم اردیبهشت ماه با دعوت از تنی چند از اندیشمندان، نویسندگان، هنرمندان، فعالان سیاسی، و جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و اهالی مطبوعات، مراسم هشتادونهمین سالگرد نژادکشی ارمنیان را در محل انجمن اجتماعی ارامنهٔ تهران برگزار کرد.

مراسم با سرود جمهوری اسلامی ایران آغاز شد. نخستین سخنران خانم دکتر هوانسیان، رئیس شورای خلیفه گری ارامنهٔ تهران بود که با تحلیل جنبه های تاریخی و حقوقی اولین نسل کشی قرن بیستم، خاطرنشان کرد که قبول این جنایت توسط دولت کنونی ترکیه و وارژان این عمل، اجتناب ناپذیر است. وی در پایان ابراز امیدواری کرد که ترکیه اراده و شجاعت قبول این واقعیت تاریخی را داشته باشد.

در بخش دوم مراسم خانم ژاله صادقیان، هنرمند ارزندهٔ صدا و سیما، با اجرای دلنشین دکلمهٔ ‹‹مرثیه›› اژر شاعر و متفکر نامی ارمنی، واهاگن داوتیان لحظاتی چند حاضران را منقلب کرد و سالن را غرق در احساس نمود.

بادِ دِرزور

نی ساخته ز استخوان طفلی

و در سکوت سپیده دمان

می سرایید نوای جاودانهٔ مرگ را.

می سرایید و می آورد به یاد

که در زیر شنزار

مدفون گشته

رویایی سبز

قرمز و نیلگون… .

سپس آقای محمدعلی موسوی فریدنی، نویسنده و مترجم کتاب تاریخ جلفای اصفهان، به ایراد سخن پرداختند. آقای فریدنی سخنرانی خود را به تحلیل فجایع انسانی قرن بیستم و نقش روشنفکران در آن اختصاص دادند که چکیدهٔ آن از این قرار است:

جنگ جهانی اول و بعد فاجعه آمیزتر، جنگ جهانی دوم، بزرگ ترین فجایع در تاریخ چندهزار سالهٔ بشری بودند. اما طی جنگ دوم جهانی و بعد از آن چیزی شکل گرفت خجسته و مبارک، و آن محکوم کردن نفس آدمکشی بود. این رویکرد تازه به جنگ، برداشت بشریت نسبت به آن را تغییر می دهد. بنابراین قضاوت وجدان بشری دارای ویژگی هایی متفاوت با ادوار گذشته می شود.

مسلماً یک اتفاق و یک حادژه رخ داده است و آن، به برکت حضور هنرمندان و روشنفکران صورت گرفته است و آن این است که دیگر آدمکشی هنر نیست. دیگر آدمکشان به این کار خودشان افتخار نمی کنند، که اگر کنند بیشتر مسخرهٔ عوام می گردند. آدمکشان برای کشتن هر نفر هموزن او باید کاغذ سیاه کنند و کار خود را توجیه کنند و عاقبت هم موفق نشوند.

روشنفکرانی مثل سارتر با این تفکر که هر انسان بار تمام بشریت را به دوش می کشد، بر تعهد روشنفکری پای فشردند؛ وی خیابان های پاریس را مملو از آزادگانی کرد که علیه جنگ ویتنام بسیج شده بودند. رسانه های گروهی در اختیار همین گونه افراد با افشاگری و آبروریزی چیزی را پنهان باقی نمی گذراند و با زدودن توهمات، پرده از روی هر ریا و حیله ای بر می دارند. نیش زبان و نوک قلم اینان جهان را بر آدمکشان تنگ کرده است. آری دیگر جهان جای امنی برای جنایتکاران نیست.

مبارک باد و این چنین تر باد.

افکار عمومی جهان، درآستانهٔ قرن بیست و یکم، بزرگ ترین سیاستمدار و رهبر قرن بیستم را انتخاب کرد: نه استالین، نه مائو، نه چرچیل و روزولت و دیگران؛ افکار عمومی جهان گاندی را برگزید؛ گاندی، دشمن خشونت را. ما باید در قبال جنایات و نامردی های اجدادمان نیز مسئول باشیم و از مردمی که پدران ما به پدرانشان ستم کرده اند، عذرخواهی کنیم. پاپ دو سال پیش در ایروان از ستم قرن ها، که کاتولیک ها در حق گریگوری ها روا داشته بودند، عذر خواست. وزیر خارجهٔ پیشین امریکا از دخالت ناروای کشورش در کودتای ۲۸ مرداد ایران پوزش خواست و ترکیه باید به خاطر قتل عام ارمنیان در سه چهار دهه، از ارمنیان سراسر جهان طوری عذرخواهی کند که میانگین رضایت ایشان حاصل شود.

روی سخن من اصولاً سیاستمداران نیستند، از جمله سیاستمداران ترکیه. سیاستمداران زبان روشنفکران را نمی فهمند و روشنفکران زبان سیاستمداران را نمی خواهند بفهمند، که فهم سخن اینان نفی روشنفکری است. روی سخن من با هنرمندان، نویسندگان و شاعران ترکیه است. روی سخن من با یاشار کمال، ناظم حکمت و پروفسور تانر آکچام است. به تمام مقدس های جهان سوگند می خورم ناظم حکمت با کمیتاس هیچ اختلافی نداشت؛ این دو می توانستند ساعت ها کنار یکدیگر بنشینند، او با سازش و این با شعرش جهان را زیباتر کنند و از طریق این زیبایی به مفهوم انسان معنایی ژرف تر ببخشند. این همه واژهٔ مشترک در زبان های فارسی و ارمنی و ترکی نشان از زندگی مشترک است نه مرگ مشترک.

آوریل را نه از زبان جغرافیا و نجوم، بلکه از زبان شاعر، از زبان تی.اِس.الیوت تعریف می کنم: آوریل گل های یاس را از زمین مرده می رویاند، خواست و خاطره را به هم می آمیزد و ریشه های کرخت را با باران بهاری بر می انگیزد.

در گفت وگو با همتایان تُرکم، معنی یک شعر از نرودا را از ایشان می پرسم و آنها را می گذارم تا با بسیج افکار عمومی، سیاستمدارانشان را به راهی آورند که رضایت خلق درآن باشد. این که نرودا می گوید ‹‹در آغاز، بر گل سرخ درنگ کن، ناب و دریده›› منظورش قلب شکافتهٔ مظلومی است از تیر جفای ستمگری؟ در ساحل دریاچهٔ وان چندصد هزار گل شکفت، دوست من؟

کوفی عنان در مراسم بزرگداشت جان باختگان رواندا در۱۹۹۴ م ضمن سخنان خود گفت: امیدوارم دیگر جهان چنین صحنه هایی را نبیند.

پس از سخنرانی آقای فریدنی برای مدعوین حاضر در سالن یک فیلم مستند تاریخی دربارهٔ نژادکشی ارمنیان، تهیه شده توسط شبکهٔ چهار تلویزیون انگلستان، به نمایش درآمد.

در پایان دکتر لِوُن داویدیان، نمایندهٔ ارمنیان تهران و شمال ایران در مجلس ششم شورای اسلامی به ایراد سخنرانی پرداخت و با تشریح فعالیت های ارمنیان در راستای احقاق حق خود، تأکید کرد که این مبارزه فقط در راستای آن است که جامعهٔ جهانی و به ویژه دولت ترکیه واقعیت غیرقابل انکار نژادکشی ارمنیان را به رسمیت بشناسند.