ادوارد خورشیدیان (Khurshudian)کاندیدای رشتۀ تاریخ است. وی پژوهشگر ارشد بخش ایران در انستیتوی خاورشناسی آکادمی ملی علوم جمهوری ارمنستان و معاون «مرکز ایران‌شناسی در قفقاز» است.

مجموعۀ مهرهای ساسانی در موزۀ دولتی تاریخ ارمنستان از نظر تعداد نسبتاً کوچک است. این مجموعه شامل سه قسمت است:

الف. مجموعۀ شمارۀ ۱۲۵ با ۴۴ نقش، مأخذ نامشخص[۲].

ب. مهرهائی که در کاوش‌های باستان‌شناسی در «دوین» Dvin) 5 نقش) و «واقارشاباد» Vagharshapat) 4 نقش) کشف شده‌اند[۳].

ج. مهرهائی که موزه به عنوان هدیه دریافت و یا خریداری کرده است (۸ نقش). نام Mār­šēd Hormizd از نام‌های دورۀ پارسی میانه نقش شده است. Mār به معنای «کلام مقدس» (مانثرا – / – <manөra) و šēd به معنی درخشان (-<xšaita) است. احتمالاً šēd کوتاه شدۀ نام xwaršēd و Hormizd کوتاه شدۀ اهورامزدا است.

نام Māršēd Hormizd با گنجینۀ نام‌های فارسی میانه مطابقت می‌کند و با نام‌های Mār-panāh که به معنی «در پناه کلام مقدس» است و Mār-viray و Mār-sahiy و غیره[۴] قابل قیاس است.

از دیدگاه پیکرنگاری چند نقش قابل توجه هستند، نقش‌هائی که تا آنجا که می‌دانیم، برای نخستین بار در این مجموعه دیده شده‌اند: شماره‌های ۱۳، ۲۲، ۴۶، ۵۹ و ۶۱.

مهر شمارۀ ۴۶ (شمارۀ ثبت ۱۲۱۹) بسیار جالب است. بر آن نقش ماده گرگی دیده می‌شود که یک بچه گرگ و یک کودک را شیر می‌دهد[۵].

در این نوشتار مروری خواهیم داشت بر بررسی‌های انجام شده روی مهرهای دورۀ ساسانی که در ارمنستان یافت شده‌اند.

در وهلۀ نخست نقش‌های مجموعۀ کوچک مهرهای ساسانی یافت شده در محل جِروژ Jrvezh (سه نقش) جالب توجه می‌باشند[۶]. هر سه به شکل شبه انگشتر هستند. روی یکی نقش یک گوزن[۷] و روی دیگری نقش آتشدان (مقایسه کنید با شماره‌های ۱۲۵/۱۲ و ۱۲۵/۲۱) حک شده است. مهر سوم به شکل محدب از جنس کارنئول ساخته شده و نقش یک پرنده روی آن کنده شده است. مهرهای مشابهی نیز در گرجستان و آسیای میانه کشف شده‌اند اما هنوز مطلبی دربارۀ آن‌ها منتشر نشده است[۸].

مجموعۀ دیگری از مهرها در کاوش‌های باستان‌شناسی سال‌های ۱۹۷۸-۱۹۷۹ در «دوین» پیدا شده‌اند (سه نقش). هر سه مهر سنگی و به شکل شبه‌انگشتر هستند. روی یکی از آن‌ها نقش یک صحنۀ شکار حک شده است: عقابی گوزن گریزان را شکار می‌کند. این موضوع بسیار متداول بوده است[۹]. روی مهر دیگر سر یک قوچ نقش شده و در پایین، یک نقش تزیینی آن را در میان گرفته است. بر سطح آن بالای شاخ‌ها یک تزیین سه برگی وجود دارد. سومین نقش مُنوگرامی است که بر سطخ آن از 10h تا 18h به خط کتیبه‌ئی پارسی میانه l’styh یعنی rãstīh (راستی)[۱۰] حک شده است. در قسمت 12h آن هلال ماهی است که در وسط آن یک صلیب کوچک کنده‌کاری شده است[۱۱].

یک انگشتر خاتم‌دار با فرورفتگی به شکل نیمدایره در بالا و سطح صاف و صیقلی که روی آن عقربی نقش شده است نیز جالب توجه است. در قسمت 8h رویۀ آن نشانه‌ئی وجود دارد که به حرف الف زبان آرامی شباهت دارد (،) [۱۲].

دو مهر دیگر هم جالب توجه هستند. این دو مُهر در کاوش‌های باستان‌شناسی در «دوین» پیدا شده‌اند[۱۳]. روی یکی سر یک گوزن نقش شده است که تاج گلی مانند قاب آن را از پایین در میان گرفته است (بیضی شکل به طول ۱۲ میلیمتر و عرض ۸ میلیمتر). روی مهر دیگر تصویر یک بز کوهی از نیمرخ راست نقش شده است (بیضی شکل، به طول ۱۷ م م و عرض ۱۲ م م).

در صفحات بعد شرح و تصویر مهرهای یاد شده و در پایان جدول خلاصه مشخصات مهرها آمده است.

مهرهای مجموعۀ شمارۀ ۱۲۵
شمارۀ ۱: گاو کوهان‌دار نشسته، از طرف راست.

دارای برجستگی‌های خط دار در بالا.

سنگ کارنئول[۱۴]. شبه انگشتر. قطر 14x صخامت ۱۰م‌م. (میلیمتر)

رویه: تخم‌مرغی شکل (داکتیلوئید).

شمارۀ ثبت: ۲۲/۱۲۵

شمارۀ ۲: پرنده، از طرف راست.

رویه آسیب دیده است.

عقیق سفید. بیضی شکل، شبه انگشتر.

طول 16/5x عرض 11/5x ضخامت ۱۳ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۷

شمارۀ ۳: بُز ایستاده، از طرف چپ

سنگ سر پانتین (آگالماتولیت)[۱۵]. دایره.

قطر 16xضخامت ۶ م‌م.

محل اکتشاف: تاکیا (آقاونادزور[۱۶]، ارمنستان)

احتمالاً مربوط به دوران پیش از ساسانیان است

(دوران باستان، هِلِنیستی).

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۸

شمارۀ ۴: گل.

سنگ کالسدون[۱۷]سفید نیمه شفاف. بیضی شکل.

شبه انگشتر، طول 18xعرض 11/5xضخامت ۱۴ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۱۵

شمارۀ ۵: مُنوگرام با تصویر هلال ماه و ستاره شش پر.

نقش مهر با تاج گل احاطه شده است.

سنگ کارنئول. بیضی شکل. تزیین شده.

طول 16xعرض11xضخامت ۱۴/۵ م‌م.

رویۀ نقش: طول 5/12xعرض ۱۰ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۱۴

شمارۀ ۶: پرنده، از طرف داست.

فیروزه. بیضی شکل. شبه انگشتر.

طول 17xعرض 11/5xضخامت ۱۴/۵ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۱۶

شمارۀ ۷: بُز، از طرف راست.

عقیق سفید. بیضی شکل. شبه انگشتر.

طول 14xعرض 10/5xضخامت ۱۲ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۷/۱۲۵

شمارۀ ۸: گاو کوهاندار ایستاده، از طرف راست.

دارای نقش ستاره چهار پر یا صلیب در 4h و 11h.

سنگ کارنئول-عقیق. بیضی شکل.

طول 17/5xعرض 12/5xضخامت ۱۵ م‌م.

رویۀ نقش: طول 13xعرض ۱۰ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۲۰

شمارۀ ۹: سر انسان، نیمرخ راست.

سنگ کارنئول. بیضی شکل.

طول 18xعرض 11/5xضخامت ۱۴/۵ م‌م.

رویۀ نقش: طول 11xعرض ۸/۵ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۲۵

شمارۀ ۱۰: حیوان افسانه‌ئی در حال دویدن، از طرف راست.

دارای آرایۀ سه برگی روی سطح.

سنگ کالسدون. بیضی شکل.

طول 30xعرض22/5xضخامت ۲۴/۵ م‌م.

رویۀ نقش: طول 22xعرض ۱۹ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۱۰.

شمارۀ ۱۱: نیمتنۀ مرد، نیمرخ راست.

نقش مُهر مردی (احتمالاً یک مقام بلندپایه) با جامه‌ئی فاخر نشان می‌دهد که روی هر شانه‌اش دوچین و روی سینه زنجیری با پنج ستارۀ شش پر دارد. کلاه جواهرنشان بر سر نهاده است. موهایش بلند، بافته و آراسته است. گوشواره‌ئی بلند از گوش او آویزان است که تا پایین گردن می‌رسد. در حاشیه از 4h تا 9h به خط کتیبه نویسی پارسی میانه نوشته شده است:

«من به خدایان خود ایمان دارم». (abastān ō yazdān man) ‘pst’n’L yzd’n L

عبارت مشابهی اغلب روی مهرهای ساسانی مشاهده می‌شود[۱۸].

عقیق سلیمانی[۱۹]. داکتیلوئید.

قطر 25xضخامت ۱۹/۵ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۱۳.

شمارۀ ۱۲: عقرب، به طرف راست.

سنگ کالسدون. داکتیلوئید. شبه انگشتر.

طول 30xعرض 25xضخامت ۲۲/۵ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۳۳.

شمارۀ ۱۳:

نقش یک مُغ (چپ) و یک زرتشتی (راست) که مقابل یکدیگر ایستاده‌اند و دست‌ها را به نشانۀ درود بالا برده‌اند. زیر پای آن‌ها به نظر می‌رسد که یک حیوان قربانی شده قرار دارد. ظاهراً یک صحنۀ قربانی است. در بالا بین آن دو هلال ماه نقش شده است.

سنگ کالسدون به شکل هشت ضلعیِ کشیده.

بیضی. طول 21/5xعرض 18x ضخامت ۲۸ م‌م.

رویۀ نقش: طول 20xعرض ۱۵ م‌م.

احتمال دارد منشأ آن مربوط به ماقبل ساسانی باشد.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۳۵.

شمارۀ ۱۴: آتشدان (یا گیاه؟)

سنگ کالسدون. بیضی. شبه انگشتر.

طول 15xعرض 10xضخامت ۱۲ م‌م.

رویۀ نقش: طول 11xعرض ۸/۵ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۱۲.

شمارۀ ۱۵: گل

سنگ کالسدون-عقیق. بیضی. شبه انگشتر.

طول 21xعرض 15xضخامت ۱۸ م‌م.

رویۀ نقش: طول 15/5xعرض ۱۳ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۳۸.

شمارۀ ۱۶:

سنگ کالسدون. بیضی. شبه انگشتر.

طول 19xعرض 10x ضخامت ۱۴ م‌م.

رویۀ نقش: طول 14xعرض ۹ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۲۱

شمارۀ ۱۷: بُز از طرف راست.

سنگ کارنئول. داکتیلوئید با کنده‌کاری سطحی.

شکل دایرۀ نامنظم. مسطح.

طول 10xعرض 9x ضخامت ۲/۵ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۳۰. بدون تصویر.

شمارۀ ۱۸: گوزن نشسته، از طرف راست.

سنگ کالسدون. داکتیلوئید. شبه انگشتر.

طول 19/5xعرض 15xضخامت ۱۷/۵ م‌م.

رویۀ نقش: ۱۵×۱۳ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۱۸

شمارۀ ۱۹: پرنده، از طرف راست.

سنگ یشم قهوه‌ئی. داکتیلوئید.

شبه انگشتر.

طول 16/5x عرض 14/5x ضخامت ۱۲ م‌م.

رویۀ نقش: ۱۵×۱۳ م‌م.

شمارۀ ثبت ۱۲۵/۱۷.

شمارۀ ۲۰: آتشدان.

سنگ کارنئول. بیضی، استوانه‌ئی با لبه‌های مورب.

طول 12x عرض 11x ضخامت ۱۰/۵ م‌م.

رویۀ نقش: ۱۰×۸ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۲۶.

شمارۀ ۲۱: کف دست، استیلیزه.

سنگ کارنئول. شبه انگشتر. بیضی.

طول 17xعرض 9/5x ضخامت ۱۳ م‌م.

رویۀ نقش: ۱۱×۷/۵ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۱۳.

شمارۀ ۲۲: درخت حیات، استیلیزه.

سنگ یشم قرمز. (رنگ لاکی)

مخروطی. رویه بیضی.

طول 20xعرض 15/5x ضخامت ۲۰ م‌م.

رویۀ نقش: ۲۰×۱۵ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۹.

شمارۀ ۲۳: آتشدان استیلیزه.

عقیق. شبه انگشتر. بیضی.

طول 17/5xعرض 11/5x ضخامت ۱۵ م‌م.

رویۀ نقش: ۱۱×۸ م‌م.

شمارۀ ثبت: a125/19.

شمارۀ ۲۴: پرنده، از طرف راست.

عقیق. شبه انگشتر. داکتیلوئید.

شمارۀ ثبت: b125/19.

شمارۀ ۲۵: گوزن نشسته: از طرف راست.

سنگ کارنئول. شبه انگشتر. داکتیلوئید.

طول 14/5 xعرض 11 x ضخامت ۱۲/۵ م‌م.

رویۀ نقش: 10 x9 م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۴۸.

شمارۀ ۲۶: آتشدان

سنگ کارنئول. شبه انگشتر. بیضی.

طول 19 x عرض 9 x ضخامت ۱۶/۵ م‌م.

رویۀ نقش: 18 x13 م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۴۷.

شمارۀ ۲۷: عقاب با بال‌های گشوده.

بال راست صدمه دیده است.دور تصویر را تزیینی به شکل خوشه احاطه کرده است.

سنگ کارنئول. داکتیلوئید.

قطر 12/5 x ضخامت ۹/۵ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۴۹.

شمارۀ ۲۸: نیمتنۀ مرد، نیمراخ راست.

سنگ کالسدون. بیضی. شبه انگشتر.

طول 23/5 x عرض 18/5 x ضخامت ۲۰ م‌م.

رویۀ نقش: 16 x11 م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۳۷.

شمارۀ ۲۹: اندام مرد به هیئت کیومرث (Gayõmard)

عقیق سلیمانی. داکتیلوئید. شبه انگشتر.

قطر 32 x ضخامت ۲۳ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۳۲.

شمارۀ ۳۰: گوزن، از طرف راست.

سنگ کارنئول. بیضی. شبه انگشتر.

طول 24 x عرض11/5 x ضخامت ۲۰/۵ م‌م.

رویۀ نقش: 18 x8 م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۵۰.

شمارۀ ۳۱: عقاب، از طرف راست، که یک بز کوهی را شکار می‌کند.

عقیق.بیضی. شبه انگشتر (که سطح آن در 5h صدمه دیده است).

طول 27 xعرض 21 x ضخامت ۲۳/۵ م‌م.

رویۀ نقش: 20 x17 م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۳۴.

شمارۀ ۳۲: گوزن نشسته، از طرف راست.

سنگ عقیق. داکتیلوئید. شبه انگشتر.

طول 20/5 xعرض 15/5 xضخامت ۱۶.

رویۀ نقش: 5/14 x13 م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۳۹.

شمارۀ ۳۳: اسب، از طرف راست با آرایه‌ئی در بالا.

سنگ یشم قهوه‌ئی متمایل به خاکستری.

داکتیلوئید. شبه انگشتر.

قطر 16/5 xضخامت ۱۳ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۴۶.

شمارۀ ۳۴: سر یک مرد، نیمرخ راست.

سنگ کارنئول. بیضی. شبه انگشتر.

طول 20 xعرض 12/5 x ضخامت ۱۷ م‌م.

رویۀ نقش: 13 x10 م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۴۱.

شمارۀ ۳۵: پرنده، از طرف راست.

سنگ کالسدون. بیضی. شبه انگشتر.

طول 20/5 xعرض 14 xضخامت ۱۶ م‌م.

رویۀ نقش: 15 x12 م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۴۰.

شمارۀ ۳۶: مرد ایستاده، از روبرو.

سمت راست آسیب دیده است.

اثر نوشته‌ئی به پارسی میانه در فاصله 8h تا 11h دیده می‌شود.

شیشه. بیضی. شبه انگشتر.

طول 19/5 xعرض 10 xضخامت ۱۴/۵ م‌م.

رویۀ نقش: 15 x9 م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۴۳.

شمارۀ ۳۷: مُنوگرام.

سنگ کارنئول. داکتیلوئید. شبه انگشتر.

طول 14 xعرض 11 xضخامت ۱۱ م‌م.

رویۀ نقش: 11 x9/۵ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۵۱.

شمارۀ ۳۸: اندام مرد به هیئت کیومرث (Gayõmard)؟

سنگ کالسدن، داکتیلوئید، با نقش غیرواضح. شبه انگشتر.

قطر 21/5 xضخامت ۱۵/۵ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۴۸. بدون تصویر.

شمارۀ ۳۹: جانور شاخدار، از طرف راست.

عقیق سفید. بیضی. شبه انگشتر.

طول 22/5 xعرض 16 xضخامت ۲۰ م‌م.

رویۀ نقش: 15/5 x13/۵ م‌م.

شمارۀ ثبت: a125/42.

شمارۀ ۴۰: گیاه.

عقیق قرمز[۲۰]. بیضی. شبه انگشتر.

طول 20 xعرض 13 xضخامت ۱۶/۵ م‌م.

رویۀ نقش: 12 x11 م‌م.

شمارۀ ثبت: b125/42.

شمارۀ ۴۱: جانور شاخدار، از طرف راست.

عقیق. بیضی. شبه انگشتر.

طول 20 xعرض 14 xضخامت ۱۵/۵ م‌م.

رویۀ نقش: 15 x12/۵ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۴۲.

شمارۀ ۴۲: نیمتنۀ مرد، از نیمرخ راست.

سنگ یشم. بیضی. تزیین شده. شبه انگشتر.

طول 13/5 xعرض 9/5 xضخامت ۱۱/۵ م‌م.

رویۀ نقش: 10 x8/۵ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۵۳

شمارۀ ۴۳: مُنوگرام.

سنگ یشم. داکتیلوئید. شبه انگشتر.

قطر 13/5 xضخامت ۱۰ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۵۲.

شمارۀ ۴۴: اسب بالدار یا گاو کوهاندار، از طرف راست، در بالا دارای آرایۀ مهره مانند.

سنگ یشم. داکتیلوئید. مهر تخت.

قطر 11/5 xضخامت ۷ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱۲۵/۵۴.

مهرهای اهدائی
این مهرها در حفاری‌های باستان‌شناسی کشف و توسط افراد و یا سازمان‌ها به موزه اهداء شده‌اند.

شمارۀ ۴۵: نیمتنۀ مرد، از طرف راست.

دارای نوشته به خط کتیبه‌نویسی پارسی میانه در فاصله 4h تا 9h: YWM ŠPYR (rõz weh) «روز بخیر». شخصی که نقشش حکاکی شده، ریش و پیشانی بند دارد و چین‌های بالای جامه‌اش مشخص است.

ساردونیکس[۲۱] زرد. بیضی. شبه انگشتر.

قطر 28xضخامت ۲۲ م‌م.

رویۀ نقش: ۲۰×۱۴ م‌م.

این مهر در سپتامبر ۱۹۳۵ از موسسۀ «تجارت دولتی ماوراء قفقاز» – زاگوستورگ[۲۲]- (تفلیس) دریافت شده است.

شمارۀ ثبت: ۱۲۱۸.

شمارۀ ۴۶: ماده گرگ، از طرف راست، که به یک توله و یک کودک شیر می‌دهد.

مهر روی یک انگشتر نقره جاسازی شده است. سمت چپ آسیب دیده است. احتمالاً این مهر بعدها، در کاربرد دوبارۀ آن، روی انگشتر نشانده شده است. روی آن به خط کتیبه‌نویسی پارسی میانه، در فاصله 4h تا 10h نوشته شده است: m’l šyd hrmzd یعنی: Mār-šēd Hormizd که نام شخص است.

سنگ کارنئول. داکتیلوئید.

این مهر در ششم ماه مه ۱۹۳۵ از مؤسسۀ «تجارت دولتی ماوراء قفقاز» دریافت شده است.

شمارۀ ثبت: ۱۲۱۹.

شمارۀ ۴۷: مُنوگرام.

ساردونیکس. بیضی. شبه انگشتر. تزیین شده.

طول 17 xعرض 9 xضخامت ۱۹ م‌م.

رویۀ نقش: 12 x7 م‌م.

این مهر در سال ۱۹۳۰ توسط کمیتۀ حفظ آثار باستانی در حفاری‌های محوطۀ کلیسای هریپسیمۀ قدیس[۲۳]، در «واقارشاباد، اجمیادزین کنونی» یافت شده است.

شمارۀ ثبت: V 500.

شمارۀ ۴۸: گاو کوهاندار، از طرف راست.

دارای خطوط تزیینی روی سطح.

این مهر برای رویۀ انگشتر ساخته شده است.

ساردونیکس. داکتیلوئید.

رویۀ نقش: ۱۱×۱۰ م‌م.

این مهر در سال ۱۹۳۱م. در شهر وان ارمنستان غربی (ترکیه کنونی) کشف و توسط لئون گوسویان خریداری شده است.

شمارۀ ثبت: ۲۰۲.

شمارۀ ۴۹: گاو کوهاندار، از طرف راست، با یک ستارۀ هشت پر روی سطح مهر.

بلور کوهی. بیضی. شبه انگشتر.

طول 17xعرض 11xضخامت ۱۳ م‌م.

رویۀ نقش: ۱۴×۱۰ م‌م.

این مهر در سال ۱۹۳۰ در «واقارشاباد» کشف شده است.

شمارۀ ثبت: d 499.

شمارۀ ۵۰: گیاه غنچه‌دار.

ساردونیکس. بیضی. شبه انگشتر.

طول 12xعرض 10xضخامت ۱۱ م‌م.

رویۀ نقش: ۱۰×۸ م‌م.

این مهر در سال ۱۹۳۰ در «واقارشاباد» یافت شده است.

شمارۀ ثبت: f 499.

شمارۀ ۵۱: گوزن نشسته، از طرف راست.

برُنز. مقعر. شبه انگشتر.

دارای خطوط تزیینی روی سطح.

سمت چپ آسیب دیده است.

قطر 15xضخامت ۱۲ م‌م.

رویۀ نقش: ۱۰×۸ م‌م.

این مهر در سال ۱۹۳۰ در «واقارشاباد» یافت شده است.

شمارۀ ثبت: c 499.

شمارۀ ۵۲: شیر.

عقیق. داکتیلوئید. شبه انگشتر.

طول 24 xعرض21 xضخامت ۲۱ م‌م.

رویۀ نقش: 18 x17 م‌م.

این مهر در سال ۱۹۳۴ در منطقه نوربایازیت (بایزیدنو، ارمنستان) پیدا شده، و از سوی انستیتوی فرهنگ به موزۀ دولتی اهداء شده است.

شمارۀ ثبت: ۱۱۸۹.

شمارۀ ۵۳: اسب بالدار، از طرف راست.

عقیق. داکتیلوئید.

رویۀ گرد برای انگشتر.

طول 15 xعرض ۱۱ م‌م. ضخامت ۵/۱ م‌م.

این مهر از انستیتوی تاریخ دریافت شده است.

شمارۀ ثبت: ۱۵۸۹.

شمارۀ ۵۴: قوچ؛ از طرف راست.

سنگ یشم، بیضی. شبه انگشتر. تزیین شده.

طول 15 xعرض 11 xارتفاع ۱۲ م‌م.

رویۀ نقش: 14 x11 م‌م.

این مهر توسط «ز.آ.میریمانیان» خریداری شده است.

شمارۀ ثبت: ۲۰۸۶/۷.

شمارۀ ۵۵: سوار، از طرف راست.

سنگ ساردونیکس. داکتیلوئید.

برای رویۀ انگشتر ساخته شده است.

دارای خطوط تزیینی.

12 x11 م‌م.

این مهر توسط «ز.آ.میریمانیان» خریداری شده است.

شمارۀ ثبت: ۲۰۸۶/۸.

شمارۀ ۵۶: گوزن، از طرف راست.

سنگ ساردونیکس. داکتیلوئید.

رویه و تزیین بالای تصویر صدمه دیده است.

رویۀ گرد برای انگشتر.

قطر ۱۲ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۱/۱۹۴۶.

شمارۀ ۵۷: نقش سنگی استوانه‌ئی.

دارای نقش ستارۀ شش پر بر یک رویه و گوزن (؟) بر رویۀ دیگر.

طول 29 xضخامت ۱۱ م‌م.

این مهر در سال ۱۹۶۲ در «دوین» یافت شده است.

شمارۀ ثبت: ۳۴۶/۲۲۴۳. بدون تصویر.

شمارۀ ۵۸: خرس، از طرف راست.

سنگ کارنئول. بیضی. با دو رویۀ صاف.

دارای نقش سفید روی سطح کوچک‌تر.

رویۀ زبرین: طول 12 xعرض ۹ م‌م.

رویۀ زیرین: طول 10 xعرض ۷ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۲۱۹۷/۳۱۲.

این مهر در سال ۱۹۶۲ در «دوین» یافت شده است.

شمارۀ ۵۹: لک لک با سر خم کرده به پایین، از طرف راست.

سنگ نیکولو. بیضی.

طول 10 xعرض ۹ م‌م.

رویۀ نقش: 8 x6 م‌م.

این مهر در سال ۱۹۵۵ در «دوین» یافت شده است.

شمارۀ ثبت: ۱۹۸۱/۸۷.

شمارۀ ۶۰: بُز، از طرف راست.

سنگ ساردونیکس قرمز.

بیضی محدب تَرَک دار.

طول 14 xعرض 12 xضخامت ۷ م‌م.

شمارۀ ثبت: ۷۳/۱۹۰۵.

شمارۀ ۶۱: نیمتنۀ مرد، نیمرخ راست.

مرد پیشانی‌بند بسته است و جامۀ فاخری به تن دارد.

سنگ نیکولو. بیضی. رویۀ انگشتری.

طول 16 xعرض ۱۴ م‌م.

رویۀ نقش: 13 x10 م‌م.

این مهر در سال ۱۹۵۵ در «دوین» پیدا شد. به احتمال زیاد به دورۀ ساسانی تعلق ندارد؛ گمان می‌رود تقلیدی از آثار دورۀ هلنیستی (بایستان) باشد.

شمارۀ ثبت: ۳۱۰/۲۱۹۷.

واژه‌نامه

‘pst’n ایمان مهر شمارۀ ۱۱

L õ (به، به وسیله)

‘L مَن(ضمیر ملکی) مهر شمارۀ ۱۱

yzd’n خدایان (جمع) مهر شمارۀ ۱۱

ŠPYR وِه (خوب) مهر شمارۀ ۴۵

YWM روز مهر شمارۀ ۴۵

Mār­šēd Hormizd نام شخص مهر شمارۀ ۴۶