امپراتوری عثمانی با عقد پیمان باتومی با جمهوری ارمنستان در ۴ ژوئن ۱۹۱۸م، سعی کرد نشان دهد که اولین کشوری در جهان است که استقلال حکومت ارمنستان در ارمنستان شرقی را به رسمیت می‌شناسد اما در حقیقت قصد تسویه‌حساب با ارمنیان منطقه قفقاز جنوبی را داشت.(۲)

هرچند براساس عهدنامه متارکه جنگ مودروس(۳)، که در ۳۰ اکتبر ۱۹۱۸م منعقد شد، ارتش ترکیه (عثمانی) موظف به ترک منطقه شد، طبق موافقت‌نامه‌ای که فرماندهان ارتش آذربایجان با نوری پاشا،فرمانده ارتش ترکیه در جنوب قفقاز، منعقد کردند افسران و سربازان ارتش ترکیه اجازه یافتند تا به صورت داوطلبانه به خدمت ارتش آذربایجان در بیایند. هم‌زمان، ترکیه با همکاری آذربایجان اقدام به مسلح کردن تاتارهای ساکن در ارمنستان با هدف آماده‌سازی آنها برای شورش کرد. مناطقی در خاک ارمنستان، که به‌دست آنها مسلح شد، شامل زانگی باسار، بیوک وادی، سورمالو، باسارگچار، جغنی هرهر (دارالاگیاز)، قارخاچ جغین، می دارسین، آق‌بابا و زاریشات بود. آذربایجان در بین اهالی این مناطق پول تقسیم کرد و ترکیه با رساندن سلاح و تعلیم آنها به‌دست افسران و سربازان ترکیه به این هدف یاری رساند. هماهنگی‌های لازم بین آذربایجان و ترکیه را، برای تحقق برنامه از قبل‌تعیین‌شده در این مناطق، نماینده تام‌الاختیار کشور آذربایجان در ایروان انجام می‌داد. زمانی که ارتش انگلستان منطقه قفقاز جنوبی را در سپتامبر ۱۹۱۹م ترک کرد، عملیات ضد ارمنی آذربایجان و ترکیه براساس سیاست مشترک بین دو حکومت با هدف ادامه نژادکشی ارمنیان با ابعاد گسترده‌تری آغاز شد.در ۲۹ اکتبر ۱۹۱۹م، قراردادی سری بین جمهوری آذربایجان و ترکیه عثمانی تحت عنوان پیمان نظامی دفاعی ـ تهاجمی منعقد شد که براساس آن ترکیه متعهد شد ارتش آذربایجان را سازمان‌دهی کند و کادر نظامی آن را در سطح فرماندهان، افسران و سربازان آموزش دهد. براساس این پیمان، دولت ترکیه برای آموزش افسران آذربایجان آنها را در ارتش کشور خود به کار می‌گرفت و هم‌زمان، سلاح‌های مورد نیاز ارتش آذربایجان را نیز تأمین می‌کرد.

با فاش شدن قرارداد ۲۹ اکتبر ۱۹۱۹م بین ترکیه و آذربایجان، متن آن در آوریل ۱۹۲۰م در شماره سوم روزنامه هاراج، چاپ ایروان، منتشر شد. درباره این قرارداد در روزنامه نوشته شده بود: «این قرارداد نشان می‌دهد که باکو و آنکارا که مدعی ارتباط با یکدیگر تنها برحسب اشتراکات دینی و نژادی‌اند، متحدان نظامی یکدیگر نیز هستند».

پس از عقد این قرارداد، ارتش آذربایجان از پایان سال ۱۹۱۹م و به‌خصوص، از نخستین ماه‌های سال۱۹۲۰م به مناطق قراباغ و زانگزور(۴) ‏حمله کرد. هم‌زمان، افسران و سربازان ترکیه، که در خفا در خاک ارمنستان حضور داشتند، با همراهی تاتارها به جناح پشت ارتش ارمنستان حمله کردند.این حملات در مناطق اردوباد، دارالاگیاز، بیوک وادی و زاریشات متمرکز شده بود. این تحولات در روزنامه تایمز انگلستان منعکس و چنین نوشته شد: «جمهوری تاتارها(۵)‏، از همان ابتدا از طرف دولت ترکان جوان ترکیه حمایت می‌شد، زیرا آن جمهوری را واسطه‌ای برای حضور در دریای کاسپین و ارتباط با مناطق ترک‌نشین می‌دیدند».(۶)‏

امپراتوری عثمانی، که در جنگ شکست خورده بود، با قرارداد سری ۲۹ اکتبر ۱۹۱۹م، اهداف خود بر علیه جمهوری ارمنستان را به صورت پنهانی دنبال می‌کرد. با روی کار آمدن دولت کمالیست در ترکیه این اهداف علنی شد. در ۱۵ آوریل۱۹۲۰م، دولت آذربایجان قرارداد سری دیگری با ترکیه کمالیست منعقد کرد. از متن قرارداد این واقعیت مشخص می‌شود که جمهوری آذربایجان در مبارزه علیه ارمنستان و ملت ارمنی هم با امپراتوری عثمانی و هم، با ترکیه کمالیست در همکاری تنگاتنگ بوده است.

متن این قرارداد، که به‌دست ضد اطلاعات ارتش ارمنستان افتاد، در گزارش شماره ۲۰ تاریخ ۶ ژوئیه۱۹۲۰م واحد ضداطلاعات فرماندهی ارتش منعکس شده است(۷)‏ اما تمامی مواد قرارداد در گزارش نیامده و این احتمال وجود دارد که تنها مهم‌ترین موارد آن گزارش شده باشد. در گزارش چنین آمده است :
«در تاریخ ۱۵ آوریل ۱۹۲۰ قرارداد سری بین ترکیه و آذربایجان ـ با تغییراتی در قرارداد سال قبل ـ منعقد شده است. موادی از این قرارداد به شرح زیر است :
ماده شماره ۵ : دولت جمهوری (منظور آذربایجان است) متعهد می‌شود که برای گسترش همکاری نظامی بین دولت سوسیالیستی (منظور روسیه بلشویکی است) و کمیته دفاع از حقوق آناتولی و روم ایلی(۸)‏ (منظور ترکیه کمالیستی است) کمک لازم را انجام دهد و در صورت نیاز، خودش (منظور جمهوری آذربایجان است) نیز وارد این همکاری نظامی شود.
ماده شماره ۶ : کمیته دفاع از حقوق آناتولی و روم ایلی دارای نماینده‌ای دائمی در دولت جمهوری آذربایجان باشد. این نماینده دارای اختیارات تام برای انجام کارها و رفع مسائل نظامی، اقتصادی و هرگونه مسئله دیگر در خصوص موافقت های صورت گرفته میان دو طرف خواهد بود.
ماده شماره ۷ : نماینده کمیته دفاع از حقوق آناتولی و روم ایلی متعهد می‌شود در صورت حمله ارمنستان به آذربایجان و همچنین آذربایجان متعهد می شود در صورتی که مناطقی از شرق این کشور(۹)‏ (منظور شرق ترکیه است) به خاک ارمنستان الحاق گردد؛ طرفین با ارتش مشترک با آن مقابله کنند.
ماده شماره ۱۶ : در صورت الحاق مناطقی از شرق ترکیه به جمهوری ارمنستان، براساس مذاکرات صلحی که در حال برگزاری است، تصمیمات اخذ شده، که به تأیید دو طرف رسیده است، اجرا شود.
بند الف) براساس توافق با قبایل کرد ساکن آذربایجان، پاک‌سازی (قتل‌عام) [ارمنیان] در آذربایجان به‌طور کامل به دست آنها صورت گیرد. دولت جمهوری (منظور جمهوری آذربایجان است) اجازه می‌دهد تا نیروهای نوری پاشا در آذربایجان مستقر شوند و فرماندهان ارتش آزادی عمل داشته باشند تا با این نیروهای کرد همکاری کنند. مشارکت این نیروها در پاک‌سازی محرز است. (فرماندهان ارتش ماده ۱۶ را برای افسران و سربازان توضیح دهند)».(۱۰) ‏

بدین ترتیب، سیاست نژادکشی ارمنیان، که امپراتوری عثمانی در مناطق ارمنستان غربی آن را برنامه‌ریزی و اجرا کرده بود، الگویی شد برای حزب مساوات آذربایجان علیه ارمنیان مناطق جنوب قفقاز. هدف مشترک نژادکشی ارمنیان طی قرادادی سری که در ۲۹ اکتبر ۱۹۱۹م میان امپراتوری عثمانی و آذربایجان منعقد شد، جنبه رسمی یافت.این همکاری در دوران ترکیه کمالیست نیز ادامه یافت و با به قدرت رسیدن کمالیست‌ها در ترکیه منجر به عقد قرارداد سری ۱۵ آوریل ۱۹۲۰م شد.(۱۱) ‏در این قرارداد روش قتل‌عام ارمنیان در ۱۹۱۵م و تجربه انجام آن و کوچ‌های اجباری، روش‌های کشتار، سازمان‌دهی مقصدهای نهایی کوچ‌کنندگان، چگونگی به‌کارگیری کردها در این کار و … در نظر گرفته شده بود.در متن قرارداد، از شروع پاک‌سازی مناطق آذربایجان از ارمنیان با رضایت یاد و بر مشارکت کردها در این کار، براساس توافق صورت گرفته، تأکید شده است. این سند گواه مشارکت فعال کردها در قتل‌عام ارمنیان ساکن شوشی در قراباغ(۱۲)‏ در روزهای ۲۲تا ۲۶ مارس۱۹۲۰م و سایر مناطق دارای سکنه ارمنی است و نشان می‌دهد که این همکاری براساس برنامه‌ریزی و موافقت قبلی و نه بر حسب اتفاق، صورت گرفته است. قرارداد سری ۱۵ آوریل ۱۹۲۰م بر ادعای رهبران ترکیه کمالیست و دولت‌های بعدی در خصوص انکار نژادکشی ارمنیان خط بطلان می‌کشد.