سرمقاله

در سه‌چهارم مناقشات عمده جهان، عاملی فرهنگی زمینه‌ساز درگیری‌ها بوده. از سوی دیگر اما، تنوع فرهنگی، نیروی محرکه‌ای است برای توسعه نه تنها در زمینه اقتصاد بلکه در بسیاری از حوزه‌ها، عاملی مهم در رهبری فرایندی که در نهایت به زندگی‌ای هوشمند، عاطفی، اخلاقی و معنوی می‌انجامد.

از این رو، گوناگونی فرهنگ‌ها عنصری ابدی و الزامی برای کاهش فقر و نیل به توسعه پایدار است. شناخت و پذیرش تنوع فرهنگ‌ها و حفاظت از آنها، به‌خصوص از طریق ارتباطات رسانه‌ای خلاقانه، منجر به گفت‌و‌گوی تمدن‌ها، احترام متقابل و تفاهم بین ملت‌ها و در نهایت، همزیستی مسالمت‌آمیز می‌شود.

در سال ۲۰۰۲، سازمان ملل متحد بر این اساس که آینده‌ای برای جهان بی‌فرهنگ متصور نخواهد بود، روز ۲۱ مه برابر با ۳۱ اردیبهشت را روز جهانی گفت‌و‌گوی فرهنگ‌های متنوع اعلام کرد و آن را یادآور نیاز مبرم به برقراری پل‌های استوار میان فرهنگ‌ها دانست.در جهانی که برخی ملت‌ها تخریب فرهنگ همسایگانشان را لازمه ابداع فرهنگی برای خود می‌دانند، فصلنامه پیمان خود را خشتی کوچک از پل‌ استوار میان فرهنگ‌ها قلمداد می‌کند و عهده‌دار گفت‌و‌گوی میان دو فرهنگ و دو قوم از خانواده بزرگ ملت‌های جهان شده است.

این نهاد فرهنگی ایرانی، که ریشه‌هایش به سرزمین ارمنستان بازمی‌گردد و از فرهنگ و تمدن کهن آن سیراب می‌شود، همچون دیگر ارمنیان جهان، روزی را در تقویم به بزرگداشت فرهنگ خود اختصاص داده است. ارمنیان دومین شنبه ماه اکتبر را، که امسال مصادف با ۱۷مهر بود، روز فرهنگ و روز مترجمان مقدس نامیده‌اند.

شانزده سده پیش، مسروپ ماشتوتس مقدس حروف الفبای ارمنی را در چنین روزی ابداع کرد و همراه با شاگردانش به ترجمه انجیل و دیگر کتب دینی پرداخت. ترجمه وی از انجیل لقب مادر ترجمه‌ها را به خود اختصاص داده است.برخی دیگر از کشورهای جهان نیز، مانند ژاپن با ۹ هزار کیلومتر فاصله از ارمنستان در شرق دور و امریکا با همین میزان فاصله در غرب ایروان، همچون ارمنیان یک روز از روزهای پاییز را به بزرگداشت فرهنگ خود اختصاص داده‌اند.

ارمنیان اما، که خاستگاه آنان در چهارراه تلاقی فرهنگ‌های جهان واقع شده، این روز را نه تنها یادآور فرهنگ خود بلکه نمایشگر چکیده‌ای از شانزده سده تاریخ طولانی قوم ارمن، نمودی از راز پایداری و فانوسی فرا راه آینده قوم خود می‌دانند. به همین مناسبت، فصلنامه پیمان بخش مهمی از شماره پاییزی را به معرفی چهره‌های ماندگاری اختصاص داده که علاوه بر تلاش برای بقای فرهنگ ارمنیان سهمی بزرگ و نقشی ستودنی در شکوفایی فرهنگ و هنر دیگر تمدن‌ها و برقرای پل‌های فرهنگی داشته‌اند.

برسابه هوسپیان، سرکیس پاراجانیان،ساموئل کاراپتیان و سرژ آواکیان در زمره این چهره‌های ماندگارند که در این شماره به معرفی آنان پرداخته‌ایم. زندگینامه و شرح نیم سده خدمات برسابه هوسپیان، بزرگ بانوی آموزش‌و‌پرورش ایران و پایه‌گذار نخستین کودکستان رسمی در ایران، آغازگر مقاله‌های نود و هفتمین شماره پیمان است. اسناد و مدارک این مقاله از طریق دختر برسابه هوسپیان و از زبان وی نخستین بار است که در اختیار خوانندگان قرار می‌گیرد.

سرکیس پاراجانیان (سرگئی پاراجانف)،هنرمند نابغه‌ای که از زمانه خود بسیار پیشی گرفته بود، از چهره‌های برتر هنر هفتم است. او سوررئالیستی نوآور بود که همچون دیگر پیشگامان هنر مغضوب حکومت واقع شد اما زندان مخوف شوروی هرگز نتوانست زبان و نگاه او را محبوس کند. مقالات مربوط به وی در این شماره گامی کوچک برای شناساندن او به فارسی زبانان است.

سرژ آواکیان، هنرمند و استاد پیش‌کسوت رشته گرافیک و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، آثاری ماندگار از خود به یادگار گذاشته که شرح کامل آنها مجالی بسیار فراخ‌تر از فضای پیمان می‌طلبد. سرژآواکیان را به شور زندگی که در وی بود، سادگی، شیفتگی به هنر و احساسات انسانی‌اش می‌شناختند. آثار او در نهایت سادگی حرف آخر را در طراحی گرافیک می‌زد. از همین رو، برگزارکنندگان نمایشگاه آثار وی نام «ساده رنگی» را برای آخرین نمایشگاه او برگزیدند.معماری کلیساها، بناهای تاریخی و حجاری‌های بازمانده از ارمنیان در ارمنستان، آرتساخ، ایران و شرق ترکیه کنونی موضوع تحقیقات ساموئل کاراپتیان است. او به میراث فرهنگی نیاکانش عشق می‌ورزید و با تحمل مشکلات فراوان با ثبت واقعیت‌ها و درج جزئیات تحقیقات گسترده خود موفق شد از میراث فرهنگی ارمنیان در نقاط مختلف عکس‌برداری کند و مجموعه آنها را در چندین جلد به چاپ برساند. او در زندگی کوتاه خود میراثی بزرگ برای جهانیان به یادگار گذاشت.

در بخشی دیگر از این شماره، به مناسبات فرهنگی دو کشور ایران و ارمنستان پرداخته‌ایم که پیشینه‌ای چند‌هزار‌ساله دارد. معرفی آثار دوره قاجار در ماتناداران و گزارش مراسم رونمایی از کتاب لوایح و فرامین فارسی‌زبان ماتناداران را در این بخش مطالعه خواهید کرد. پژوهشگران حوزه فرهنگ و تاریخ معاصر ایران می‌توانند در تحقیقات خود از این مدارک بهره گیرند.

در همین راستا، در بخش نگاهی به تاریخ مقاله‌ای خواندنی با عنوان «ملکه قراقویونلو و فرمان تاریخی درباره حمایت از ارامنه» ارائه شده که به مناسبات سیاسی اجتماعی ارمنستان تحت استیلای سلسله قراقویونلو می‌پردازد. در بخش مقاله‌ها، نوشته‌ای درباره منسوجات و هنر سوز‌ن‌دوزی بر وجود زیبایی و هنر در کلیسای ارمنی تأکید دارد. در بخش ادبیات، از زوج هنرمند و نویسندگان توانا و نامی ارمنستان، آناهیت و آلکساندر توپچیان، یاد کرده‌ایم همراه با ترجمه داستانی به قلم آناهیت توپچیان. در پایان، نیز ترجمه اشعاری از شعرای بنام ارمنستان تقدیم خوانندگان پیمان شده است.