سرمقاله

سال ۲۰۱۹ م مصادف است با صد و پنجاهمین سالگرد تولد هوهانس تومانیان و سوقومون سوقومونیان (کومیتاس) و فرصتی مضاعف برای اهالی فصلنامه پیمان برای هم آوایی با ارمنیان ایران و جهان، به منظور بزرگداشت مسروپ ماشتوتس، پدر زبان ارمنی و برگزاری جشن پاییزی فرهنگ کهن ارمنی .« Ճանաչել զիմաստութիւն և զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ … »
«در کدانش و خرد، شناخت کلام نابغه ها … »
این نخستین جمله از امثال و حکم حضرت سلیمان است که در ۴۰۵ م به قلم مسروپ ماشتوتس، پدیدآورندۀ حروف ارمنی و نخستین معلم و مترجم زبانا رمنی، ترجمه و برای نخستین بار با حروف ارمنی نوشته شد. این جمله به حق زینت بخش و سرفصل بسیاری از نوشته ها شده اما شاید همه توان درک مفهوم واقعی آن و توسل به پیام آن را نداشته اند. امید آنکه مناسبت سالگرد تولد دو نابغه فرهنگ و ادب ارمنی و پرتو دانش این دو دلیلی دیگر برای تعمق در پیام این نخستین جمله باشد .این دو گوهر دنیای فرهنگ و ادب ارمنی در ۱۸۶۹ م چشم به جهان گشودند، یکی در آسیای میانه و دیگری ۲۰۰ فرسنگ دورتر، در غرب آسیای صغیر. هوهانس تومانیان در روستای دسِق استان لوری ارمنستان کنونی و سوقومون سوقومونیان در شهر کوتاهیه در عمق خاک عثمانی متولد شدند. این حکم سرنوشت است که ارمنیان حتی در خاستگاه قوم خود غریب به دنیا می آیند و این توان تمدن قوم ارمن است که فرزندانش را در هر گوشه از دنیا می یابد و آنان را با رشت ۀفرهنگ به ملت ارمنی پیوند می زند.صد و پنجاهمین سالگرد تولد تومانیان و کومیتاس مناسبتی است برای بازنگری در میراث فرهنگی آن دو معلم بزرگ و فرصتی دوباره برای بیعت با آرمان آنان.

تولد در یک سال تنها وجه اشتراک این دو گوهر نبود. نقطۀ عطف زندگی هوهانس و سوقومون هم در یک زمان اتفاق افتاد.هوهانس نخستین شعر خود را در دوازده سالگی سرود و سوقومون در همین سن راهی دنیای روحانیت در اجمیادزین شد. معنویات هم در شک لدهی به شخصیت هردو نقشی مشابه داشت.پدر هوهانس کشیش روستا بود و سوقومون خود در ۲۱ سالگی خرقه کشیشان را بر تن کرد. هر دو عمر خود را وقف احیای فرهنگ شفاهی قوم ارمن کردند. هر دوی آنان گنجینه هایی را مملو از آداب بی غل وغش مردمی، فرهنگ ناگشوده و سنت های بکر ارمنیان فراهم آوردند و هردو آغازی را در تمدن ارمنیان رقم زدند که پایانی برای آن متصور نیست.

در شمار ۀ ۳۵ فصلنامۀ پیمان (بهار ۱۳۸۵)، نگاهی داشته ایم به زندگی پربار سوقومون سوقومونیان که پس از پیوستن به جامعه روحانیان مرسلی ارمنی به نام دینی کومیتاس تعمید یافت. از آنجایی که حجم محدود فصلنامه پیمان مجال اختصاص فضایی شایسته مقام هر دوی این گران مایگان را فراهم نمی آورد بخشی از این شماره را تنها به زندگی و آثار هوهانس تومانیان اختصاص می دهیم تا در فرصتی دیگر به تفصیل به شرح گنجینه کومیتاس بپردازیم. هوهانس تومانیان، شاعر، نویسنده،حماسه سرا، مترجم و فعال اجتماعی سیاسی، فعالیت ادبی خود را در دوران دبستان با سرودن شعری به نام «پاره تن » با مضمون عشق و درس و مشق آغاز کرد و در طول عمر کوتاه خود، گنجینه ای از واقعیت های زندگی سنتی روستا ییان،لحظه های خوش و ناخوش، رؤیاها، آمال و آلام اقشار گوناگون ملت ارمنی را در قالب رباعیات، منظومه ها،داستان های کوتاه و بلند و حماسه های اساطیری فراهم آورد.

ترجمه آثار ادبی بزرگان ملل دیگر و انتشار نقدهای ادبی نیز از جمله کارهای ادبی پر ارزش اوست. ارمنیان او را شاعر همه ارمنیانمی دانند .ترجمه برخی از رباعیات و داستان های کوتاه هوهانس تومانیان همراه با زندگی نامه او شامل شرح ایام حضور پربار وی در میان انبوه آوارگانی که از نژادکشی ۱۹۱۵ م جسته و به ایروان پناه آورده بودند و میانجیگری او در برخوردهای خونین بین ارمنیان، تاتارها و ترک های قفقاز در این شماره تقدیم شده است. همچنین، بنا بر روال همیشگی، این شماره نیز شامل بخش های گوناگون « باستا نشناسی»،«تاریخ»، گفت وگو با «صاحب نظران»،«تاریخ فرهنگ» و «هنر»، «معرفی کتاب » و « با خوانندگان » است.