چهل و نهمین شب از ((شب های بخارا)) به ادبیات ارمنی اختصاص داشت. ((شب های بخارا)) عنوان مجموعه نشست هایی است که به همت علی دهباشی، سردبیر مجلهٔ بخارا در زمینه های گوناگون فرهنگی و به منظور معرفی شخصیت های برجستهٔ فرهنگی ایران و جهان برگزار و در آن گزارشی از زندگی این شخصیت ها ارائه و اندیشه ها، یافته ها و آرائ و نظرات آنها به بحث و گفت و گو گذاشته می شود. شب های بخارا محفلی است که درآن هنرمندان راستین جدای از ملیت، مذهب یا زبانشان تجلیل می شوند و آثارشان مورد بررسی قرارمی گیرد.

شب ادبیات ارمنی در ۲۴ تیر ۱۳۸۶ با همکاری مؤسسهٔ ترجمه و تحقیق هور و مجلهٔ بخارا و با حضور نمایندگان ارمنیان در مجلس شورای اسلامی، گئورگ وارطانیان، نمایندهٔ ارمنیان تهران و شمال و روبرت بگلریان، نمایندهٔ ارمنیان اصفهان و جنوب و جمع کثیری از استادان، محققان، نویسندگان، مترجمان، خبرنگاران، دانشجویان و علا قه مندان به فرهنگ و ادبیات ارمنی در تالا ر بتهوون خانهٔ هنرمندان برگزار شد.

در این مراسم علی دهباشی، برای مقدمه، به ایراد توضیحاتی پرداخت و گفت:

((شب ادبیات ارمنی را مجلهٔ بخارا با همکاری موسسهٔ ترجمه و تحقیق هور برگزار می کند. پیش از این مجلهٔ بخارا شب هایی را با عناوین شب ادبیات آشوری، ادبیات سوئیس و شب ادبیات افغانستان برگزار کرده است و در ماه های آینده شب ادبیات عرب و آلمان را در دستور کار خود دارد.قرار است امشب به صورت فشرده تاریخچه ای از وجوه گوناگون ادبیات ارمنی به وسیلهٔ سخنرانان محترم بازگو شود. با توجه به محدودیت وقت آنچه را که خواهید شنید متن خیلی خلا صه و فشردهٔ موضوعات مورد بحث خواهد بود.

تاریخ ارمنیان از آغاز تا کنون و دوره بندی آن مقوله ای است که شامل حال بحث امشب ما نمی شود. ادبیات ارمنی را اگر در شکل گسترده تر آن؛ یعنی، از زمان پذیرش آیین مسیحیت از سوی ارمنیان در نظر گیریم، شاید کمی نزدیک تر شویم به آنچه که امشب در طی سخنرانی های مورد نظرمان مطرح خواهد شد.

بررسی دورهٔ پذیرش مسیحیت از سوی ارمنیان بحثی جداگانه می خواهد اما از قرن پنجم میلادی که حروف الفبای ارمنی به دست روحانی بنام، ماشتوتس، تدوین شد دورهٔ دیگری آغاز شد که با ترجمهٔ بسیاری از متون مذهبی و ادبی آن زمان همراه بود. ترجمهٔ این آثار تحول بزرگی در زمینه های فرهنگی، ادبی و علمی برای ارمنیان به ارمغان آورد و از این پس است که دورهٔ خاصی از ادبیات ارمنی آغاز می شود که حماسه های این ادبیات نیز از همین دوران آغاز شده است.از این دوره به بعد شعر و موسیقی و ارتباط آن با ادبیات به دست ارمنیان به اوج تعالی خود می رسد و بر اساس آنچه تحت عنوان تاریخ ادبیات ارمنی باقی مانده و در سخنرانی های امشب خواهید شنید تا چندین سده این نهضت ادامه می یابد. اما روابط ما ایرانیان با ارمنیان مقولهٔ دیگری است که در ارتباط با سیاست، فرهنگ و هنر شکل گرفته و تا به امروز ادامه پیدا کرده است. برگزاری مراسم امشب یکی از جلوه های ثمربخش این روابط است.

بنابر آنچه گفتیم ما ایرانیان حضور ارمنیان را به شاه عباس بدهکاریم. دین ما به خود ارمنیان بی حساب است. مردمی که چهارصد سال بین ایرانیان زیستند و به قول سیروس امین نژاد، در تحقیق بسیار خواندنی خود دربارهٔ روابط ایرانیان با ارمنیان، “آنان پارسی آموختند و به پارسی آثاری پدید آوردند اما زبان خود را حفظ کردند. هیچ قوم و ملت دیگری را سراغ نداریم که وضع آنان را داشته باشد. چند قرن در میان غریبه ها زیسته باشند به غریبگی به در آمده باشند و این همه نقش عجب زده باشند. صاحب خانه شده باشند و در عین حال هویت و استقلال خود را نباخته باشند. این هنری است که از هر قومی بر نمی آید”.

آنچه که ما در زبان فارسی از ادبیات و تاریخ ارمنیان داریم نسبتاً قابل توجه است. به خصوص در سال های اخیر مترجمان ورزیده و صاحب بصیرتی همچون ژانت لازاریان، محمد قاضی، احمد نوری زاده، خاچیک خاچر، سیمین دانشور، صفدر تقی زاده و ده ها تن دیگر که کتاب هایی از نمونه های ادبیات ارمنی را شامل شعر،

داستان، رمان، تاریخ، فرهنگ و هنر به گنجینهٔ زبان فارسی افزوده اند و ما نسبت به چهار دههٔ گذشته ارتباط و آشنایی وسیع تری با ادبیات ارمنی پیدا کرده ایم و امیدواریم برگزاری شب ادبیات ارمنی آغاز گر دورهٔ دیگری از مبادلات ادبی و فرهنگی بین نویسندگان، شاعران و پژوهشگران ایرانی و ارمنی باشد. متشکرم)).

در ادامهٔ برنامه از صفدر تقی زاده، مترجم آثار برجستهٔ نویسندگان اروپایی و آشنا با ادبیات غرب، دعوت شد تا در مورد ویلیام سارویان، نویسندهٔ ارمنی امریکایی تبار، سخنانی ایراد کند.ایشان سخنرانی خود را به معرفی یکی از کتاب های سارویان به نام مرد جوان بی باک روی طناب بند بازی اختصاص داد.

تقی زاده قبل از معرفی کتاب از دوستان و هم شهریان ارمنی خود در آبادان یاد کرد و با تعریف خاطراتی زیبا از آنها از صمیمیت و احترام متقابل شهروندان ارمنی و مسلمان آبادانی سخن گفت و خاطرنشان کرد که ارمنیان آبادان در زمینه های ورزشی، موسیقی، تئاتر، کارگردانی، تجارت و علوم پیش رفت های خوبی داشته اند، از اسم و رسم خاصی برخوردار بوده اند و سمت های خوبی نیز داشته اند. سپس به معرفی کتاب پرداخت. مرد جوان بی باک روی طناب بند بازی مجموعه داستان هایی است که یادآور دوستان قدیمی آبادانی برای آقای تقی زاده است.

از نظر او کتاب نگارشی طنز آمیز دارد. می توان گفت شخصیت های گوناگون آن در واقع همان شخصیت هایی هستند که در شهر آبادان زندگی می کردند و در این کتاب به شکلی هنرمندانه به صورت داستانی کوتاه در آمده اند. تقی زاده در سخنان خود گفت:

((در ادبیات امریکا و در میان شاعران امریکایی کمتر نویسنده ای هست که توانسته باشد به اصل و نسب خود و به قومیت و ملیت خود در آثارش پرداخته باشد و بخواهد شایستگی و لیاقت آنها را نشان دهد اما سارویان در این کتاب صحبت از ارمنستان می کند و تعلق خاطری به ارمنستان دارد که در داستان هایش آن را نشان می دهد. در بیشتر آثارش صحبت از ارمنیان می کند و آنها را مقایسه می کند.

سارویان نویسندهٔ بسیار برجسته ای است. آرتور میلر دربارهٔ او گفته است او یکی از بزرگ ترین نمایش نامه نویسان امریکاست حتی جایزهٔ بزرگ پولیتزار هم به او اهدا شد اما سارویان با وجود اینکه به پول هم احتیاج داشت آن را نپذیرفت و گفت چون پول و ثروت دارد حامی هنر می شود از گرفتن آن امتناع می کنم. با وجود اینکه سارویان در امریکا به دنیا آمده ولی در تمام عمر خود احساس مهاجر بودن در او هست و همواره ارمنستان و ارمنیان را ارج می نهد)).

تقی زاده در پایان سخنرانی قطعه ای از کتاب را برای اختتامیه سخنان خود قرائت کرد که در زیر تقدیم می شود:

((در این دنیا هیچ قدرتی سراغ ندارم که بتواند این ملت را نابود کند، این قبیلهٔ کوچک مردم بی آزار و بی ادعا را که تاریخش پایان گرفته، جنگ هایش را جنگیده و شکست خورده، بناهایش ویران شده، ادبیاتش را نخوانده اند و موسیقی اش را نشنیده اند و دعاهایش دیگر مستجاب نمی شوند. بشتابید و باز هم توطئه بچینید تا این ملت را نابود کنید، ارمنستان را نابود کنید. ببینید آخر از عهده اش برمی آیید یا نه. آنها را از خانه هایشان به درون بیابان ها، مگذارید صاحب نان و آبی شوند، خانه هایشان و کلیساهایشان را بسوزانید. آنگاه ببینید چگونه دوباره تن به سر خواهند داد، چگونه دوباره آواز خواهند خواند و چگونه دوباره دست به دعا بلند خواهند کرد، زیرا هرگاه دو تن از آنها در هر گوشه ای از این دنیای پهناور به هم برسند خواهید دید که چگونه ارمنستان نوینی خلق خواهند کرد)).

کتاب مذکور را پونه پاکنشان ترجمه و انتشارات سخن آن را منتشر کرده است.

علا وه بر علی دهباشی و صفدر تقی زاده میشا هایراپتیان، آزاد ماتیان و روبرت مارکاریان به ایراد سخنرانی پرداختند و ادبیات ارمنی را به صورت خلا صه از ابتدا تا دوران معاصر مورد بحث و بررسی قرار دادند. متن سخنان ایشان در همین شماره به صورت مقالاتی مجزا ارائه شده است.

در این مراسم ساموئل خدادادیان، پژوهشگر و نویسنده، شعر ((جنون زدگان خشم))، اثر شاعر ارمنی، یقیشه چارنتس، را که احمد شاملو به فارسی برگردانده دکلمه کرد. همچنین نیما فرهمند، هنرمند جوان، دو قطعه از بالهٔ ((گایانه))، اثر موسیقی دان برجستهٔ ارمنی، آرام خاچاطوریان، را نواخت.

فیلمی نیز دربارهٔ ارمنستان پخش شد که حاوی اطلاعاتی در خصوص موقعیت جغرافیایی و تاریخچهٔ کشور ارمنستان،انواع زبان های گفتاری ارمنیان، شاعران و نویسندگان ارمنی، جایگاه والای خط و زبان در فرهنگ ارمنیان و اهمیتآثار نویسندگان ارمنی در ادبیات دیگر ملل بود.

در پایان مراسم هدایایی به رسم یادبود به دست دکتر تورج دریایی، استاد تاریخ ایران باستان دانشگاه فولرتون کالیفرنیا و ناهید طباطبایی، داستان نویس، به سخنرانان و هنرمندان شرکت کننده اهدا شد.