دیدار رهبر دینی ارامنه جاثلیق آرام کشیشیان از ایران

جاثلیق آرام اول پیشوای دینی ارامنه مرکز عالی سیلیسی[۱] (کیلیکیه) مستقر در لبنان و رئیس شورای جهانی کلیساها، در روزهای آغازین سال جدید میلادی (بیستم دی ماه ۱۳۷۴) به دعوت سازمان فرهنگی و ارتباطات اسلامی وارد تهران شدند و مورد استقبال حجت الاسلام تسخیری رئیس این سازمان و نمایندگان جامعۀ ارمنی قرار گرفتند.

رهبر دینی ارامنه در بدو ورودشان در فرودگاه مهرآباد با تقدیم سلام خود به محضر آیت الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی، آقای هاشمی رفسنجانی و ملت بزرگ ایران، در جمع خبرنگاران اظهار داشتند: «افراد جامعۀ ارمنی جمهوری اسلامی را زادگاه خود دانسته و در کنار هموطنان ایرانی در کمال آرامش و آسایش زندگی می‌کنند». وی همچنین اظهار امیدواری کرد در طول اقامت دو هفته‌ای خود در ایران و ملاقات با مسؤولان و صاحبنظران دینی استحکام بیشتری بین اسلام و مسیحیت بوجود آید.

جاثلیق آرام کشیشیان پیشوای دینی ارامنه همراه با رؤسای شوراهای خلیفه‌گری تهران، تبریز و اصفهان در مرقد مطهر حضرت امام خمینی (ره) حضور یافتند و با نثار تاج گل نسبت به بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران ادای احترام کردند.

جاثلیق آرام اول در مدت اقامتشان در ایران با آقای هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور دیدار و گفتگو کردند. ایشان در این دیدار از طرف خود و تمامی ارامنۀ ایران و جهان از وجود فضای آزاد جمهوری اسلامی ایران برای فعالیتهای مذهبی اقلیتهای دینی قدردانی کردند. آقای هاشمی رفسنجانی نیز بر احترام و ارزشی که دین اسلام برای ادیان الهی قایل است تأکید نمودند.

جاثلیق آرام اول در ادامه ملاقات با مسؤولان مملکتی با دکتر ولایتی وزیر امور خارجه کشورمان نیز دیدار و گفتگو کردند. ایشان در این ملاقات با اشاره به دیدار نزدیک خود از جامعه ارامنۀ شهرهای تهران، تبریز، ارومیه و اصفهان اظهار داشتند:

«تمام اقلیت‌ها در ایران در صلح و صفا به سر می‌برند و اهتمام دولت جمهوری اسلامی ایران برای تأمین شرایط مطلوب زندگی و فعالیت‌های آزادانۀ دینی اقلیتها از جمله ارامنه تحسین برانگیز و قابل تقدیر است». در این دیدار دکتر ولایتی نیز با اشاره به ایران به عنوان یک نمونه و الگوی خوب همزیستی مسالمت‌آمیز میان پیروان ادیان الهی اظهار داشت: «نگرش با رأفت و عطوفت مردم مسلمان ایران به دیگر ادیان الهی از جوهر اعتقادات مردم ما سرچشمه می‌گیرد و این رفتار انسانی ریشه در دین و فرهنگ و ساختار مردم ما دارد».

جاثلیق آرام کشیشیان در طول مدت اقامت خود در تهران با جمعی دیگر از شخصیت‌های دینی و فرهنگی کشور نیز دیدار و گفتگو کردند. ایشان همچنین با حضور در قطعۀ شهدای گورستان ارامنۀ تهران یاد شهدای انقلاب اسلامی را گرامی داشتند.

تأسیس رشتۀ زبان و ادبیات ارمنی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران

بر اساس موفقتنامه‌ئی که بین مسؤولان عالی‌رتبۀ دانشگاه آزاد اسلامی ایران و دانشگاه هراچیا آجاریان جمهوری ارمنستان در زمینۀ تأسیس رشتۀ زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه آجاریان ایروان و رشتۀ زبان و ادبیات ارمنی در دانشگاه آزاد اسلامی به امضاء رسید، سرانجام در سال نحصیلی ۷۵-۱۳۷۴ داوطلبان علاقه‌مند به این رشته‌ها در ایران و ارمنستان پس از شرکت در آزمون توانستند به دانشگاه راه یابند.

به همین مناسبت روز بیستم آبان ماه سال ۱۳۷۴ مراسم افتتاحیۀ رشتۀ زبان و ادبیات ارمنی با حضور رؤسای دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه آجاریان، نمایندگان خلیفه‌گری ارامنۀ تهران، رؤسای دانشکده‌های واحد تهران و نمایندگان دانشجویان دانشکدۀ زبان‌های خارجی در سالن اجتماعات دانشکدۀ زبان‌های خارجی دانشگاه آزاد واحد مرکز (زعفرانیه) برگزار شد.

در این مراسم ابتداء دکتر برادران رئیس دانشکدۀ زبان‌های خارجی ضمن خیرمقدم‌گویی به ریاست عالیۀ دانشگاه آزاد اسلامی و همۀ مهمانان؛ گزارش کوتاهی از وضعیت و موقعیت فعلی دانشکدۀ زبان‌های خارجی به اطلاع رساند. وی در ادامۀ سخنان خود دربارۀ چگونگی تأسیس رشتۀ زبان و ادبیات ارمنی در این دانشکده اظهار داشت: به دنبال دیدار جناب آقای دکتر جاسبی ریاست عالیۀ دانشگاه آزاد از کشور ارمنستان و ملاقات ایشان با جناب آقای آرداک خاچاتوریان رئیس دانشگاه هراچیا آجاریان، یادداشت تفاهمی در زمینۀ مبادلات علمی، فرهنگی و هنری بین دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران و دانشگاه آجاریان ایروان به امضاء رسید.

وی در ادامۀ سخنان خود گفت: به رغم محدودیت‌های زمانی برای شرکت داوطلبان در آزمون، دانشگاه آزاد اسلامی با تلاش‌های مستمر مسؤولان، ضمن برقراری تماس با دفتر خلیفه‌گری ارامنه و انجمن فارغ‌التحصیلان ارمنی دانشگاه‌های ایران و دبیرستان‌های ارامنه در تهران، موفق گردید اولین گروه از علاقه‌مندان این رشتۀ تحصیلی را به کلاس‌های درس هدایت کند.

وی در پایان سخنان خود ضمن خیرمقدم‌گویی مجدد به رؤسای دانشگاه‌های ایران و ارمنستان و مهمانان، از آقای دکتر جاسبی به دلیل توجه و عنایت به امور فرهنگی، آموزشی و علمی جوانان کشورمان، تشکر و قدردانی کرد.

در ادامۀ این مراسم آقای بابومیان مدیر گروه رشتۀ زبان و ادبیات ارمنی ضمن ابراز خوشوقتی از همکاری‌های دانشگاهی میان دانشگاه آزاد اسلامی ایران و دانشگاه آجاریان جمهوری ارمنستان که به کوشش مسؤولان امکان‌پذیر گردیده است، شمه‌ای دربارۀ مشترکات زبان فارسی و زبان ارمنی و تاریخچۀ زبان ارمنی بیان داشت.

آقای بابومیان با اشاره به این موضوع که زبان ارمنی یکی از کهن‌ترین زبان‌های دنیاست و یکی از شاخه‌های اصلی زبان‌های هند و اروپایی به شمار می‌رود، گفت: زبان ارمنی نزدیکی تنگاتنگی با زبان فارسی باستان دارد. بگونه‌ئی که برای ترجمۀ متنی از فارسی باستان به زبان ارمنی و بالعکس به تغییر ساختمان دستوری نیاز چندانی نیست.

از نظر لغوی نیز واژه‌های مشترک بسیاری در این دو زبان وجود دارد. وی همچنین افزود: زبان ارمنی از قرن چهارم قبل از میلاد به عنوان زبان عموم ارامنه کاربرد گسترده‌ای در مراسم مذهبی و سنتی داشته است. از آغاز رسمیت یافتن مسیحیت در ارمنستان این زبان در خدمت دین قرار گرفت. پس از ابداع حروف ارمنی در اوایل قرن پنجم میلادی، سیر تحولی سریع زبان ارمنی شروع شد که بی‌شک از ترجمه و تدوین متون دینی، فلسفی و تاریخی ناشی می‌شد. تاریخ تحول زبان ارمنی را معمولاً به سه دوره تقسیم می‌کنند:

دورۀ اول: ارمنی باستان که در قرن‌های پنجم تا یازدهم میلادی رایج بود.

دورۀ دوم: ارمنی میانه که استفاده از آن از قرن دوازدهم آغاز شد و تا قرن شانزدهم ادامه یافت.

دورۀ سوم: ارمنی نوین که استفاده از آن از قرن هفدهم آغاز شد و در عصر حاضر نیز همچنان رایج است.

از نیمۀ قرن نوزدهم زبان ادبی ارمنی به دو گونۀ ارمنی غربی و ارمنی شرقی تقسیم شد که هر دو گونۀ آن برای همۀ ارامنه قابل فهم است.

گونۀ شرقی این زبان را هم‌اکنون ارامنۀ ارمنستان با گویش‌های مختلف بکار می‌برند. ارمنیان ایرانی نیز به زبان ارمنی شرقی تکلم می‌کنند. لیکن ارامنۀ سایر کشورهای جهان عمدتاً به گونۀ ارمنی غربی سخن می‌گویند.

آقای بابومیان در دنبالۀ سخنان خود به پیشینۀ کهن خویشاوندی زبان ارمنی و زبان فارسی اشاره کرد و اظهار داشت: همسایگی دیرین سال ملل ایرانی و ارمنی و پیوندهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی این دو ملت موجب مبادلۀ واژه‌های بسیاری شده است. وی سپس با تأکید بر همزیستی و پیوندهای کهن فرهنگی میان اقوام ایرانی و ارمنی و ابراز خوشوقتی از شکوفایی دیگربارۀ این پیوند دیرینه که مدت هفتاد سال به طور تصنعی قطع شده بود، ابراز امیدواری کرد که در آینده دانش‌پژوهان دو ملت برای تحکیم بیش از پیش این پیوند از هیچ کوشش سازنده‌ئی دریغ نورزند.

آقای بابومیان در پایان با کسب اجازه از مسؤولان دانشگاه آزاد اسلامی و برادران و خواهران فارسی‌زبان، سخنان کوتاهی به زبان ارمنی خطاب به مهمانان ارمنی ایراد کرد.

در خاتمۀ این مراسم آقای دکتر جاسبی ابراز امیدواری کرد در آیندۀ نزدیک رشتۀ فوق‌لیسانس زبان و ادبیات ارمنی نیز در دانشگاه آزاد اسلامی تأسیس گردد.

ارکستر فیلارمونیک ارمنستان در تهران

روزهای ۱۸ تا ۲۳ دی ماه ۱۳۷۴ تهران شاهد هفت اجراء از ارکستر فیلارمونیک ارمنستان در تالار وحدت و فرهنگسرای بهمن بود. در این روزها ارکستر فیلارمونیک صد و ده نفرۀ ارمنستان که یکی از بزرگترین و حرفه‌ئی‌ترین ارکسترهای دنیا به شمار می‌آید، به رهبری «لوریس چکناوریان» قطعاتی از آهنگ‌سازان جهان و ایران را اجرا کرد. دو تابلوی ایرانی اثر زنده یاد حشمت سنجری، چهار قطعۀ محلی از محمد سعید شریفیان، «بومی‌وار» اثر ثمین باغچه‌بان، سمفونی شمارۀ ۲ آرام خاچاطوریان، سوئیت «رستم و سهراب» اثر لوریس چکناوریان، سمفونی شمارۀ ۴ چایکوفسکی، چند قطعه از اشتراوس و … قطعاتی بودند که توسط ارکستر فیلارمونیک ارمنستان اجرا شد. رهبری این ارکستر را در دو اجراء فریدون ناصری رهبر ارکستر سمفونیک تهران به عهده داشت.

لوریس چکناوریان مدیر هنری و رهبر ارکستر فیلارمونیک ارمنستان برای علاقه‌مندان موسیقی چهرۀ آشنایی است. وی در بروجرد متولد شده و تحصیلات ابتدائی و متوسطۀ خود را در تهران گذرانده و سپس در آکادمی موسیقی وین؛ موتسارتئوم شهر سالزبورگ (اتریش) و در دانشگاه میشیگان آمریکا در رشتۀ موسیقی به تحصیل پرداخته است. چکناوریان بسیاری از ارکسترهای مهم جهان از جمله ارکستر فیلارمونیک سلطنتی لندن، ارکستر فیلارمونیک لندن، ارکستر سمفونیک لندن، ارکستر فیلارمونیک هلسینکی و ارکستر مجلسی لندن را رهبری کرده است.

چکناوریان در کارنامۀ هنری خود بیش از ۱۴۰ اثر به ثبت رسانده که در میان آن‌ها می‌توان به ۵۰ سمفونی، ۲ اپرا و چند کنسرتو و نیز ۳۰ موسیقی فیلم اشاره کرد.

چکناوریان از سال ۱۹۸۹ میلادی پس از زلزلۀ ارمنستان به این کشور رفت و رهبری دایمی ارکستر فیلارمونیک ارمنستان را که صد و هشتاد عضو دارد به عهده گرفت.

سوئیت رستم و سهراب یکی از آخرین آثار این هنرمند است که در تهران به اجرا درآمده و با استقبال خوب مردم تهران مواجه شده است. سوئیت رستم و سهراب را لوریس چکناوریان با مطالعۀ عمیق اشعار شاهنامۀ فردوسی، موسیقی زورخانه‌ای، موسیقی تعزیه و موسیقی دستگاهی ایران در مدت ۲۵ سال ساخته است. این سوئیت اثری گویا با رنگ شرقی است که در شش قسمت تنظیم شده است: درآمد (اُوِرتور)، اعلام جنگ سهراب بر ضد رستم، میان‌پرده، جشن رسمی در کاخ افراسیاب، تهمینه و رستم و نبرد رستم و سهراب.

لوریس چکناوریان در گفتگویی با خبرنگار یکی از روزنامه‌های صبح حضور این ارکستر را در تهران همانند پل فرهنگی میان تهران و ایروان دانسته است.

ایران‌شناسان ارمنستان در نخستین مجمع بین‌المللی استادان زبان و ادبیات فارسی

نخستین مجمع بین‌المللی استادان زبان و ادبیات فارسی در دی‌ماه ۱۳۷۴ در تهران تشکیل شد. گارنیک آساتوریان استاد دانشگاه ایروان، رئیس شعبۀ ایرانشناسی آکادمی علوم جمهوری ارمنستان و سردبیر مجلۀ «ایران‌نامه» که در ارمنستان منتشر می‌شود از جملۀ مهمانانی بود که به همراه هیئتی متشکل از ایرانشناسان عضو انستیتوی خاورشناسی آکادمی ملی جمهوری ارمنستان، از جمله ایرانشناس نامی پروفسور «گئورگی نعلبندیان»، برای شرکت در این مجمع به تهران آمده بود.

آساتوریان در ۱۳ سالگی به همراه خانوادۀ خود از ایران به ارمنستان مهاجرت کرده و در رشتۀ «قوم‌شناسی» از دانشکدۀ خاورشناسی دانشگاه دولتی ایروان و از انستیتوی شرق‌شناسی سنت‌پترزبورگ در رشتۀ تاریخ، فرهنگ و زبان‌های قبل از اسلام فارغ‌التحصیل شده است. آساتوریان تاکنون هشت کتاب در زمینۀ قوم‌شناسی ایرانیان از جمله اقوام کرد، لُر و بختیاری تألیف کرده و ده‌ها مقالۀ علمی به قلم وی در نشریات مختلف به چاپ رسیده است.

آساتوریان اخیراً کتاب «شعر بختیاری» را با همکاری آکادمی علوم دانمارک در کپنهاک منتشر کرده است.

آساتوریان در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی روزنامۀ «ایران» وضع زبان فارسی و فعالیت‌های بخش ایرانشناسی آکادمی علوم ارمنستان را تشریح کرده است که به منظور آشنائی بیشتر خوانندگان با دیدگاه‌های وی، متن این مصاحبه در پی می‌آید:

-وضع زبان فارسی در ارمنستان چگونه است؟

زبان فارسی در ارمنستان به دو گونۀ دانشگاهی و تکلم روزمره حیات دارد. در دانشگاه ارمنستان نه تنها زبان فارسی بلکه زبان‌های کهن نظیر زبان پهلوی نیز تدریس می‌شود و در مقولۀ تکلم به زبان فارسی، ایرانیانی که به ارمنستان مهاجرت کرده‌اند به زبان فارسی مسلط هستند و با آن که ارمنستان در زمرۀ جمهوری‌های فارسی زبان نیست، ده‌ها مرکز زبان فارسی در این جمهوری فعالیت می‌کنند و علاقه‌مندان فراگیری این زبان با این مراکز ارتباط دارند. البته فعالیت مراکز آموزش زبان فارسی در ایروان بیشتر از سایر نقاط ارمنستان است.

-وضع انتشار کتاب‌های فارسی در ارمنستان چگونه است؟

-به همت دانشمندان ارمنی، کتب و مقالات مختلف آموزش زبان فارسی در ارمنستان منتشر می‌شود و این آثار در مراکز مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ما برای معرفی تاریخ، زبان و فرهنگ فارسی در ارمنستان یک ماهنامه با عنوان «ایران‌نامه» منتشر می‌کنیم و مراکز دانشگاهی زبان فارسی به سرپرستی دکتر «نعلبندیان» استاد دانشگاه دولتی ایروان بخوبی در زمینۀ ترویج و گسترش زبان فارسی، فعالیت می‌کنند. ما مکالمات روزمرۀ فارسی به ارمنی و ارمنی به فارسی را منتشر کرده‌ایم تا کار فراگیری زبان برای علاقه‌مندان آسانتر باشد. در حوزۀ ادبیات فارسی نیز هم‌اکنون ترجمۀ کتاب‌های قابوسنامه و غزلیات حافظ در دست چاپ است.

-شما به عنوان رییس بخش ایرانشناسی آکادمی علوم جمهوری ارمنستان بفرمایید که زبان فارسی چقدر به شما در حیطۀ قوم‌شناسی شرق، کمک کرده است؟

-زبان فارسی برای افرادی که در حیطۀ قوم‌شناسی و شرق‌شناسی فعالیت می‌کنند مثل یک چشمه است که همواره می‌جوشد و دستیابی به نکات فرهنگی و تاریخی منطقه را آسان می‌کند. زبان فارسی جدا از ظرایف ادبی و دستوری برای ایرانشناسان یک ابزار پژوهشی است.

-در چند مدرسۀ ارمنستان زبان فارسی تدریس می‌شود؟

-در بیش از ۲۰ مدرسه ارمنستان زبان فارسی تدریس می‌شود و تعداد این مدارس روزبروز افزایش می‌یابد.

-علاقه مردم ارمنستان به زبان فارسی از کجا ناشی می‌شود؟

-این علاقه‌ها در سنت‌ها، فرهنگ و تاریخ ارمنستان ریشه دارد. ایران هم به عنوان سرزمین همجوار ارمنستان و هم به مثابۀ مرکز تمدن بشریت همواره مورد توجه مردم ارمنستان بوده و این مردم به سرزمین ایران دلبستگی خاصی دارند.

-بخش ایرانشناسی آکادمی علوم ارمنستان چه موضوعاتی را مورد بررسی قرار می‌دهد؟

-تاریخ قبل و بعد از اسلام، تاریخ معاصر، فرهنگ اسلام و سایر ادیان ایرانی نظیر زرتشتی، مانوی و بویژه مذهب «شیعه» از موضوعاتی است که در بخش آکادمی علوم ارمنستان مورد بررسی قرار می‌گیرند.

-شما به انتشار یک مجله با عنوان «ایران‌نامه» در ارمنستان اشاره کردید، در این باره توضیح دهید.

-«ایران‌نامه» عنوان مجلۀ پژوهشی خاورشناسان جمهوری ارمنستان است که تاریخ و فرهنگ اقوام مختلف ایرانی را مورد بررسی قرار می‌دهد. این نشریه به زبان ارمنی چاپ می‌شود و مقدمات انتشار ایران‌نامه به زبان فارسی نیز فراهم شده، نشریه ایران‌نامه به زبان فارسی قرار است سالی دو نوبت منتشر شود و محل انتشار آن ممکن است ایروان یا تهران باشد و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران هم در سفر اخیر خود به ایروان در این زمینه قول همکاری دادند.

-ایران‌نامه به زبان فارسی چه زمانی منتشر می‌شود؟

-انتشار این کتاب که در ۳۰۰ یا ۴۰۰ صفحه با قطع وزیری پیش‌بینی شده منوط به تخصیص اعتبار لازم است. ارمنستان بعد از استقلال امکانات مالی زیادی ندارد و امیدواریم جمهوری اسلامی ایران در زمینۀ انتشار این نشریه با آکادمی شرق‌شناسی ارمنستان همکاری کند.

-دربارۀ مشترکات فرهنگی و تاریخی ایران و ارمنستان توضیح دهید.

-مسایل ارمنی‌شناسی با ایران‌شناسی آمیخته است، هیچ مقولۀ ارمنی‌شناسی را نمی‌توان یافت که با ایران‌شناسی در ارتباط نباشد و اصولاً کلیه فعالیت‌های ارمنی‌شناسی به نحوی ایرانشناسی محسوب می‌شوند.

-همکاری دانشگاه‌های ایران با مراکز علمی و فرهنگی ارمنستان چگونه است؟

-ما با استادان ایرانی ارتباط شخصی داریم، اما برای ایجاد رابطه مستمر با دانشگاه‌ها هرقدر تلاش می‌کنیم موفق نمی‌شویم و ایجاد این ارتباط از حد صحبت فراتر نرفته است.

-آیا ارمنستان و ایران تبادل دانشجو دارند؟

-چند دانشجوی ارمنی که در زمینۀ اقوام فعالیت می‌کنند قرار است در آینده به ایران سفر کنند.

-ایرانشناسی چه حیطۀ جغرافیایی را دربرمی‌گیرد؟

-ایرانشناسی مطالعه تمام اقوام از افغانستان، تاجیکستان، شمال قفقاز و محدوده بزرگی از کاشغر تا هندوستان را دربرمی‌گیرد.

-فعالیت مؤسسات فرهنگی غربی در ارمنستان چگونه است؟

-مؤسسات فرهنگی غربی که در ارمنستان فعالیت می‌کنند، دارای امکانات زیادی هستند. کشورهای فرانسه، آمریکا، و آلمان در ارمنستان فعالیت‌های گسترده‌ئی دارند اما در بخش ایرانشناسی با وجود استعدادهای فراوان ارمنستان در این بخش، این جمهوری کمتر از سایر جمهوری‌های آسیای میانه مورد توجه قرار می‌گیرد.

پی‌نوشت:

۱- کلیسای ارمنی که به کلیسای گریگوری معروف است به دلیل انتساب به دو تن از حواریون مسیح، کلیسای حواری ارمنی نام گرفته است و دارای ساختاری کاملاً مستقل از تشکیلات کلیسائی دیگر مذاهب مسیحی است. سازمان‌های کلیسائی-اجتماعی ارمنیان از لحاظ اصول و قواعد مذهبی و سلسله مراتب کلیسائی تابع مرکز عالی دینی اجمیادزین (واقع در جمهوری ارمنستان) یا مرکز عالی دینی سلیسی (واقع در حومه بیروت پایتخت لبنان) هستند.

سازمان‌های کلیسائی-اجتماعی ارامنه که در حوزه‌های جغرافیائی مشخصی در نقاط مختلف جهان عهده‌دار امور مذهبی-اجتماعی ارامنه می‌باشند، ارکان خلیفه‌گری ارامنه را تشکیل می‌دهند و در امور اداری و مالی و سایر امور جاری استقلال عمل دارند. در ایران ارامنه «گریگوری» دارای سه حوزه خلیفه‌گری در شهرهای تهران، اصفهان و تبریز هستند که هر سه حوزه تابع مرکز عالی مذهبی سیلیسی است.

در حال حاضر جاثلیق گارگین اول عهده‌دار رهبری دینی حوزه عالی اجمیادزین در ارمنستان است. گفتنی است که ایشان از سال ۱۹۷۱ میلادی به مدت سه سال در مقام اسقف اعظم، ریاست عالی خلیفه‌گری ارمنیان اصفهان را بر عهده داشتند.