اسقف اعظم آرتاک مانوکیان، خلیفۀ ارمنیان حوزۀ تهران، روز ۲۳ مهر ۱۳۷۸ (۱۵اکتبر۱۹۹۹) پس از یک دورۀ کوتاه مدت بیماری، در تهران چشم از جان فروبست. خبر درگذشت او، جامعۀ ارمنیان ایران، بویژه تهران را که در چهل سال گذشته در کلیۀ امور دینی، فرهنگی و اجتماعی مربوط به جامعۀ خود، از رهبری مدبرانه و رهنمودهای خردمندانۀ وی بهرهمند شده بود، در اندوهی عمیق فروبرد.

نام اصلی او مگردیچ و زادۀ شهر بیروت بود. مگردیچ نوجوان در چهارده سالگی وارد مدرسۀ علوم دینی حوزۀ عالی سیلیسی، در آنتیلیاس لبنان شد. پس از گذراندن دورۀ شش سالۀ آن مدرسه، در سال ۱۹۵۱ به کسوت روحانیت در آمد و نام «آرتاک» بر وی نهاده شد. در سال ۱۹۵۳ برای تکمیل تحصیلات در رشتۀ الهیات، به فرانسه عزیمت کرد. در بیست و پنج سالگی از سوی زاره اول جاثلیق حوزۀ عالی سیلیسی به درجۀ اسقفی نائل شد.

در سال۱۹۵۹، بنا به تصویب مجمع نمایندگان جامعۀ ارمنیان حوزۀ خلیفه‌گری تهران، اسقف آرتاک مانوکیان به عنوان خلیفه و پیشوای جامعۀ ارمنیان برگزیده شد و روز اول ژانویه ۱۹۶۰ (دی ماه۱۳۳۸) به محل مأموریت خود، تهران، وارد شد و امور دینی جامعۀ ارمنیان و ریاست مجمع نمایندگان و شورای خلیفه‌گری را بر عهده گرفت. سال بعد از سوی حوزۀ عالی مذهبی سیلیسی درجۀ اسقف اعظمی به وی اعطا شد.

خاطر نشان می سازیم، «کلیسای ارمنی» که به «کلیسای گریگوری» نیز معروف است، در ایران دارای سه حوزۀ خلیفه گری است که در شهرهای تهران، اصفهان و تبریز مستقر می باشند و هر سه حوزه تابع حوزۀ عالی مذهبی سیلیسی هستند که مقر آن در لبنان است. حوزۀ خلیفه گری تهران، امور مذهبی و اجتماعی جوامع ارمنیان استان های مرکزی، گیلان، مازندران، گلستان و خراسان را نیز بر عهده دارد.

اسقف اعظم آرتاک مانوکیان، روحانی برجسته و مدیر شایسته ای بود. وی در مدت چهل سال تصدی امور خلیفه گری تهران، منشاء خدمات بسیاری شد؛ تحت سرپرستی او کلیساها، مدارس و انجمن های فرهنگی – ورزشی متعددی در تهران و شهرستان های زیر پوشش، تأسیس و آغاز به کار کرد. به عنوان رئیس شورای خلیفه گری، مستقیماً به کلیۀ امور اجرایی جامعۀ ارمنیان رسیدگی می کرد، آموزش زبان ارمنی و تعلیمات دینی در مدارس ارامنه و تربیت کودکان و نوجوانان و آشنا کردن آنان به فرهنگ ملی و قومی را با جدّیت پیگیری می‌کرد. در برگزاری اعیاد و آیین های مذهبی و ملی و بزرگداشت مقام بزرگان فرهنگ و ادب کوشا بود و در بسیاری از مراسم و اجتماعات ارمنیان که به مناسبت های گوناگون در انجمن های فرهنگی – ورزشی تهران و گاه درشهرستان ها برگزار می شد حضور می یافت و با سخنان و مواعظ خود، مردم را ارشاد می کرد.

اسقف آرتاک مانوکیان نویسنده و شاعری توانا بود. وی در زمان حیات خویش حدود بیست عنوان کتاب و مقالات بسیار در زمینه های مختلف مذهبی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی، به زبان ارمنی منتشر کرد. برخی از آثار او به زبان فارسی نیز ترجمه شده است. عناوین تعدادی از آثار او از این قرار است:

– دربارۀ کتاب مقدس۱۹۶۶

– اعیاد کلیسای ارمنی، ۱۹۶۹، ترجمۀ فارسی آن، ۱۹۷۳

– کلیساهای ارمنی در تهران، ارمنی و فارسی

– ویژگی های کلیسای ارمنی،۱۹۷۶، ترجمۀ فارسی آن،۱۹۸۲

– مسافرت به ارمنستان،۱۹۹۰

– آثار ادبی در چندین دفتر شعر و نثر.

پیکر آن بزرگوار فقید روز ۲۷ مهر ۱۳۷۸ (۱۹اکتبر۱۹۹۹) با حضور جمعیت انبوه و نمایندگان و اعضای کلیساهای مختلف، نمایندگان مراکز اسلامی و مقامات دولتی، در کلیسای سورب سارگیس تهران تشییع و در محوطۀ کلیسا، در جوار بنای یادبود شهدای قتل عام سال ۱۹۱۵ ارمنیان که به کوشش وی برپا شده است، به خاک سپرده شد.

شورای خلیفه‌گری ارامنۀ تهران، به مناسبت درگذشت اسقف اعظم آرتاک مانوکیان در حوزۀ خود، سه روز عزای عمومی و چهل روز سوگ مذهبی اعلام کرد.

نویسندگان و کارکنان فصلنامۀ پیمان درگذشت این روحانی گرانقدر را به جامعۀ ارمنیان ایران تسلیت می گویند.

روانش شاد باد.