فصلنامهٔ پیمان، که شناساندن دو ملت کهن ایرانی و ارمنی را رسالت خود می داند، همواره از مشوقان و همراهان شب های بخارا بوده و خدمات شایستهٔ انسان فرهیخته و آزاد اندیشی چون علی دهباشی، سردبیر مجلهٔ بخارا، را در برپایی شب های بخارا، به ویژه، شب ادبیات ارمنی ارج می نهد. به منظور آشنایی بیشتر خوانندگان فصلنامه با فعالیت های فرهنگی علی دهباشی، دوست و همراه همیشگی پیمان، زندگی نامه و فعالیت های فرهنگی وی را به اختصار تقدیم می کنیم.

پیمان

علی دهباشی (علی اکبر جعفر دهباشی) در۱۳۳۷ ش در تهران متولد شد. دوران ابتدایی را در دبستان بامشاد و دورهٔ دبیرستان را تا چهارم ریاضی در دبیرستان های دکتر خان علی و فردوسی گذراند. از سال آخر دبستان کار در چاپخانه را آغاز کرد و در سمت مصحح نمونه های چاپی چندین انتشارات در چاپخانهٔ مسعود سعد مشغول به کار شد.

از همان سال ها زیر نظر اساتیدی چون سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، سید محمد علی شهرستانی، دکتر قمر آریان، دکتر مهرداد بهار، دکتر غلام حسین یوسفی و دکتر عبدالحسین زرین کوب با مبانی فرهنگ، تاریخ و ادبیات ایران آشنایی یافت. در دوران نوجوانی، از اعضای فعال کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود. در این دوران، چندین روزنامهٔ دیواری تهیه کرد که ماه ها مورد بازدید و مطالعهٔ علا قه مندان قرار گرفت.

دهباشی با ماهنامه ها و نشریات ادبی، فرهنگی و هنری ای چون آرش، برج، چراغ، دنیای سخن، آدینه و دفتر هنر همکاری مستمر داشت.

از ۱۳۶۹ به مدت هفت سال سردبیر ماهنامهٔ کلک بود. این ماهنامه که در ۹۴ شماره و متجاوز از بیست هزار صفحه منتشر شد از نشریات معتبر در زمینهٔ فرهنگ، ادبیات و ایران شناسی به شمار می رود و مورد مراجعه استادان دانشگاه های ایران و ایران شناسان جهان است و استادانی چون شفیعی کدکنی، دکتر عبدالحسین زرین کوب، دکتر احمد مهدوی دامغانی، دکتر سعید حمیدیان، دکتر جلا ل خالقی مطلق، دکتر علی رواقی، فریدون مشیری، دکتر قمر آریان، سیدابوالقاسم انجوی شیرازی، ژاله آموزگار، دکتر عزت الله فولادوند و … از همکاران و نویسندگان آن بودند.

دهباشی یک سال سردبیری فصلنامهٔ طاووس را بر عهده داشت. سه سال ویراستار فصلنامهٔ فرهنگستان علوم و از فروردین ۱۳۸۲ تا مهر ۱۳۸۴ نیز سردبیر فصلنامهٔ سمرقند بود که ده شماره از آن را منتشر کرده است.

او در سال های اخیر با مجلهٔ نقد و بررسی کتاب تهران همکاری دارد و در حال حاضر ویراستار منتخب هیئت امنای چاپ آثار سید محمد علی جمالزاده است و ا ز شهریور ۱۳۷۷ تا کنون نیز سردبیری مجلهٔ بخارا را برعهده داشته که تا کنون ۶۲ شماره از آن را منتشر کرده. این مجله همچون ماهنامهٔ کلک حاوی مقالاتی در زمینهٔ فرهنگ، ادبیات و ایران شناسی است.

بخارا تمام اندیشهٔ دهباشی را به خود مشغول کرده. او خود دربارهٔ نام بخارا می گوید:

((بخارا شهری بود که مرا عمیقاً تحت تأثیر قرار داد. شهرهای زیادی را دیده ام اما هیچ کدام مثل بخارا مرا تکان نداد. در بخارا هنوز آن شهر کهنه با همهٔ ویژگی هایش وجود دارد؛ شهری که وقتی در کوچه هایش راه می رفتم فکر می کردم رودکی، بیهقی، حافظ و بسیاری از بزرگان فرهنگ ایران در همین کوچه ها راه رفته اند. شهری که من صدای تاریخ ایران، صدای ادبیات و فرهنگ سرزمینم را در آن شنیدم…)).

دهباشی در بخارا ویژه نامه هایی را دربارهٔ نویسندگان بزرگ جهان از جمله رابیندرانات تاگور، گونترگراس، اوسیپ ماندلشتام، پترهانتکه، امبرتو اکو و ویرجینیا ولف به چاپ رسانده.علی دهباشی در آخرین اقدام خود در زمینهٔ چاپ نشریات فرهنگی دست به انتشار فصلنامه ای تخصصی در حوزهٔ ادبیات نمایشی با عنوان سیمیا زده است.از دیگر فعالیت های فرهنگی وی برگزاری نشست هایی با نام شب های بخارا ست. تاکنون ۵۷ شب از شب های بخارا در زمینه های گوناگون فرهنگی و معرفی چهره های برجستهٔ ایرانی و بین المللی برگزار شده.

برپایی جشن رونمایی کتاب از دیگر نشست های است که به همت دهباشی برگزار می شود و در آن کارشناسان هر حوزه تازه های کتاب را مورد نقد و بررسی قرار می دهند.انتشار کتاب حوزهٔ دیگری از فعالیت های دهباشی است. وی در چند سال اخیر مدیریت انتشارات شهاب را بر عهده داشته و تا کنون ۴۵ جلد کتاب در زمینهٔ فرهنگ و ادب ایران و جهان منتشر کرده است. در انتهای مطالب فهرست موضوعی شب های بخارا، فهرست جشن های برگزار شدهٔ رونمایی کتاب و فهرست گزیدهٔ کتاب هایی را که به کوشش علی دهباشی منتشر شده اند تقدیم کرده ایم.

دهباشی و شب های بخارا از نگاه نویسندگان و مترجمان

ایرج بابا حاجی: ((گویی به دنیا آمده تا یادآورمان باشد که در این هزارتوی جهان در عالم نویسندگی و فرهنگ و ادب وقت تنگ است و عمر ما کوتاه و در این مورد اعتقاد دارد “این مسئله همیشه برای من به صورت یک هشدار است. هشداری که یادآوری می کند فرصت کم است و کار نکرده زیاد.

دفتر مجلهٔ بخارا ایستگاهی برای همهٔ دیدارهاست. دفتری که از تراکم کتاب و مجله و تابلوهای عکس و هزاران خاطره در حال انفجار است. یک بار یک خانم شاعر افغان و سه نفر از نویسندگان تاجیک که در دفتر مجله حضور داشتند با لهجهٔ زیبای خود می گفتند: “یگان کس که در ایران به یاد ما هست و برای ما کتاب و مجله می فرستد آقای علی دهباشی است” و بدین گونه دهباشی نقطهٔ اتصال فارسی زبانان تاجیک، افغان، هند و پاکستان می شود و بخارا تنها مجلهٔ فارسی زبان است که آثار نویسندگان این منطقه را منتشر می کند)).

عباس جعفری: ((این درست که سوار خسته است اما نه چندان که به اسبی آهنین حتی تکیه کند. او هیچ گاه به هیچ اسبی و هیچ کسی تکیه نکرده است.

مردی خسته ولی امیدوار در سرزمینی که همه برای سنگ انداختن آماده اند، نه برای برداشتن سنگی از سنگلاخ سر راه)).

اسد الله امرایی: ((مگر می شود آن قدر عاشق ادبیات و مملکت بود. هر گوشه ای از دنیا نام ایران و ایرانی می آید گوش تیز می کند تا برگی بر برگ های زرین این مملکت بیفزاید)).

سحر کریمی مهر: ((او از هر حیث نسبت به آنچه که انجام می دهد شناخت کامل دارد و عشق به کار، هنر، ادبیات و موسیقی لحظه ای رهایش نمی کند و به راحتی میزبان هر انسان شیفته و علا قه مند به هنر و ادبیات است.

دهباشی آنجاست تا به تو بیاموزد عشق به هنر و ادبیات این مرزو بوم یعنی چه؟ عشق به قلم و کاغذ چیست و چطور می توان علی رغم مشکلا ت همچنان شور و هیجان یاد دادن و آموختن داشت؟

بخارا بار سنگینی را بر دوش دارد که سایرین را تاب تحمل آن نیست. باشد که همواره این انسان وارسته را سردمدار این راه و همیشه پویا و پرتوان و به دور از هر گونه ناملا یمات روزگار ببینیم)).

دکتر جلیل دوستخواه: (( شب های ماهنامهٔ بخارا ویژهٔ شناخت و بزرگداشت کوشندگان و نامداران ادب و هنر و فرهنگ ایران و جهان است که خود یکی از درخشان ترین کوشش های فرهنگی روزگار محسوب می شود. این اقدام شایسته، گشایندهٔ درهای فرهنگ پویای ایران و جهان به روی دوستداران، آگاهی هر چه بیشتر از تلا ش های سازنده و فرهیختگان دست اندرکار این دوران است)).

دکتر تورج دریایی: ((شب های مجلهٔ بخارا پنجره ای است برای جوانان و دوستداران ادبیات و هنر جهان در وطن خودمان. همین طور خودمان را با خودمان آشنا می کند. شب های ادبیات آشوری و ارمنی موقعیتی است که ما را با هم وطنان خود که گهگاه با آنها در تماس نیستیم آشنا سازد و این کار به یکپارچه کردنمان کمک می کند. دهباشی جهان را با ایران و ایرانیان و اوضاع فرهنگی ایران در ارتباط گذاشته است)).

آرمینه آراکلیان: (( این فقط واقعهٔ شب های بخارا بود که ادبیات قوم ارمن را به زبان فارسی زیر سقف یک تالار عمومی و برای هم میهنان فارسی زبان بر روی صحنه آورده است))

جواد ماه زاده: ((دهباشی به من گفت: “هرچند نفس کم آورده ام ولی تا آخرین نفس کار خواهم کرد و تا زنده ام و اجازهٔ فعالیت به من داده شود با بخارا هستم”. اگر دهباشی نفس کم آورده یا بیاورد، مقصرش ماییم که پای ژابت شب ها و مجله اش هستیم و هرچه نفس دارد به سینه هایمان فرو می دهیم. در هوای بس ناجوانمردانه سرد و این روزهای دود اندود نفس دهباشی حقاً که گرم و مطبوع است)).

فهرست موضوعی شب های بخارا:

ـ ادبیات معاصر ایران:

شب سید محمد علی جمالزاده

شب داستان نویسان امروز ایران

شب استاد رضا سید حسینی

ـ ادبیات معاصر جهان:

شب امبرتو اکو (ایتالیایی)

شب لوئی فردینان سلین (فرانسوی)

شب فرانتسو بل (اتریشی)

شب اورهان پاموک (ترکیه)

شب ماکس فریش (سوئیسی)

شب پتر هانتکه (اتریشی)

شب ایتالو کالوینو (ایتالیایی)

ـ موسیقی ایرانی:

شب مهندس همایون خرم

ـ موسیقی جهان:

شب جان کیج

شب وولفگانگ آمادئوس موتسارت

شب فرانک شفر

ـ سینمای ایران:

شب بهرام بیضایی

شب نصرت کریمی

شب دکتر هوشنگ کاووسی

ـ سینمای جهان:

شب لوئیس بونوئل

شب فاسبیندر

ـ ادبیات کشورهای جهان:

شب ادبیات سوئیس

شب ادبیات افغانستان

شب ادبیات آشوری

شب ادبیات ارمنی

ـ شعر ایران:

شب مولانا جلا ل الدین بلخی

شب سعدی

شب ملک الشعرای بهار

شب فریدون مشیری

ـ شعر جهان:

شب ژاک پره ور (فرانسوی)

شب محمود درویش  (فلسطینی)

شب اوسیپ ماندلشتام (روس)

شب رابیند رانات تاگور (هندی)

شب نونو ژودیس (پرتغالی)

ـ تاریخ:

شب دکتر پرویز رجبی

ـ عکاسی:

شب نیکول فریدنی

ـ گرافیک:

شب مرتضی ممیز

ـ زنان:

شب ویرجینیا وولف

شب آنا آخماتوا

شب هانا آرنت

ـ فلسفه:

شب هانا آرنت

شب ابن عربی

ـ هنرهای تجسمی:

شب پنجاه سال فعالیت کامبیز درم بخش

ـ بزرگداشت نشریات فرهنگی:

شب مجلهٔ مترجم (مشهد)

شب مجلهٔ زنده رود (اصفهان)

شب مجلهٔ گیله وا (گیلا ن)

شب ماهنامهٔ نشانی

شب مجلهٔ تندیس

شب فصلنامهٔ پژوهش نامهٔ ادبیات کودک و نوجوان

ـ جشن های رونمایی کتاب:

جشن رونمایی کتاب در سایهٔ مارسل پروست، نوشتهٔ دکتر شهلا حائری

نقد و بررسی کتاب نامه های چخوف، ترجمهٔ خانم کاشی چی

جشن رونمایی کتاب یونانیان و بربرها روی دیگر تاریخ، نوشتهٔ دکتر بدیع

جشن رونمایی کتاب شب عزیز و نگار، نوشتهٔ یوسف علیخانی

جشن رونمایی کتاب حال و هوایی به پسندکلا غ ها، نوشتهٔ خاچیک خاچر

جشن رونمایی کتاب دریای پارس، اژر منوچهر طیاب

جشن رونمایی کتاب انسانم آرزوست (با همکاری انتشارات نگاه)، برگزیده و

شرح غزلیات مولا نا، به گزینش بهائ الدین خرمشاهی

گزیده ای از کتاب های منتشر شده به کوشش علی دهباشی

سفرنامهٔ برادران شرلی. ترجمهٔ آوانس. به کوشش علی دهباشی. تهران: نگاه،۱۳۶۲ .

سفرنامهٔ حاج سیاح به فرنگ. به کوشش علی دهباشی. تهران: ناشر،۱۳۶۳ .

نامه های جلال آل احمد. به کوشش علی دهباشی. تهران: چکامه،۱۳۶۴ ،ج۱.

یادنامهٔ کمال الملک. به کوشش داراب بهنام شباهنگ و علی دهباشی. تهران: چکامه،۱۳۶۴ .

خسروی، محمدرضا. طغیان نایبیان در جریان انقلا ب مشروطیت ایران. به کوشش علی دهباشی. تهران: به نگار،۱۳۶۸ .

خاطرات سیاسی ایرج اسکندری. به کوشش علی دهباشی. تهران: علمی،۱۳۶۸ .

فردوسی و شاهنامه. به کوشش علی دهباشی. تهران: مدبر،۱۳۷۰ .

یادگارنامهٔ استاد دکتر عبدالحسین زرین کوب. به کوشش علی دهباشی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و مرکز دایره` المعارف بزرگ اسلا می،۱۳۷۶ .

یادنامهٔ سهراب شهید ثالث. به کوشش علی دهباشی.تهران: سخن و شهاب،۱۳۷۸ .

خاطرات اردشیر آوانسیان. به کوشش علی دهباشی. تهران: سخن و شهاب،۱۳۷۸ .

برگزیدهٔ آثار سید محمد علی جمالزاده. به کوشش علی دهباشی. تهران: انتشارات سخن و شهاب،۱۳۷۸ جمالزاده، سید محمدعلی. تلخ و شیرین. به کوشش علی دهباشی. تهران: انتشارات سخن،۱۳۷۹ .

جمالزاده، سید محمدعلی.کشکول جمالی. به کوشش علی دهباشی. تهران: انتشارات سخن،۱۳۸۴ .

جمالزاده، سید محمدعلی.آسمان و ریسمان. به کوشش علی دهباشی. تهران: انتشارات سخن،۱۳۷۹ .

یاد صادق چوبک. به کوشش علی دهباشی. تهران: ژالث،۱۳۸۰ .

جمالزاده، سید محمدعلی. هفت کشور. به کوشش علی دهباشی. تهران: انتشارات سخن،۱۳۸۰ .

سخن های دیرینه (مجموعهٔ مقالات دکتر جلال خالقی مطلق). به کوشش علی دهباشی. تهران: افکار،۱۳۸۲ .

تحفه های آن جهانی(سیری در زندگی و آثار مولا نا ). به کوشش علی دهباشی. تهران: انتشارات سخن،۱۳۸۲ .

یاد یار مهربان (سیری در زندگی و سروده های رودکی). به کوشش علی دهباشی. تهران: صدای معاصر،۱۳۸۵ .