دربارۀ نویسنده

واهه خوجایان(۱۳۰۸ ـ ۱۳۹۴ش) در‎ ‎‏۲۸ آبان ۱۳۰۸ش، در تهران متولد شد. خوجایان نواختن ویولن را از خردسالی با روبن گریگوریان شروع کرد. سپس، تحصیلات ‏خود را در هنرستان عالی موسیقی ادامه داد. او همراه روبن گریگوریان، روبن صافاریان و دیمیتری کاراپتیان عضو کوارتت زهی ‏تهران بود. خوجایان در ۲۱ سالگی عازم رم شد و در کنسرواتوار موسیقی سانتا چچیلیا به ادامۀ تحصیل پرداخت. وی پس از فارغ التحصیل شدن در سمت نوازندۀ ویولن به استخدام ارکستر مجلسی سوسییتا کورلی[۳] درآمد و سال های متمادی همراه این گروه به ‏اجرای کنسرت در ایتالیا و سایر نقاط جهان پرداخت.

خوجایان در بازگشت به ایران، در ۱۳۳۹‏‎ش،‎‏ به عنوان استاد ویولن و مدرس کلاس آنسامبل در هنرستان عالی موسیقی مشغول به کار شد و بعد از چندی سرپرستی و رهبری ‏ارکستر‎ ‎هنرستان را نیز بر عهده گرفت.‏

واهه خوجایان اولین رهبر ارکستر مجلسی تلویزیون ملی ایران بود که در ۱۳۴۵ش تأسیس شد. وی چندین سال در این سمت خدمت کرد ‏و به جز رهبری ارکستر، نوازندگی نیز می کرد. بخش افتتاحیۀ اولین جشن هنر شیراز، در ۲۰ شهریور۱۳۴۶ش، با اجرای این ارکستر، که رهبری ‏آن را واهه خوجایان به عهده داشت، شروع شد. در کنسرت دوم، در همین جشن، یهودی منوهین[۴] تکنواز گروه ارکستر خوجایان بود.‏

واهه خوجایان طی یکی از تورهای بین المللی خود با ارکستر مجلسی سوسییتا کورلی ـ پس از کنسرتی در سان فرانسیسکو ـ به دیدار ‏برادرش، که مدت ها مقیم شهر رینو در ایالت نوادا بود، رفت و از همان زمان به این شهر دل بست. ‏‎وی در ۱۳۵۰ش، به ایالات متحدۀ ‏امریکا مهاجرت کرد و در رینو اقامت گزید. او در۱۳۵۳ش، ارکستر مجلسی رینو را در این شهر تأسیس کرد و قریب به سی سال رهبری و مدیریت ‏هنری آن را عهده دار بود. وی در سفری به ایران در زمستان ۱۳۵۶ش، مجدداً ارکستر مجلسی رادیو تلویزیون ملی ایران را در دو کنسرت ‏رهبری کرد.‏

صفات خوجایان بر همه مشهود بود. او انسانی استثنایی و در حرفه اش هنرمندی استاد، تحسین آمیز و رهبری عالی قدر و به لحاظ اخلاقی فردی ‏شریف، متواضع، مهربان و دوست داشتنی بود. ‏

واهه خوجایان در۲۶ شهریور ۱۳۹۴ش، در شهر رینو دیده از جهان فرو بست. روحش شاد و یادش گرامی باد.

اولین مؤسسۀ تدریس موسیقی کلاسیک که از بدو شروع وابسته به وزارت معارف‎ بود در سال ۱۳۱۳‏‎ ش/ ۱۹۳۴م در تهران افتتاح شد. این مؤسسه یا کنسرواتوار ‏در همسایگی وزارت معارف در میدان بهارستان‎ ‎قرار داشت و اولین مدیر آن ‏سرهنگ غلامحسین مین باشیان بود‎.‎‏ ‎مین باشیان‎ ‎تحصیل کردۀ‎ ‎برلین‎ ‎در‎ ‎رشتۀ ویولن ‏بود‎ ‎و‎ ‎به دستور رضا شاه وظیفه داشت که چند نوازنده صلاحیت دار از آلمان و ‏اروپای شرقی برای تدریس در کنسرواتوار تهران استخدام کند. او با فراستی ‏قابل تقدیر استادانی را انتخاب کرد که بتوانند کمبود نوازندۀ سازهای ‏اولیه ارکستر سمفونیک آینده را نیز‎ ‎جبران کنند.‏

اسامی استادان انتخاب شده که تا خاتمۀ جنگ جهانی دوم در ایران ماندند:‏

آقای کارل زوبِک،[۵] ویولن (از چکسلواکی)‏

آقای پترولگی دُولگوف،[۶] فلوت (از مجارستان)‏

آقای ویدِر،[۷] ‏‎کلارینت (از مجارستان)‏

آقای سُوکُولوو،[۸] ‏ترومپت (از رومانی)‏

ارکستر سمفونیک تهران به صورت مدرن آن در ۱۳۱۷ش/۱۹۳۸م تشکیل شد. قبل ‏از تأسیس کنسرواتوار و ارکستر سمفونیک تهران تدریس سازهای زهی در تبریز ‏رواج قابل توجهی داشت. لِوُن گریگوریان (پدر روبن گریگوریان) نوازندگی ‏ویولن را در بروکسل فرا گرفته بود و پس از باز گشت به ایران شاگردان ‏متعددی در تبریز تربیت کرد. بعضی از این افراد منجمله روبن گریگوریان و ‏برادرش هانری، بعد از آمدن به تهران در ارکستر سمفونیک شرکت می کردند و پس ‏از مدت نسبتاً کوتاهی اول روبن و بعد هانری هر دو به سمت استاد تدریس ‏ویولن استخدام شدند.‏

بودجه دولتی برای کنسرواتوار که هنرستان عالی موسیقی نامیده می شد ‏تصویب شده بود ولی شرکت در ارکستر سمفونیک افتخاری بود. اکثر نوازندگان ‏ارکستر سمفونیک، که در هنرستان موسیقی سمتی نداشتند، برای امرار معاش در ‏کافه رستوران ها نوازندگی می کردند و عدۀ معدودی در کلاس های خصوصی درس ‏می دادند و چند نفر از آنها که با زبان های خارجی آشنا بودند در ‏سفارتخانه ها شغل ثابت داشتند.‏

پرویز محمود، که در بلژیک در زمینه های آهنگ سازی و رهبری ارکستر تحصیل کرده بود در سال ‏‏۱۳۲۲ش/۱۹۴۲ـ۱۹۴۳م به ایران بازگشت. او در هنرستان عالی موسیقی، استاد ‏هارمونی و کنترپوان بود و در ۱۳۲۵ش/ ۱۹۴۶م ریاست هنرستان و رهبری ‏ارکستر سمفونیک تهران به او واگذار شد. پرویز محمود با روبن گریگوریان ‏همکاری فوق العاده نزدیکی داشت و کنسرتوی او برای ویولن و ارکستر برای بار ‏اول در تالار کالج امریکایی (دبیرستان البرز بعدی) در ۱۳۲۶ش/ ۱۹۴۷م و ‏بعد از آن در تالار دانشگاه تهران و برای بار سوم با یک اجرای واقعاً ‏فراموش نشدنی در تالار انجمن روابط فرهنگی ایران و انگلیس توسط روبن ‏گریگوریان و به رهبری خود آهنگ ساز اجرا شد. پس از کنسرتو ویولن، پرویز ‏محمود اثر با ارزش دیگری به خصوص برای کوارتت زهی تهران ساخت که در می ‏مینور بود. این اثر ذی قیمت برای اولین بار در ‏‏۱۳۲۸ش/۱۹۴۹م، در کلوب ارامنه اجرا و یک یا دو ماه بعد در کنسرت های کوارتت زهی تهران ‏در آبادان و مسجد سلیمان تکرار شد.‏

‎پس از انقلاب ۱۹۱۷م روسیه و وقایع وحشتناک پیش از جنگ جهانی دوم،‎ ‎پناهندگان و مهاجران متعددی از روسیه، گرجستان، لهستان و برخی دیگر ‏ممالک اروپای شرقی به ایران آمدند. نوازندگان و موسیقی دانان واقعاً ‏صلاحیت داری میان این پناهندگان بودند که کار تدریس آنها در هنرستان ‏عالی موسیقی بسیار ثمربخش شد. به غیر از مهاجران از ممالک دور و نزدیک، ‏مابین سال های ۱۳۰۴ـ۱۳۱۴ش/ ۱۹۲۵ ـ ۱۹۳۵م تعدادی ایرانی نیز بعد‎ ‎از ‏تحصیل در رشتۀ موسیقی در کشور های اروپایی به ایران باز گشتند.‏

اسامی استادانی که از ۱۳۲۰ ـ ۱۳۲۹ش/۱۹۴۰ـ ۱۹۵۰م در هنرستان ‏عالی موسیقی واقع در خیابان ارفع تدریس می کردند از قرار زیر است‎:‎‏ ‏

خانم گیتی امیر خسروی (کاتیا پوگینا)، پیانو (از روسیه؛ همسر رضاقلی ‏خان امیرخسروی)‏

خانم تاتیانا خاراتیان، پیانو (از روسیه، ارمنی الاصل)‏

خانم آروسیاک حق نظریان، پیانو (از روسیه، ارمنی الاصل)‏

خانم فخری دولت آبادی؛ ویولن و تاریخ موسیقی

آقای عطا الله خادم میثاق، ویولن

آقای روبن گریگوریان، ویولن

آقای روبن صافاروف، ویولن و آلتو (از روسیه، ارمنی الاصل، نامش را به ‏صافاریان تغییر داد)‏

آقای سرژ خوتسیف، ویولن (از روسیه)‏

آقای میشل خوتسیف، ویولن سل (از روسیه، برادر سرژ)‏

آقای لوئیجی پاساناری، ویولن (از ایتالیا)‏

خانم لیلی بارا، آواز (از ایتالیا)‏

آقای دیمیتری کاراپتیان، ویولن سل (از روسیه، ارمنی الاصل)‏

آقای ویدِر،کلارینت (از مجارستان)‏

آقای دُولگوف، فلوت (از مجارستان، نام مقدم را پس از ازدواج به نام ‏خود اضافه کرد)‏

آقای سُوکُولوو، ترومپت (از رومانی )‏

آقای علی محمد‎ ‎خادم میثاق، کنترباس

آقای مصطفی کسروی، باسون

آقای مصطفی پورتراب، فاگوت

آقای حسین حسینی، اُبوا و دیکته موسیقی

آقای احمد فروتن راد، تئوری موسیقی ‏

آقای مهدی فروغ، تاریخ موسیقی

آقای فریدون فرزانه، هارمونی

آقای یوسف یوسف زاده، سُلفژ

آقای جواد معروفی، سُلفژ

شاگردان دورۀ عالی هنرستان

‎به غیر از هنرستان عالی موسیقی در کلاس های خصوصی متفرقه شاگردانی ‏متعدد تربیت شدند. از جملۀ این استادان:‏

آقای آساطور ملیک آبراهامیان، ویولن

خانوم لوسی پیلوسیان، پیانو (از روسیه، ارمنی الاصل)‏

آقای آدام کاپوچینسکی،[۹] ‏‎پیانو (از لهستان)‏

آقای شیمکِویچ،[۱۰] ‏پیانو (از لهستان)‏

آقای زاره گریگوریان، پیانو (‏‎ ‎کوچک ترین برادر روبن و هانری)‏

سه پیانیستی که در آخر نام برده شدند (کاپوچینسکی، شیمکِویچ و ‏گریگوریان) اغلب اوقات همراهی پیانو کنسرت های دانشجویان هنرستان عالی ‏موسیقی را به عهده داشتند.