مجلۀ هور، با مطالب تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی در سال های ۱۳۵۰ـ ۱۳۵۳ش به دو زبان فارسی و ارمنی در تهران انتشار می یافت. در زبان فارسی واژۀ ‏هور به معنای خورشید و آفتاب در شاهنامۀ فردوسی و اشعار دیگر شاعران متقدم به کار رفته و در زبان ارمنی، واژه ای رایج ‏به معنای آتش است. ‏

شمارۀ نخست هور در تیر ۱۳۵۰ش/ ژوئیۀ ۱۹۷۱م در عرصۀ مطبوعات کشور آشکار شد و پس از انتشار ۳۸ شماره، که آخرین آن در ‏مرداد ۱۳۵۳ش/ اوت ۱۹۷۴م بود، از انتشار بازماند‏. قطع مجله ۱۷× ۲۴ سانتی متر است. بهای تک شمارۀ مجله در آغاز انتشار شصت ریال، درپایان ۱۲۰ریال و بهای اشتراک سالانه همواره هفتصد ریال بوده است.

روی جلد مجله تا شمارۀ ۳۶ به رنگ های آبی، سرخ، نارنجی، زرد و سیاه بر ‏زمینۀ سفید است. تصویر روی جلد بخش فارسی قرص خورشید را نشان می دهد که از پشت کوه ها سر بر می آورد. در زیر آن، به خط ‏آبی و سرخ نام مجله نقش بسته است. در سمت راست آتشدانی نقش شده که شعلۀ سرخ و زردی از آن زبانه می کشد. در شماره های ۱ و ۲ در وسط صفحه، شعر زیر با حروف درشت نوشته شده است: ‏

برآمد ز البرز تابنده هور
ازو دشت و هامون شده پر ز نور

‏در پشت جلد نیز، که روی جلد بخش ارمنی است، همان تصویر و نام ماهنامه با حروف ارمنی نقش بسته و در وسط صفحه، شعر تولد ‏واهاگن، خدای دلیری و جنگاوری، به زبان ارمنی به نقل از افسانه های کهن ارمنی آورده شده که ترجمۀ آن چنین است:‏

دردِ زایش بود آسمان و زمین را ‏
دردِ زایش بود دریای ارغوانی را
دردِ زایش بود نی سرخ را به دریا
از درون نی دود بر می خاست
از درون نی شعله زبانه می کشید
و از درون شعله نوجوانکی بیرون می دوید
او موی آتشین داشت ‏
و ریش چون شعله ‏
و چشمانش چنان خورشید بودند.‏

در شماره های بعدی، با حفظ طرح اصلی دو روی جلد، به جای شعرهای فارسی و ارمنی ‏طرحی به اقتضای سیاست روز جایگزین شده؛ از شمارۀ مشترک ۱۳ـ ۱۴ تا شمارۀ ۲۴ و از شمارۀ ۲۶ تا ۳۶، فهرست مطالب یا نام ‏نویسندگان در این محل آمده است. شمارۀ ۲۵ به مناسبت دیدار یک ماهۀ حضرت خورِن اول، رهبر دینی ارمنیان حوزۀ ‏سیلیسی (کیلیکیه) از ایران، به بازدیدهای ایشان اختصاص یافته و به همین مناسبت تصاویر کلیسای گریگور مقدس در آنتیلیاس ‏لبنان، مرکز روحانیت ارمنیان، در دو روی جلد چاپ شده است. ‏

سال چهارم مجلۀ هور با شمارۀ مشترک ۳۷ـ ۳۸ آغاز می شود که متأسفانه آخرین شمارۀ ماهنامۀ دو زبانۀ هور است. طرح جلد مجله، ‏که در ۳۶ شمارۀ گذشته بی تغییر مانده بود، در این شماره تغییر یافته و طرحی نو با رنگ های چشمگیر جایگزین آن شده است. در این طرح نیمۀ ‏زیرین صفحۀ روی جلد و پشت جلد با سه نوار افقی به رنگ های قرمز و نارنجی و آبی پوشیده شده که باید نماد زمین باشد، در نیمۀ بالا ‏‏«تابنده هور» به رنگ نارنجی از افق برخاسته است. بر یک رویۀ جلد واژۀ «هور» به فارسی و بر رویۀ دیگر به ارمنی نقش شده است. این طرح، از شهلا حبیبی است و طراح آن را به ماهنامه اهدا کرده است. ‏

بی گمان طرح جدید جلد این شماره و نیز معرفی سردبیر مجله ـ آرمان هارطونیان ـ نشانۀ تحولی در مجله می توانست باشد. در پیشگفتار نیز با امضای هیئت تحریریه، سخن از دورۀ جدید مجله به میان آمده و به جای هرگونه توضیحی به این مختصر بسنده شده که: «‏از تکرار این مکرر که چنین و چنان خواهیم کرد طرفی نخواهیم بست. کار ما چنین و چنان ماست». همچنین اظهار امیدواری شده که ‏روزی خوانندگان مجله به سلک یاوران هور درآیند و در پی آن شرایط همکاری با مجله درج شده و در پایان از خوانندگان ‏درخواست شده که در صورت دست دادن فرصتی سری به دفتر مجله بزنند که «مشتاق دیدار و صحبتیم». ‏اینها همه حاکی از عزم گردانندگان مجله برای ادامۀ آن است و توقف آن در این شرایط موجب شگفتی است.

در مجموع ۲۸ جلد از این نشریه، شامل ده شمارۀ مشترک (دو شماره با هم) و هجده شمارۀ مجزا، انتشار یافته است. بخش ارمنی در چاپخانۀ ‏نوربخش، ۲۴ جلد بخش فارسی در چاپخانۀ وحید و چهار جلد پایانی آن در سازمان چاپ خوشه چاپ شده است. روی هم رفته ‏‏۲٬۳۷۲ صفحۀ نشریه به مطالب فارسی و ۲٬۳۴۶ صفحه به مطالب ارمنی اختصاص دارد و به طور میانگین هر جلد دارای ۸۵ صفحۀ فارسی و ۸۴ صفحۀ ارمنی است‏‏.‏

صاحب امتیاز و مدیر مسئول مجلۀ هور، دکترگاگیک هُواگیمیان،[۱]‏ استاد دانشگاه تهران و نمایندۀ مجلس شورای ملی بود. وی در ‏نخستین شماره در مطلبی با عنوان «پیشگفتار» و با امضای «دکتر گاگیک»، نخست به معرفی خود پرداخته و سپس، دربارۀ انتشار مجلۀ هور توضیحاتی داده ‏است. ‏

گاگیک هواگیمیان در ۱۲۹۰ش/۱۹۱۲م در بابل به دنیا آمد. تحصیلات دورۀ متوسطه را در تهران به پایان برد. سپس، عازم فرانسه شد. در ‏پاریس، در رشتۀ بیوشیمی (زیست شیمی) ادامۀ تحصیل داد و به درجۀ دکتری دست یافت. وی همچنین در مراکز علمی بروکسل، لوزان و لندن به تحصیل ‏و پژوهش پرداخت. او پس از بازگشت به میهن و گذراندن دوران سربازی با درجۀ دانشیاری در دانشگاه تهران مشغول به کارشد.

در ‏زمان آغاز انتشار هور (۱۳۵۰ش/ ۱۹۷۱م) دکتر هواگیمیان دارای بیش از سی سال سابقۀ پژوهش و تدریس در دانشگاه تهران بود که بیست سال آن را با ‏سمت استادی در رشتۀ بیوشیمی و بیوشیمی کلینیکی گذرانده بود و نزدیک به ده سال ریاست انجمن بیوشیمی ایران، وابسته به مجمع بین ‏المللی بیوشیمی، را بر عهده داشت. وی پایه گذار و مدیر مجلۀ بیوشیمی ایران بود که به زبان های فارسی، فرانسه و انگلیسی منتشر می ‏شد. در این زمان، در کارنامۀ علمی او دوازده کتاب درسی تخصصی وجود داشت که برخی از آنها را با همکاری دیگر استادان تألیف کرده ‏بود. در سال های بعد، تألیف های دیگری نیز به این مجموعه افزوده شد. وی در کنار فعالیت دانشگاهی آزمایشگاهی نیز به نام ‏فلمینگ دایر کرده بود.‏

دکتر هواگیمیان در انتخابات بیست و دومین دورۀ مجلس شورای ملی به نمایندگی از سوی جامعۀ ارمنیان تهران و شمال ایران به مجلس ‏راه یافت و دو دورۀ پیاپی، در سال های ۱۳۴۶ـ ۱۳۵۴ش این سمت را بر عهده داشت. وی با احراز ‏سمت نمایندگی مجلس از مدیریت گروه بیوشیمی در دانشگاه کناره گیری و تنها سمت استادی خود را در دانشکدۀ پزشکی دانشگاه تهران حفظ ‏کرد. ‏

دکتر هواگیمیان از ۱۳۵۹ش/۱۹۸۰م در پاریس مستقر شد. از آن پس بارها به ایران سفر کرد و در مجامع علمی، به سخنرانی پرداخت. وی مقاله های علمی و پژوهشی بسیاری نگاشته، عضو مؤسسات علمی شماری از کشورها بوده و در دانشگاه های انگلستان و امریکا تدریس کرده است. دکتر هواگیمیان در مارس ۲۰۰۴م/ ‏اسفند ۱۳۸۲ش در پاریس در گذشت‏.‏[۲]

دربارۀ خط مشی مجلۀ هور در «پیشگفتار» چنین آمده است: ‏

‏« در این نشریه بیشتر به تحقیقات تاریخی و ادبی و اجتماعی و همبستگی ایرانیان ارمنی از دوره های باستانی با برادران ایرانی خود می ‏پردازیم».‏

دکتر هواگیمیان در پایان «پیشگفتار» از آقای علی جواهر کلام، که امتیاز هور را به وی واگذار کرده بود، سپاسگزاری کرده است. ‏[۳]

دراین شماره، فهرست موضوعی مطالب بخش فارسی مجله را ملاحظه خواهید کرد. مطالبی که جنبۀ تبلیغاتی داشته یا به ‏ملاحظاتی در مجله جای گرفته در فهرست موضوعی لحاظ نشده است. ‏

فهرست موضوعی در پانزده سرفصل به شرح زیر طبقه بندی شده است:

مباحث تاریخی و تاریخچه ها، اسناد تاریخی، عکس های تاریخی، آثار ‏تاریخی، مقاله ها، داستان، شعر، مباحث ادبی، هنر، دیدار و گفت و‌ گو، چهره ها، نقد و بررسی کتاب، گزارش ها و رویدادها، ‏گوناگون، سخن مجله.‏

با نگاهی به فهرست موضوعی مطالب ملاحظه می شود که بیشترین شمار مطالب مجله ازآنِ مباحث تاریخی، مباحث ‏ادبی، داستان و شعر است. در بیشتر موارد در کنار آثاری از نویسندگان فارسی زبان، مطالبی نیز از نویسندگان ارمنی، با ترجمۀ ‏فارسی، آمده است. در بخش مقاله ها انواع مطالب در زمینه های گوناگون دیده می شود، مطالبی در مباحث زبان شناسی، جامعه شناسی، ‏روان شناسی، صنایع، پزشکی، آداب و رسوم و فرهنگ مردم. در بخش چهره ها ارمنیانی که در تاریخ و سیاست ایران نقش ‏آفرین بوده اند و نیز بسیاری از ادیبان و نویسندگان و شاعران ارمنی به خوانندۀ فارسی زبان معرفی شده اند. بخش داستان تقریباً ‏منحصر به ترجمۀ فارسی آثار نویسندگان بنام ارمنی است، در بخش شعر آثار بسیاری از شاعران نامی ارمنی به زبان فارسی ‏برگردانده شده و در مقابل اشعار شاعران نامی ایران انگشت شمار است. در زمینۀ شعر، از آثار ارمنیان فارسی گوی نیز ‏استقبال شده و صفحات زیادی به این اشعار اختصاص یافته است. ‏

مورخان، ادیبان و دانشمندان صاحب نامی در نگارش مقالات تاریخی، اجتماعی و ادبی با مجله همکاری داشته اند. آثار شاعران ارمنی به ‏طور عمده با برگردان آلک (خاچاطوریان) و دکتر ا. ساهاکیان و آثار ادبی نویسندگان با ترجمۀ آغاسی ‏ژ. هوانسیان، دکتر هراند قوکاسیان، سامسون طوماسیان و دیگران به خوانندگان فارسی زبان معرفی شده است. ‏

مطالب بخش ارمنی مجله به مقالات تحقیقی و آثار ادبی نویسندگان ارمنی اختصاص دارد. نمونه هایی از ترجمۀ ارمنی اشعار فارسی و به ‏ندرت ترجمۀ برخی از مطالب فارسی مجله در بخش ارمنی و یا برعکس ملاحظه می شود.‏ دورۀ کامل ماهنامه در کتابخانۀ مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور و درکتابخانه های معتبر کشور موجود است. ‏

پی‌نوشت‌ها:

۱- در برخی منابع هواکیمیان نیز آمده است.‏

۲- دکتر گاگیک، «پیشگفتار»، هور، ش ۱ (تیر، ۱۳۵۰)، ص ۱-۲ و نیز ر.ک: آنوشیک ملکی، « ارمنیان و مجلس از دورۀ ششم تا بیست و چهارم قانون گذاری»، پیمان ش ۴۸ ‏‏(تابستان ۱۳۸۸)، ص ۸۳-۸۴.‏

۳- دکتر گاگیک، همان جا.

۴- شماره های درون پرانتز که در آخر عنوان های مطالب پی در پی آمده از تنظیم کنندۀ این فهرست موضوعی است.