در ۱۹۸۰م، در شصت و پنجمین سالگرد نژادکشی ارمنیان، کتابی با عنوان نژادکشی ارمنیان ـ نخستین هولوکاست قرن بیستم[۱] ‏به کوشش ریچارد دیران کلویان، در کالیفرنیای امریکا انتشار یافت. در این کتاب، گزیدۀ خبرها و گزارش های خبری منتشر شده در ‏روزنامۀ نیویورک تایمز[۲] و مقاله های چندین گاهنامه، که در همان سال ها دربارۀ نژادکشی ارمنیان انتشار یافته، گردآوری شده است. کتاب با حمایت کمیتۀ ارمنیان منطقۀ خلیج سانفرانسیسکو[۳] ‏طبع و توزیع شده و دارای جلد مقوایی با قطع بزرگ در ‏اندازۀ ۲۱/۵‏×‏ ۳۵/۵ سانتی متر و شامل ۱۴+ ۳۰۴ صفحه است که ۹۶ صفحۀ آن به حدود سیصد مدخل خبری از روزنامۀ نیویورک تایمز اختصاص یافته و در بقیۀ صفحات ۶۸ مقالۀ برگزیده از سیزده نشریه آمده است.‏

افزون بر مطالب بالا مقاله ای با عنوان «ارمنستان شهید شده» در ده صفحه، به قلم فائزالغصین، از صاحب منصبان پیشین دمشق از زبان عربی ترجمه و در این مجموعه چاپ شده که شامل دیده ها و شنیده های نویسنده طی تبعید و قتل عام ارمنیان است.‏

در پایان چاپ دوم مجموعه، فهرست مقاله های منتشرشده در نشریات ‏امریکا دربارۀ ارمنیان، به نقل از «راهنمای خوانندگان در زمینۀ مطالب نشریات ادواری»، آمـده که شامل مشخصات نشریه ها و مقاله ها در مقطع زمانی ۱۸۹۰ـ ۱۹۳۵م است. شمار نشریه ها ‏و مقاله های این فهرست به تفکیک مقاطع زمانی در زیر دیده می شود:‏

۱. اخبار و مطالب خبری‏

روزنامۀ نیویورک تایمز‏

مطالـب نقـل شده از روزنامـۀ نیویورک تایمز را می توان به سه دوره تقسیم کرد:‏

الف) ۳۱ اکتبر ۱۹۱۴ ـ ۱۲ مارس ۱۹۱۶م

( ۷۹ صفحه):‏

در ایـن بـازۀ زمـانی، کـه هـم زمـان با جـنگ جـهانی اول اسـت، حـکومـت عثمانی اجرای برنامۀ شوم انهدام کامل ملـت ارمنـی را آغـاز کـرد. حکـومت با بـه ‏کـارگیـری عوامـل و اهـرم هـای دولتـی و با دامـن زدن به نفرت قـومی و باز گذاشتـن دسـت اشـرار و راهـزنان، بـرای هرگـونه خـشونت و غـارت و ‏قتـل، جـمعـیت ارمنـی ساکـن در شهرها و روستاهـای گسترده در پهنۀ آسیای صغیـر یا آناتـولی را از خانـه و کاشانـۀ خود رانـد و رهسپار ‏بیابان های بین النهرین و سوریه کرد. باید توجه داشت که جمعیت ارمنی بخش شرقی ترکیۀ کنونی اهالی بومی این منطقه بوده و از ‏سپیده دم تاریخ درآنجا حضور داشته اند. همین منطقه است که ارمنیان به آن ارمنستان غربی می گویند و در گزارش های ‏خبری و مطالب مجموعۀ مورد نظر و نیز، در نقشه های جغرافیایی جهان تا دهه های نخست سدۀ بیستم میلادی ارمنستان نامیده می شده که حاکی از سابقۀ تاریخی آن است.

‏گزیده ای از عنوان های مطالب این بخش، که ۷۹ صفحه از کتاب را در بر می گیرد در زیر آمده است:‏

‏۱۹۱۴م:‏

ـ مسلمانان مسیحیان را تهدید به جنگ می کنند (۳۱ اکتبر).‏

ـ در ترکیه، مسیحیان در خطرند (۱۲ نوامبر).‏

ـ در ارزروم افراد متعصب مسیحیان را به قتل می رسانند. به دنبال اعلام جهاد بناهای ارمنیان تخریب شد (۲۹ نوامبر).‏

ـ گزارش مبلغان از اوضاع وخیم ـ حملۀ کردها (۵ دسامبر).‏

ـ در خیابان، مسیحیان را به دار آویختند. وضع ارمنیان در ارزروم بسیار پرمخاطره است (۱۴ دسامبر). ‏

‏۱۹۱۵‏‎م:‎

ـ ترک ها مسیحیان را ترغیب به فرار می کنند. بیم کشتار همگانی در قسطنطنیه، در صورت عبور ناوگان متفقین از داردانل (۱۱ ژانویه).‏

ـ خطر بزرگ برای مسیحیان. طلعت بیگ اعلام کرد: فقط ترک ها می توانند در ترکیه زندگی کنند (۱۳ ژانویه).‏

ـ پیکرهای ارمنیان در دشت ها پراکنده است. گزارش از کشتار مردان، زنان و کودکان به دست ترک ها و کردها (۲۰ مارس).‏

ـ تجدید قتل عام ها از سوی ترک ها. شصت خانوادۀ مسیحی در روستایی در شمال اِسمیرنا [ازمیر کنونی] به قتل رسیدند (۲۲ مارس).‏

ـ کردها به قتل عام ارمنیان ادامه می دهند. گفته می شود همۀ اهالی ده روستای حوالی وان به قتل رسیده اند. روایت کوچ اجباری بزرگ (۲۶ آوریل).‏

ـ درخواست [امریکا] از ترکیه برای متوقف ساختن قتل عام ها (۲۸ آوریل).‏

ـ مورگنتاو [سفیر امریکا در ترکیه] وساطت می کند. گزارش ناراحتی بزرگ در خاور نزدیک از سوءرفتار با ارمنیان (۲۹ آوریل).‏

ـ روس هـا در تعقـیب سپاه شکـست خـوردۀ ترکیـه. ارمنیان وان را از ترک ها و کردها می گیرند ـ قتل عام روستاییان ادامه دارد (۶ مه). ‏

ـ ارمنیان به دو لشکر ترکیه حمله کردند. شورش مهم در پی قتل عام ۲٬۰۰۰ نفر به دست کردها و ترک ها (۱۷ مه).‏

ـ نیروهای متفق ترک هایی را که مرتکب قتل می شوند مجازات خواهند کرد. اخطار به باب عالی دایر بر آنکه سران دولت باید برای قتل عام ها پاسخگو باشند (۲۴ مه).‏

ـ ارمنیان می توانند به نیروهای متفق کمک کنند. کلنل نِوتون درخواست آنان را به روسیه می سپارد (۲۵ مه).‏

ـ ارمنیان بیشتری قتل عام می شوند. مظالم کردها در بیتلیس. ارمنیان مسلح متشکل می شوند (۶ ژوئن). ‏

ـ ترک ها مسیحیان بومی را اخراج می کنند. یونانی ها و ارمنی ها از خانه ها بیرون رانده می شوند و به زور شمشیر تغییر دین می دهند (۱۲ ژوئن).‏

ـ جنگ های نامنظم و مقاومت در ارمنستان (۱۸ ژوئن).‏

ـ درخواست امداد برای ارمنیان. گزارش کمیتۀ امداد از مصائب ناشی از جنگ (۱۵ ژوئیه).‏

ـ قتل عام های گستردۀ ارمنیان به دست ترک ها. لرد کرو نفوذ آلمان را «یک لعنت سنگین» می شمارد (۲۹ ژوئیه).‏

ـ گزارش از گلوله باران زنان و کودکان. قتل عام ۹٬۰۰۰ ارمنی و افکندن آنان در دجله. ۲۰ تن از اعضای حزب سوسیال دمکرات در قسطنطنیه به دار آویخته شدند (۴ اوت).‏

ـ افزایش وحشت بین ارمنیان. به گزارش روزنامۀ دیلی کرونیکل از لندن قتل عام های کنونی گسترده تر از دورۀ عبدالحمید است (۶ اوت).‏

ـ ارمنیان به بیابان ها گسیل می شوند تا هلاک شوند. ترک ها متهم به برنامه ریزی برای تبعید تمامی جمعیت [ارمنی] شدند. مردم قره حصار قتل عام شدند (۱۸ ‏اوت).‏

ـ ‏۱٬۰۰۰ ارمنی زنده سوزانده شدند. ترک ها آنان را در ساختمانی چوبی محبوس کردند و به آتش کشیدند (۲۰ اوت). ‏

ـ لطف [!] ترک ها به ارمنی ها: باب عالی ۱۰ در صد ارمنیان را تبعید نمی کند. سفیر مورگنتاو به وزارت خارجه [امریکا] اعلام کرد که دولت ترکیه ارمنیان کاتولیک و پروتستان را از تبعید معاف کرده است. سفیر گفت ۹۰ درصد ارمنی ها پیرو کلیسای ارمنی یا گریگوری و فقط ۱۰ درصد کاتولیک یا پروتستان هستند (۲۵ اوت).‏

ـ ترک ها شهرهای ارمنستان را خالی از جمعیت می کنند. به گزارش یک مسافر، مسیحیان در منطقۀ وسیعی از خانه هایشان رانده شده اند. ۶۰۰٬۰۰۰ نفر در بیابان ها گرسنه مانده اند. بیش از ۱۰۰٬۰۰۰یونانی از سواحل مدیترانه رانده شده اند (۲۷ اوت).‏

ـ قتل عام ها را انور طراحی کرده. جان کلیۀ مسیحیان قسطنطنیه در خطر است (۳۱ اوت).‏

ـ ترک ها ارمنیان ازمیت را قتل عام کردند. ازمیت، دروازۀ آسیای صغیر، در ۵۶ مایلی قسطنطنیه، به آتش کشیده شد (۳ سپتامبر).‏

ـ ‏۱٬۵۰۰٬۰۰۰هزار ارمنی گرسنه مانده اند. کمیتۀ امداد برای قربانیان مظالم ترک ها درخواست کمک کرده است (۵ سپتامبر). ‏

ـ ‏۵۵۰٬۰۰۰ ارمنی می توانند به اینجا [امریکا] فرستاده شوند. طرح پیشنهادی مورگنتاو [سفیر امریکا در ترکیه] برای نجات ارمنیان از دست ترک ها. ۱٬۰۰۰٬۰۰۰دلار مورد نیاز است (۱۴ سپتامبر).‏

ـ از طرح مورگنتاو ستایش می شود اما مقامات بریتانیا آن را اجرایی نمی دانند (۱۵ سپتامبر).‏

ـ به دار آویختن ارمنیان [بیست چهرۀ برجسته] پاسخی است که به مورگنتاو داده می شود. اعتراض مورگنتاو به نابودسازی ارمنیان که هم اکنون در دست اجراست (۱۶ سپتامبر).‏

ـ وحشت در ترکیه. گزارشگر اخبار پاک سازی ارمنیان را تأیید می کند. شهرهای مسیحی دیگر وجود ندارند و ساکنان آنها به نقاط دوردست ‏رانده شده اند (۱۷ سپتامبر).‏

ـ مرگ ارمنستان. سرزمین ارمنستان منهدم شده و معدود بازماندگان [به نقاط دوردست] رانده شده اند (۱۷ سپتامبر).‏

ـ چندین مبلغ امریکایی به قتل رسیده اند و بازماندگان با تحمل سفری مصیبت بار به پتروگراد می رسند (۱۸ سپتامبر).‏

ـ برایس[سفیر پیشین بریتانیا در امریکا، از این کشور] درخواست کرده است به ارمنیان کمک شود. گفته می شود که همۀ مسیحیان ترابوزان، حدود ۱۰٬۰۰۰ نفر، را در دریا غرق کردند. زنان را به ‏حرم سراها می برند. آلمان تنها نیرویی است که قادر به متوقف ساختن قتل عام است. امریکا شاید بتواند آن کشور را به این کار وادارد (۲۱ سپتامبر).‏

ـ ‏ ۵۰۰۰ ارمنی نجات یافتند. کشتی جنگی فرانسوی آنان را از سوریه به مصر برد (۲۳ سپتامبر).‏

ـ گفته می شود ۵۰۰٬۰۰۰ ارمنی نابود شده اند. واشنگتن درخواست کرد کشتار ارمنیان به دست ترکان و کردان متوقف شود (۲۴ سپتامبر).‏

ـ مبلغ آلمانی کمک می کند. او نگران تبعید ارمنیان است و مصائب آنان را شرح می دهد (۲۵ سپتامبر).‏

ـ انقراض نسل ارمنیان را تهدید می کند. دکتر گابریل[رئیس انجمن ارمنیان در امریکا] از بیش از ۴۵۰٬۰۰۰ مقتول در قتل عام اخیر سخن می گوید. ۶۰۰٬۰۰۰ نفر به تبعید رانده شده اند. نوبار پاشا [نمایندۀ سیاسی جاثلیق ارمنیان در پاریس] می گوید اگر نیروهای بی طرف مداخله نکنند تقریباً ‏همۀ ارمنیان محکوم به نابودی اند (۲۵ سپتامبر).‏

ـ ماجراهای دهشتناک در بارۀ ارمنیان تأیید شد. منشی کمیتۀ مظالم وارد شده بر ارمنیان از ۵۰۰٬۰۰۰ قـربانی سخن می گـوید. ‏پیشنهاد شده آلمـان و اتریـش مسئـول شمـرده شونـد (۲۷ سپتامبر).‏

ـ به ارمنیان کمـک نمی شود. پدر روحـانی دُلچی[رئیس هیئت اعزامی پاپ به قسطنطنیه] می گوید: مگر آنکه دولت امریکا کمک کند (۲۷ سپتامبر).‏

ـ دربارۀ مظالم روا شده بر ارمنیان برنشتورف [سفیر آلمان در ترکیه] اعلام نظر کرد. او گزارش های خشونت ها را « کاملاً ساختگی» می خواند و می گوید شخص جاثلیق ‏تحت فشار [سانسور روسیه] گزارش نوشته است (۲۸ سپتامبر).‏

ـ ارمنیان مقصرند. برنشتورف می گوید ارمنیان با شورش علیه ترکیه انتقام را متوجه خود کردند (۲۹ سپتامبر).‏

ـ زنان ارمنی را به حراج گذاشته اند. فراریان از سرنوشت افراد گرفتار در دست ترک ها می گویند. فون برنشتورف پاسخ داد. نامۀ «کاملاً ساختگی» سفیر ‏آلمان در خصوص مظالم ترکان موجب خشم شد (۲۹ سپتامبر).‏

ـ قتل های گسترده در ارمنستان. انهدام یک نژاد. خیانت طلعت بیگ (نقل از لندن تایمز) (۳۰ سپتامبر).‏

ـ ترک ها مقامات ارمنی را به قتل رساندند. قاهره مظالم عمده ای را که فون برنشتورف ناچیز می شمارد تأیید می کند (۳۰ سپتامبر).‏

ـ درخواست [امریکا] از فون برنشتورف برای جلوگیری از ادامۀ قتل عام ها. درخواست غیررسمی وزارت خارجۀ امریکا به نفع ارمنیان به سفیر مسترد شده ‏است (۱ اکتبر).‏

ـ مورگنتاو وعده می دهد ۵۰۰٬۰۰۰ دلار برای انتقال افراد متظلم به امریکا ارسال کند (۲ اکتبر).‏

ـ گزارش وحشت در ارمنستان. گزارش امریکایی های عالی رتبه حاکی است که وحشت و خشونت نسبت به ارمنیان در هزار سال گذشته بی سابقه بوده است. ‏سیاست انهدام در قبال مردمی بی پناه به کار گرفته شده است. مردان و زنان قتل عام می شوند، زنان و دختران چون بردگان فروخته و بین ‏مسلمانان تقسیم می شوند (۴ اکتبر).‏

ـ ترک ها به حملات تازه ای بر ضد مسیحیان دست می زنند (۴ اکتبر).‏

ـ درخواست دولت [امریکا] برای ارمنستان. به ترکیه گفته شد که ادامۀ خشونت ها احساس خوب امریکاییان را نسبت به مردم ترکیه به خطر می ‏اندازد (۵ اکتبر).‏

ـ در شهر وان، آلمانی ها ترک ها را هدایت کرده اند. به گفتۀ دکتر یارو وی افسر آلمانی را در رأس گروهی دیده که ارمنیان را زیر آتش ‏توپخانه قرار داده است. صلیب سرخ امنیت ندارد. مبلغی که برگشته می گوید پرچم امریکا برفراز ساختمان مقر مبلغان آماج تیراندازی بوده است (۶ ‏اکتبر).‏

ـ ‏۸۰۰٬۰۰۰ ارمنی از ماه مه گذشته منهدم شده اند. در مجلس اعیان بریتانیا، لرد برایس این رقم را محتمل شمرده است. ۱۰٬۰۰۰ نفر را به دریا ‏ریختند و غرق کردند. در مجلس اعیان گفته شد که چگونه کلیۀ جمعیت مسیحی ترابوزان پاک سازی شدند (۷ اکتبر).‏

ـ بنیـاد راکفـلر با ۳۰٬۰۰۰ دلار اهـدایی در رأس اهـداکنندگان است. تاکنـون ۰۰۰، ۷۵ دلار جمع آوری شده است (۷ اکتبر).‏

ـ از آقای مورگنتاو انتقاد می شود. گزارشگر لندن تایمز می گوید او انرژی خود را روی صهیونیست های فلسطین [که خطر قتل عام آنان را تهدید نمی کند] تلف کرده است (۸ اکتبر).‏

ـ ‏[مورگنتاو] ۱۰۰٬۰۰۰ دلار برای امداد بی پناهان ارمنی می فرستد. سیصد هزار پناه جوی یونانی وجود دارند (۹ اکتبر).‏

ـ امیدواری برای ارمنیان. بالفور [عضو ارشد نیروی دریایی بریتانیا] می گوید آلمانی های امریکا باید نفوذ خود را به کار گیرند (۹ اکتبر).‏

ـ متن کامل درخواست برایس از امریکا به نفع ارمنیان. آلمان تنها امید است. این کشور به تنهایی می تواند خشونت های ترکان را محدود کند (۱۰ ‏اکتبر).‏

ـ آلمان به درخواست های ارمنیان وقعی نمی گذارد. سفیر قیصر تنها در قسطنطنیه می تواند اعمال نفوذ کند. [اقدام او] در ولایت ها بی تأثیر است. ترک ها ‏از فرار سربازان مسیحی به جبهۀ متفقین خشمناکند و دست از سرکوب بر نمی دارند (۱۰ اکتبر).‏

ـ دفاع [ترکیه] از سرکوب ارمنیان. کنت فون رونتلوف [نویسندۀ مقالات جنگی روزنامۀ تاگس تسایتونگ آلمان] اعلام کرد: آنچه ترکیه با آنان می کند مربوط به دیگران نیست (۱۰ اکتبر).‏

ـ سیاست مدار ترک مظالم را تقبیح می کند. شریف پاشا می گوید که ترکان جوان مدت هاست انهدام ارمنیان را در برنامۀ خود دارند (۱۰ اکتبر).‏

ـ درخواست پاپ از سلطان برای صرف نظر از آزار ارمنیان. به دنبال گزارش رسیده از قسطنطنیه پاپ بندیکت پانزدهم به باب عالی نامه ای نوشته است. آلمانی ها باز ‏متهم می کنند (۱۱ اکتبر).‏

ـ گـزارش مورگنتاو دایر بر تجـدید قتل عام ها. خشونـت های جـدید نسبت به ارمنـیان در پی هم پیمانی بلغارستان با ترکیه (۱۳ اکتبر).‏

ـ مقامات ترکیه سرکوب ها را انکار می کنند. کاردار ترکیه در امریکا گزارش های سرکوب ارمنیان را ساختگی می خواند اما سختگیری ها را ‏تأیید می کند. جلال بِیک می گوید در شهر وان انقلابی برنامه ریزی شده بود و افراد مظنون باید به مکان دیگری انتقال می یافتند (۱۵ اکتبر).‏

ـ برایس می گوید تنها آلمان می تواند ارمنیان را نجات دهد. او می گوید فشار افکار بی طرفانه ممکن است منجر به اقدام آلمان شود (۱۶ اکتبر).‏

ـ پاسخ مقامات ارمنی به جلال بیگ. توضیح دربارۀ جنگ وان. مسیحیان وان اقدام به دفاع از خود کردند. گردهمایی اعتراض آمیز امروز در سنچری ‏تیاتر (۱۷ اکتبر).‏

ـ نامۀ ضیاء مفتی زاده به سردبیر روزنامۀ نیویورک تایمز. ارمنی ها از نگاه یک ترک. آنها به حاکمان خود خیانت می کنند. به مبلغان ‏مسیحی پناهنده می شوند و دست به شورش های خطرناک می زنند (۱۸ اکتبر).‏

ـ هزاران نفر علیه کشتار ارمنیان اعتراض می کنند. ترک ها ۵۰۰٬۰۰۰ نفر را کشته اند (۱۸ اکتبر). ‏

ـ سپاه ارمنیان برای جنگیدن در کنار متفقین برنامه ریزی می کند. افسران روسی پیشنهاد کرده اند که در بسیاری از کشورها از جمله امریکا نیروهای تازه ‏نفس گرفته شود (۱۹ اکتبر).‏

ـ ترکیه مانع فعالیت صلیب سرخ می شود. از کمک امریکا به مدافعان ارمنی جلوگیری می شود (۱۹ اکتبر).‏

ـ اشتیاق برای جنگ با ترکان. آلبانی ها و ارمنی های ‏ایتالیا می خواهند که به جبهۀ بالکان بروند (۲۱ اکتبر).‏

ـ در ترکیه فقط ۲۰۰٬۰۰۰ ارمنی باقی مانده است. به گزارش یک روزنامۀ چاپ تفلیس بیش از یک میلیون ارمنی کشته، اسیر یا تبعید شده اند (۲۲ ‏اکتبر).‏

ـ ترک ها ارمنیان را متهم به سوء رفتار می کنند و می گویند که در طول مرزهای قفقاز گروه های روسی همراه با یونانیان و ارمنیان به عملیات سرکوب گرانه نسبت به مسلمان دست زدند (۲۲‏اکتبر).‏

ـ آلمان ادعا می کند که قادر به متوقف ساختن ترکان نیست. مقامات ترکیه علاقه ای به خاتمۀ قتل عام ارمنیان ندارند (۲۳ اکتبر).‏

ـ همۀ ارمنیان شهر کراسونت به قتل رسیدند. ترکان تمامی جمعیت [ارمنی] این شهر ساحلی دریای سیاه را پاک سازی کردند (۲۶ اکتبر).‏

ـ ممانعت ترک ها از امدادرسانی به ارمنیان، کمیتۀ امریکایی می گوید که از تلاش برای ارسال غذا به بی پناهان جلوگیری شد. شمار قربانیان به ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ می ‏رسد. بنا به تحقیق ۵۵٬۰۰۰ نفر در ولایت وان به قتل رسیده اند (۱ نوامبر).‏

ـ ترک ها مسئول مرگ [پنج] مبلغ امریکایی هستند (۳ نوامبر).‏

ـ ‏ مقاومت قهرمانانۀ ارمنیان در کوهستان ها. مردان، زنان و کودکان با کارد، داس و سنگ می جنگیدند. همگی سرانجام از بین رفتند. پناهجویان آدانا به امریکا رسیدند. دکتر چمبرز می گوید که مجبور به آوردن زنان و کودکان شده است (۲۷ نوامبر).‏

ـ نیاز به امداد بیشتر برای ارمنیان. کمیتۀ امداد فراخوان دیگری برای جمع آوری کمک ها صادر می کند (۱۰ دسامبر).‏

ـ زنی کشتار ارمنیان را شرح می دهد. مبلغ آلمانی می گوید: ترک ها انهدام ارمنیان را هدف خود اعلام کرده بودند (۱۳ دسامبر).

ـ سیاست انهدام. یک میلیون ارمنی کشته شدند یا درتبعیدند.کمیتۀ امریکایی امداد می گوید قربانیان مظالم ترک ها در حال افزایش است ‏‏(۱۵ دسامبر).‏

ـ پاپ امکان دارد [برای ارمنیان] از قیصر درخواست مجدد کند «قتل عام تدریجی یک نژاد». (۱۷ دسامبر).‏

ـ آلمان نسبت به قتل عام ارمنیان اعتراض کرده است. دکتر بارتون [رئیس کمیتۀملی امداد ارمنیان و صرب ها] از یادداشت سفارت آلمان به دولت ترکیه ‏در اوت گذشته سخن می گوید (۲۳ دسامبر).‏

۱۹۱۶م:‏

ـ ‏پانصد ارمنی به دستور ترکیه به قتل رسیدند. ارمنیان پناهنده به ایروان گفتند که پانصد تن از فراریان منطقۀ ساسون که از سرما و ‏گرسنگی به ناچار تسلیم ترک ها شده بودند، به دستور فرماندار موش به قتل رسیدند. مردان را به قتل رساندند و زنان و کودکان ‏را در رود فرات غرق کردند (۱۵ ژانویه).‏

ـ برایس خواستار کمک امریکا به ارمنیان شده است. اگر فوراً به تبعیدشدگان در صحرای سوریه غذا نرسد، آنان از گرسنگی از ‏پای در می آیند (۲۶ ژانویه).‏

ـ ارمنیان گرسنه در راه تبعید. زنان را به چارپایان بسته اند. یکی از تبعیدیان آن را قتل عام تدریجی می خواند. کودکان را به رودخانه ها می اندازند (۶ فوریه).‏

ـ دشت وسیع از آوارگان سیاه شده بود. دکتر ریچارد هیل[عضو کمیسیون امریکایی بررسی اوضاع ارمنیان فراری از دست ‏ترکان] مصائب ارمنیان را شرح می دهد (۷ فوریه).‏

ـ ارمنی ها زنده زنده سوزانده شدند. چگونه عضو گروه مبلغان از سرنوشتی مشابه ‏گریخت. زنان و کودکان قربانی این قصابی شدند (۸ فوریه).‏

ـ سربهای دختران ارمنی. کمیتۀ امریکایی برای پرداخت سرب ها به ترک ها درخواست وجه کرده است (۱۳ فوریه).‏

ـ دادخواست برای ارمنیان. سخنران جلسۀ شام می گوید امریکا باید برای قتل عام ارمنیان اعتراض کند. در ۱۸۲۳م پرزیدنت مونرو، دانیل وبستر و تمامی ‏ملت امریکا نسبت به قتل عام یونانیان به دست ترک ها اعتراض کردند (۵ مارس).‏

ـ روس ها ارتش سوم ترکیه را قتل عام کردند. آنان به افراد مسئول در کشتار ارمنیان [در بیتلیس، وان، موش و دیگر نقاط] ترحمی نکردند (۶ مارس).‏

ـ ارمنیان کمک دریافت خواهند کرد. وزارت خارجۀ [امریکا] اطمینان می دهد که تبعید ارمنیان متوقف شده است (۸ مارس).‏

ـ روس ها بندر ریزه را تصرف کردند. قتل عام بزرگ به دست کردها. بنا به گزارش پتروگراد ۴۰٬۰۰۰ ارمنی از ارزروم رانده شدند و به ‏قتل رسیدند (۹ مارس).

‏

ب) ۲۷ نوامبر ۱۹۱۸ ـ۲۷ ژوئیۀ ۱۹۱۹م (۱۳ صفحه) :‏

جنگ جهانی اول با شکست آلمان و ترکیه به پایان رسیده بود. سران حزب اتحاد و ترقی، که چندین سال زمام امور را در دست داشتند و کشور را درگیر جنگی مصیبت ‏بار کرده بودند و با اقدام به براندازی نسل ارمنیان قصد حل نهایی مسئلۀ ارمنی را داشتند، با زیردریایی آلمانی از استانبول به آلمان گریخته بودند و در اختفا به ‏سر می بردند. اکنون لبۀ تیغ انتقادات متوجه زمامداران پیشین بود و بار همۀ مصائب بر دوش آنان سنگینی می کرد. ‏

در ادامه، نگاهی داریم به گزیدۀ عنوان های مطالب خبری روزنامۀ نیویورک تایمز دربارۀ نژادکشی ارمنیان:‏

۱۹۱۸م:‏

ـ ولیعهد عثمانی وزیران پیشین را مقصر می شمارد (۲۷ نوامبر).‏

ـ ترک ها میلیون ها تن را کشتند. آنان طی کشتارها سرمایه اندوختند (۶ دسامبر).‏

ـ سلطان [محمد ششم] در جست و جوی عاملان کشتارها. او گفت: «مجازات سنگینی در انتظار آنهاست و جامعۀ ترک مسئول آن نیست». سلطان تأسف ‏عمیق خود را از رفتار«کمیته های ویژۀ سیاسی ترکیه» با ارمنیان ابراز داشت (۷ دسامبر).‏

ـ مجلس ترکیه منحل شد. مقامات مسئول قتل عام ها در دادگاه نظامی محاکمه می شوند (۲۷ دسامبر).‏

ـ ‏[در امریکا] ارمنیان اعتراض می کنند. آنان نمی خواهند مسئولان قتل عام ها را ترک ها محاکمه کنند (۳۰ دسامبر). ‏

‏۱۹۱۹م:‏

ـ از مظالم ترک ها سخن گفته می شود. نویسندۀ فرانسوی می گوید: در یک منطقه ۸۰٬۰۰۰ ارمنی به قتل رسیدند (۳ ژانویه).‏

ـ ارمنیان را دسته جمعی در دریا غرق کردند. به یاری الکاس [سفیر پیشین امریکا در ترکیه] زن امریکایی ماجرای قتل عام ها را تعریف کرد. قربانیان را ‏به یکدیگر بستند و به رودخانه انداختند. خانم دِرـ آرسنیان به خاطر تابعیتش نجات یافت (۳ فوریه).‏

ـ دادگاه محاکمۀ متهمان قتل عام ارمنیان آغاز به کار کرد. حکمران دیاربکر نخستین متهم قتل عام هاست که محاکمه می شود (۱۲ فوریه).‏

ـ ‏[کتاب] ارمنستان مثله شده تبدیل به فیلم شد (۱۵ فوریه).‏

ـ نمایش فیلم ارمنستان مثله شده. امروز نخستین نمایش عمومی فیلم برگزار می شود (۱۷ فوریه).‏

ـ توفیق پاشا [وزیر اعظم پیشین ترکیه] می گوید مظالم منحصر به ترک ها نبوده است (۱۳ مارس).‏

ـ کمال بیگ، حکمران دیاربکر، به جرم قتل عام ارمنیان به دار آویخته شد (۱۴ آوریل).‏

ـ ارمنیان هنوز به قتل می رسند. فینلی [سرپرست صلیب سرخ در فلسطین]: آتش بس تغییری در شیوه های ترک ها ایجاد نکرده است (۱۹ آوریل).‏

ـ ۷۰ در صد ارمنیان به قتل رسیده اند (۷ ژوئن). ‏

ـ ‏ ترکیه رهبران جنگ را محکوم می کند. دادگاه نظامی انور پاشا، طلعت بیگ و جمال پاشا [سران حکومت ترکان جوان] را محکوم به اعدام کرد. هر سه ‏محکوم متواری هستند. جواد بیگ[وزیر پیشین دارایی] و آلوسا موسی کاظم [شیخ الاسلام پیشین] به پانزده سال زندان با اعمال شاقه محکوم شدند (۱۳ ‏ژوئیه).‏

ـ درخواست ترک ها از متفقین برای تحویل انورپاشا، طلعت بیگ و جمال پاشا (۲۰ ژوئیه).‏

ـ شرح مصائب ارمنیان. ۵۰٬۰۰۰ زن و دختر ارمنی در سوریه و بین النهرین در دست ترک ها گرفتارند. در نتیجۀ تبعید و قتل عام ارمنیان در حکومت ‏ترکیه بیش از۲۵۰٬۰۰۰ کودک ارمنی یتیم شده اند (۲۰ ژوئیه). ‏

ج) ۱۶ مارس ـ ۶ ژوئن ۱۹۲۱م ( ۴ صفحه) :‏

دادگاه نظامی محاکمۀ جنایتکاران جنگ در ۱۹۱۹ـ۱۹۲۰م سران حکومت ترکان جوان و حزب حاکم ـ انور، طلعت، جمال، ناظم، ‏بهاء الدین شکیر و دیگران ـ را به جرم درگیرکردن ترکیه در جنگ و سازماندهی و ریشه کنی و کشتار ارمنیان، به طور غیابی به ‏اعدام محکوم کرد. برخی دیگر نیز به زندان محکوم شدند اما جنایتکاران اصلی فارغ از احکام صادر شده در پناه آلمان روزگار ‏می گذراندند. ‏

در این حال، شناسایی و ترور سران حکومت پیشین و رهبران حزب اتحاد و ترقی، که در برنامه ریزی و راهبری نژادکشی ارمنیان ‏نقش تعیین کننده داشتند در دستور کار مبارزان ارمنی قرار گرفت. آنان، سرخورده و ناامید از حمایت قدرت های بزرگ، با ‏تشکیل گروهی به نام نمِه‌سیس ـ خدای انتقام در اساطیر یونان ـ دست به کار شدند تا جنایتکاران را به سزای اعمال خود ‏برسانند.‏

به این ترتیب، در ۱۵ مارس ۱۹۲۱م در برلین طلعت پاشا، وزیر کشور پیشین ترکیه، که از سازمان دهندگان اصلی نابودسازی ارمنیان بود، ‏به ضرب گلولۀ جوانی ارمنی، از بازماندگان قتل عام، به نام سوقومون تِهلیریان ترور شد. شگفت آنکه دادگاه ‏آلمان، پس از شنیدن دفاعیات متهم، حکم برائت او را صادر کرد. در ۵ دسامبر همان سال، در رُم، سعید حلیم پاشا، رئیس کابینۀ اول ترکان جوان، به دست ‏آرشاویر شیراکیان کشته شد. در ۱۷ آوریل ۱۹۲۲م در برلین، جمال عظمی، فرماندار پیشین ترابوزان ملقب به قصاب ارمنیان و بهاء ‏الدین شکیر، مؤسس سازمان “تشکیلات مخصوصه” به دست آرشاویر شیراکیان و آرام یرکانیان ترور شدند. در ۲۵ ژوئیۀ ۱۹۲۲ در ‏تفلیس، جمال پاشا، وزیر وقت دریاداری و فرماندۀ پیشین لشکر چهارم ترکیه در سوریه، به دست پطروس دِر بوقوسیان ترور شد. ‏انور پاشا، وزیر پیشین جنگ، ضمن ارتباط با مقامات ارشد شوروی خواهان مساعدت آنان شده و برای توسعۀ روابط اقتصادی ‏آلمان ـ شوروی پیشنهاد میانجیگری کرده بود. او برآن بود تا با تجهیز مسلمانان قفقاز و آسیای مرکزی نیرویی به نام «سپاه سبز» ‏فراهم آورد و در هیبت یک «منجی» به ترکیه بازگردد. وی در ۱۹۲۲م در آسیای مرکزی طی یک برخورد نظامی با سپاه سرخ کشته ‏شد. ‏

مطالب این دوره از روزنامۀ نیویورک تایمز به اخبار و گزارش های ترور طلعت پاشا در برلین و محاکمۀ قاتل و اعلام حکم ‏برائت او مربوط است. در ادامه، گزیدۀ عنوان های مطالب خبری روزنامۀ نیویورک تایمز را در این زمینه ملاحظه خواهید کرد: ‏

‏۱۹۲۱م: ‏

ـ طلعت پاشا در حومۀ برلین به قتل رسید (۱۶ مارس).‏

ـ قاتل از مرگ طلعت سخن می گوید. جوان ارمنی می گوید: «من قاتل نیستم، قاتل اوست» (۱۷ مارس).‏

ـ آلمان در مرگ دوست خود، طلعت، سوگوار است. گفته می شود وزیر پیشین در یکی از بانک های برلین ۱۰٬۰۰۰٬۰۰۰مارک ثروت داشته است (۱۸ مارس).‏

ـ ‏[عامل ترور] می گوید روح مادر به او دستور کشتن داد. در دادگاه جوان ارمنی، که به جرم قتل طلعت محاکمه می شود، رؤیای خود را بازگو می کند. ‏او ازجنایات ترکان سخن می گوید. پرونده به منزلۀ دادخواستی علیه اقدامات آلمان در خاور میانه تلقی می شود. لیمان فون ساندرس [فرماندۀ کل ‏آلمان در امپراتوری پیشین ترکیه] در دادگاه حضور دارد (۳ ژوئیه).‏

ـ جوان ارمنی عامل ترور طلعت تبرئه می شود. در دفاعیه، شرح وحشیگری های وزیر اعظم دراعمال قتل عام ها مطرح شده است (۴ ژوئیه).‏

ـ او را در دادگاه آزاد کردند (۶ ژوئیه).‏

۲. مقاله ها‏

کارنت هیستوری[۴] ‏ (ماهنامۀ نیویورک تایمز)، نوامبر ۱۹۱۵ ـ اکتبر ۱۹۲۲م (۲۵ صفحه):

ـ اعتراض معلمان آلمانی علیه قتل عام ارمنیان (نوامبر ۱۹۱۵).

ـ گزارش لرد برایس پیرامون مظالم ترکان در ارمنستان (نوامبر ۱۹۱۶)

ـ مجموع کشته شدگان ارمنی و آشوری. نوشتۀ ویلیام واکر راک‌وِل، عضو کمیتۀ امریکایی نجات ارمنیان و آشوریان (نوامبر ‏‏۱۹۱۶).‏

ـ دفـاع وزیر خـارجـۀ ترکیـه از قتل عام ارمنیان (دسامبر ۱۹۱۶).

ـ وحشت در قرارگاه ارمنیان. روایـت یک شاهد عینی (فوریۀ ۱۹۱۷).‏

ـ ارمنستـان و تمدن. نوشتـۀ آر. اچ. کازانجیان (فوریۀ ۱۹۱۷).‏

ـ تراژدی ارمنی. نوشتۀ ادموند کَندلِر (اوت ۱۹۱۷).‏

ـ آلمان و مظالم روا شده بر ارمنیان (نوامبر ۱۹۱۷).‏

ـ ترک ها ارمنیان را با تبر می کشتند. گزارش وحشتناک رئیس کالج آناتولی (نوامبر ۱۹۱۷).‏

ـ آلمان و قتل عام ارمنیان. مدارک رسمی از برلین (نوامبر ۱۹۱۹).‏

ـ چرا قاتل طلعت تبرئه شد؟ نوشتۀ جورج آر. مونتگمری (ژوئیۀ ۱۹۲۱).‏

ـ جنایات و سوء ادارۀ ترک ها، نوشتۀ آلبرت مکِنزی (اکتبر ۱۹۲۲).‏

ـ قتل عام ارمنیان در ۱۹۱۵، نوشتۀ جورج آر. مونتگمری (اکتبر ۱۹۲۲). ‏

لیتراری دایجست،[۵] ۵ ژوئیۀ ۱۹۱۳ ـ ۲۵ فوریۀ ۱۹۲۲م ( ۱۶ صفحه):

ـ ‏ سوء مدیریت ترکان جوان در ارمنستان (۵ ژوئیۀ ۱۹۱۳).‏

ـ سیمای بی پردۀ ترکان (۲۶ ژوئن ۱۹۱۵).‏

ـ مرگ ملت ارمنی (۲ اکتبر ۱۹۱۵). ‏

ـ نابودسازی ارمنیان (۹ اکتبر ۱۹۱۵م).‏

ـ چه کسی قادر به نجات ارمنیان است؟(۳۰ اکتبر ۱۹۱۵). ‏

ـ نیازمندی ارمنستان (۱۷ ژوئیۀ ۱۹۱۶).‏

– چرا ارمنیان کشته شدند؟ (۱۱ نوامبر ۱۹۱۶).

ـ ارمنستان چگونه است؟ (۱ سپتامبر ۱۹۱۷).‏

ـ فراخوان برای نجات ارمنستان (۲۹ سپتامبر ۱۹۱۷).‏

ـ گناه آلمان به نظر یک آلمانی (۶ اکتبر ۱۹۱۷).‏

ـ تقصیر آلمان در ریختن خون ارمنیان (۲۷ اکتبر ۱۹۱۷).‏

ـ چگونه هدیۀ شما ارمنیان را نجات می دهد (۹ مارس ۱۹۱۸).‏

ـ فریاد دادخواهی ارمنستان (۲۱ فوریۀ ۱۹۲۰).‏

ـ ترکیه با جمجمه های ارمنیان مسجد می سازد (۲۵ ژوئن ۱۹۲۱).‏

ـ پایان تراژیک کار ارمنیان (۲۵ فوریۀ ۱۹۲۲).‏

نیشن،[۶] ۷ اکتبر ۱۹۱۵م (یک صفحه):‏

ـ برای ارمنستان.

میشنری ریویو ،[۷] مه ۱۹۱۵ ـ ژوئیۀ ۱۹۱۹م ( ۱۴ صفحه):

ـ خطر برای مبلغان در ترکیه. مدارس مبلغان در ترکیه (مۀ ۱۹۱۵).‏

ـ درخواست جهاد برای مسلمانان. ترجمۀ فراخوان توزیع شده بین میلیون ها مسلمان (ژوئیۀ ۱۹۱۵).‏

ـ مصائب ارمنیان (اکتبر ۱۹۱۵).‏

ـ نابودسازی ارمنستان (نوامبر ۱۹۱۵).‏

ـ گزارش اخیر از ترکیه (ژوئیۀ ۱۹۱۶).‏

ـ نشانه های مرگ در ترکیه (اکتبر ۱۹۱۶).‏

ـ ‏ نجات ارمنستان (نوامبر ۱۹۱۷).‏

ـ روایت هایی از ارمنیان آزاد شده (ژوئیۀ ۱۹۱۹).‏

هفته نامۀ آوت لوک ،[۸] ۱۹ اوت ۱۹۱۵ ـ ۲۰ دسامبر ۱۹۱۶م ( ۲۱ صفحه):

ـ ارمنیان در آسیای صغیر. ارمنیان در ایران (۱۸ اوت ۱۹۱۵).‏

ـ مظالم ترکان در ارمنستان (۲۹ سپتامبر ۱۹۱۵).‏

ـ بزرگ ترین قتل عام دینی و نابودسازی یک نژاد. امیدها و سرنوشت تهدیدآمیز ارمنیان (۱۸ اکتبر ۱۹۱۵).‏

ـ پرچمی با صلیب سرخ که چهار هزار تن را نجات داد. ماجرایی که تیگران آندرئاسیان تعریف کرد (۱ دسامبر ۱۹۱۵).‏

ـ مردی از قسطنطنیه، نوشتۀ ویلیام تی. اِلیس (۸ دسامبر ۱۹۱۵).‏

ـ کمپانی سیاه، نوشتۀ گرگوری میسون (۱۵ دسامبر ۱۹۱۵).‏

ـ رفتار ترکان با ارمنیان (۵ ژوئیۀ ۱۹۱۶).‏

ـ ارمنستان (۴ اکتبر ۱۹۱۶).‏

ـ گزارش لرد برایس دربارۀ مظالمی که بر ارمنیان روا شده است (۱۸ اکتبر ۱۹۱۶).‏

ـ یک مصاحبه: آن سوی حصار ترک ها، نوشتۀ ویلیام تی. اِلیس (۲۰ دسامبر ۱۹۱۶).‏

هفته نامۀ ایندیپندنت،[۹] تأسیس: ۱۸۴۸م، نیویورک، ۲۷ سپتامبر ۱۹۱۵ ـ ۲۸ فوریۀ ۱۹۲۰م (۱۱ صفحه):‏

ـ تخلیۀ جمعیت در ارمنستان (۲۷ سپتامبر ۱۹۱۵).

ـ بزرگ ترین قتل عام دینی (۱۸ اکتبر ۱۹۱۵).

ـ نابودسازی یک نژاد، امیدها و سرنوشت تهدیدآمیز ارمنیان (۱۸ اکتبر ۱۹۱۵).

ـ ترکیۀ متزلزل، نوشتۀ فولرتون اِل. والدو (۲۵ اکتبر ۱۹۱۵).‏

ـ روایت هفته، قتل عام ارمنیان (۱۳ دسامبر ۱۹۱۵).‏

ـ متفقان ارمنی ما، نوشتۀ چارلز ای. هیوز. آیا ارمنستان باید نابود شود؟ نوشتۀ فرِد پی. هاگارد (۲۳ ژوئن ۱۹۱۷).‏

ـ سایه های جنگ. نوشتۀ مارکاریت کارودیان (۵ ژانویۀ ۱۹۱۸).‏

ـ آیا ارمنستان نابود خواهد شد؟ نوشتۀ هنری مورگنتاو، سفیر پیشین امریکا در ترکیه و معاون کمیتۀ امداد خاورمیانه (۲۸ ‏فوریۀ ۱۹۲۰).‏

سروی،[۱۰] ۲ اکتبر ـ ۴ دسامبر ۱۹۱۵م (۹ صفحه):

ـ همۀ ارمنیان تهدید به نابودی شده اند (۲ اکتبر ۱۹۱۵م).‏

ـ ارمنیان از امریکا تقاضای کمک می کنند (۱۶ اکتبر ۱۹۱۵م).‏

ـ آوازهای تبعید. شعرها و سرودهایی که در آنها ارمنیان درد و شکنجۀ خود را فریاد کرده اند، نوشتۀ آلیس استون بلک وِل (۴ ‏دسامبر ۱۹۱۵).‏

لیوینگ ایج،[۱۱] ژانویۀ ۱۹۱۳ و فوریۀ ۱۹۱۶م ( ۳ صفحه):‏

ـ خطر در ارمنستان، نوشتۀ سی. اف. کاوندیش (ژانویۀ ۱۹۱۳م).‏

ـ نابودسازی ارمنستان، نوشتۀ سی. اف. جی. مَسترمن (۵ فوریۀ ۱۹۱۶م).

ماهنامۀ اتلانتیک مانتلی،[۱۲] نوامبر ۱۹۱۶م ( ۴ صفحه):

ـ جُلجِتای یک ملت.

نیو رپابلیک،[۱۳] ۲۷ ژانویۀ ۱۹۱۷ و ۲۹ ژوئن ۱۹۲۱م( ۳ صفحه):‏‏

ـ فرمان قتل عام ها (۲۷ ژانویۀ ۱۹۱۷).‏

ـ یک ارمنی درامریکا (۲۹ ژوئن ۱۹۲۱).‏

ماهنامۀسنچری،[۱۴] سپتامبر ۱۹۱۸م( ۴ صفحه):

ـ ارمنستان شکنجه شده، نوشتۀ نشان دِر هاکوپیان.

امریکن ریویو آف ریویوز،[۱۵] فوریۀ ۱۹۱۶ ـ دسامبر ۱۹۱۷م (۴ صفحه):‏

ـ سرنوشت ارمنیان (فوریۀ ۱۹۱۶).‏

ـ کردها: منش و عادات آنان (مارس ۱۹۱۶).‏

ـ ارمنیان قتل عام شده (دسامبر ۱۹۱۷).‏

ورلدز ورک،[۱۶] نوامبر ۱۹۱۸م (۵۲ صفحه):‏‏

ـ روایت سفیر مورگِنتاو، نوشتۀ هنری مورگنتاو.

روزنامۀ نیویورک تایمز امریکا، که گزیده ای از عنوان های اخبار و مطالب خبری سال های ۱۹۱۵ ـ ۱۹۱۷م آن در زمینۀ ‏ریشه کنی و کشتار ارمنیان در بالا آورده شد و حجم خبری بسیار عظیمی را پوشش داده است، تنها نمونه ای از روزنامه های ‏وقت امریکا و جهان است. چنین حجمی از مطالب نشانگر بازتاب بسیار گستردۀ فاجعۀ نژادکشی ارمنیان ـ و به موازات آن نژادکشی یونانیان و آشوریان ـ در سراسر ‏جهان است، آن هم در شرایط جنگی صد سال پیش امپراتوری عثمانی، که خبرها بیشتر از طریق افراد و مسافران به خارج از ‏کشور می رسید. ‏

متأسفانه، سران قدرت های بزرگ در قبال این فاجعۀ عظیم و عاملان آن ، چه در دوران ارتکاب جنایت و چه در سال های بعد ‏از آن، شیوه ای بی تفاوت و حتی جانبدارانه در پیش گرفتند؛ به سخن دیگر، مهر تأیید بر اعمال جنایتکاران زدند، پدیده ای که ‏پس از گذشت یک قرن هنوز در ابعاد گوناگون شاهد آن هستیم. در مقابل، با بی کیفر ماندن این نخستین نژادکشی قرن بیستم، جامعۀ ‏جهانی در دو دهۀ آینده شاهد نژادکشی یهودی ها و لهستانی ها شد. سپس، نژادکشی های دیگری در گوشه و کنار جهان روی داد. هرآینه، اگر تلاش های دادخواهانۀ ارمنیان بازمانده از نسل نژادکشی ‏شده نمی بود، چه بسا اکنون نژادکشی ارمنیان واقعه ای فراموش شده در لا به لای برگ های تاریخ به شمار می رفت و دیگر ‏سخنی از آن به میان نمی آمد. ‏

مطالب خبری و در کنار آنها مقالات بسیاری که در مجلات و نشریه ها آمده و در هریک به تحلیل اتفاقات پرداخته شده همگی مؤید برنامه ای از پیش تعیین شده بودند که اوضاع متشنج جهان در سال های جنگ فرصتی مناسب برای اجرای آن ‏ایجاد کرد، برنامه ای که مقرر شده بود با کمال خشونت و قساوت با هدف حذف عنصر ارمنی، تا آخرین نفر، از پهنۀ کشور ترکیه ‏و تصاحب دارایی های ارمنیان اجرا شود. ‏

حجم اخبار و مطالب خبری، که تنها در یک روزنامه منتشر شده، به اندازه ای گسترده و سهمناک است که دروغ صدسالۀ ‏مقامات ترکیه در انکار و وارونه نمایی واقعیت ها و تلاش بیهودۀ آنان برای سرپوش گذاری بر حقایق، تنها به استناد چند خبر، نقش بر آب شود.‏

در کنار مطالب و کتاب هایی که به دست شاهدان عینی نژادکشی ارمنیان و یا از زبان آنان و در بیشتر موارد به زبان ارمنی ‏نوشته شده و از مدارک معتبر به شمار می روند، یادداشت های عرب بدوی شریفی به نام فائزالغصین، که با صداقت تمام صحنه هایی را که شاهد آنها بوده به‎ ‎رشتۀ تحریر ‏در آورده؛ عکس های آرمین وگنر آلمانی از صحنه های دلخراش تبعید و آوارگی ارمنیان بی پناه وخاطرات هنری مورگنتاو، ‏سفیر وقت امریکا در ترکیه، در سال های نژادکشی ـ سیاستمداری که با وجود عدم مداخلۀ امریکا در مسئلۀ ریشه کنی و کشتار ارمنیان خود بی تفاوت نماند و به هر وسیلۀ ممکن، حتی پس از پایان مأموریت خود در ترکیه، کوشید تا در تسکین آلام ارمنیان مؤثر واقع ‏شود ـ و بسیاری مستندات دیگر از مدارک انکارناپذیری هستند که قصد جنایت کارانۀ ترکیه را در نابودی و ‏انقراض نسل ارمنیان به خوبی آشکار می سازد. ‏

تلاش بیهودۀ دولتمردان ترکیه در گمراه کردن جامعۀ جهانی و انکار حقایق، بدون شک راه به جایی نخواهد برد و حکومت ترکیه، که میراث شوم آن جنایت عظیم را بر دوش و وجدان خود دارد، دیر یا زود در برابر فرشتۀ عدالت زانو بر زمین خواهد زد و به کیفر اعمال ننگین خود خواهد رسید.