فصلنامه فرهنگی پیمان شماره ۶۸
ارمنستان در بیانیه چهارده ماده ای وودرو ویلسون
نویسنده: دکتر آراپاپیان / ترجمه : باگو
وودرو ویلسون رهبری سیاسی ایالات متحدۀ امریکا را در برهۀ قهرآمیزی از زمان بر عهده داشت (از ۱۹۱۳ ـ ۱۹۲۱م)، زمانی که در بحبوحۀ جنگ اول جهانی تغییر سیاست های کلی و سقوط امپراتوری ها و پیدایش و شکل گیری کشورهای جدید جهان را به سوی نگرشی نو و فهم و همیاری متقابل پیش می برد. بی شک تحصیلات عالیه و نقش دکترای حقوق رئیس جمهور ایالات متحده در راستای پرورش و بالا بردن درک سیاسی ملت ها برای حق تعیین سرنوشت کشور خویش، که در نتیجه منجر به شکل گیری جامعۀ ملل و سپس تشکیل سازمان ملل متحد شد، غیر قابل انکار است.
حدود نه دهه پیش، در ۸ ژوئیه ۱۹۱۸م، رئیـس جمــهور وقــت ایـالات متحدۀ امریکا، وودرو ویلسون، در نشستی مشترک با کنگره بیانیۀ پیشنهادی خود را اعلام کرد که در تاریخ سیاسی به « بیانیۀ ۱۴ ماده ای وودرو ویلسون»[۲] معروف است و نام رسمی آن به این شرح است: « بیانیۀ خطاب به کنگره، شرح اهداف جنگ و شرایط صلح ایالات متحده».[۳] این بیانیه،[۴] که تا به امروز جزو اسناد مهم سیاست خارجی ایالات متحدۀ امریکا محسوب می شود، دیدگاه ها و مسئولیت های بلادرنگ پس از جنگ را برای دولتمردان بلندپایه و سیاست خارجی ایالات متحدۀ امریکا اعلام می کند.
مادۀ ۱۲ این بیانیه مستقیماً بر آیندۀ ارمنیان و تشکیل جمهوری ارمنستان اشاره دارد و صراحتاً، بر حق زندگی آزاد و حق تعیین سرنوشت اقوام ساکن غیر ترک در امپراتوری عثمانی و به ویژه، ارمنیان تأکید می کند. مادۀ ۱۲ چنین اعلام می دارد: «الزام ایجاد حکومت ایمن برای قسمت های ترک امپراتوری عثمانی فعلی و ایجاد امنیت جانی و همچنین، زمینه های پیشرفت و توسعۀ خودمختار و مستقل برای سایر اقوام غیرترک تحت سلطۀ امپراتوری عثمانی و آزادی تردد در تنگۀ داردانل و رفت و آمد کشتی های تجاری برای همۀ کشورهای جهان با قید تضمین های بین المللی» .[۵]
گرچه در بیانیۀ ویلسون به کشور خاصی اشاره نشده بدون شک برخی از نکات رئیس جمهور ایالات متحده به ارمنستان نیز مربوط می شود. وودرو ویلسون در ۴، ۵ و ۷ ژوئیه ۱۹۱۸م با مشاور خود، سرهنگ ادوارد هاوز،[۶] بر روی این اعلامیه کار کرده است که گواهی این موضوع ثبت آن در دفتر خاطرات مشاور ویلسون است.
سرهنگ هاوز، در ۷ ژوئیه ۱۹۱۸م، در دفتر خاطراتش می نویسد: « هنگامی که مادۀ مربوط به ترکیه مکتوب شد رئیس جمهور فکر کردند که تمامی بخش ها باید مشخصاً و به طور قطعی تعیین شود. ارمنستان، بین النهرین، سوریه و دیگر مناطق باید با اسامی خود اشاره شوند اما من موافق نبودم و بر این باور بودم که آنچه نوشته شده است برای نشان دادن آن کفایت می کند و در نهایت، همه چیز همان گونه که قبلاً تدوین شده بود، بدون تغییر باقی ماند».[۷]
در تأیید و تکمیل ادعای فوق باید به تحلیل رسمی این بیانیه[۸] در۳۰ اکتبر ۱۹۱۸م اشاره کرد که با حضور مقامات بلندپایۀ ایالات متحده در جلسۀ صلح پاریس رئیس جمهور ایالات متحده با نگاهی بر بیانیۀ خود و تمرکز بر مادۀ ۱۲دیدگاه های خود دربارۀ آیندۀ ترکیه و موضع گیری اولیه دربارۀ ارمنستان را بدین ترتیب اعلام می کند: « باید بندرگاهی در ساحل دریای مدیترانه برای ارمنستان در نظر گرفته و نیروهای پشتیبان آن مشخص شود. با وجود اینکه فرانسه می تواند این نقش را برای ارمنیان ایفا کند ارمنیان بریتانیای کبیر را در اولویت قرار داده اند».[۹]
با تحلیل توصیۀ رئیس جمهور، سرهنگ هاوز، که خود عضو رسمی و رئیس هیئت بلندپایۀ رسمی ایالات متحدۀ امریکا در جلسۀ صلح پاریس بود، می نویسد: «هدف رئیس جمهور امریکا در خاور نزدیک این بود که نظارت بین المللی قسطنطنیه برقرار شود و آناتولی به ترک ها داده و ارمنستانی مستقل ایجاد شود».[۱۰]
با هدف رهانیدن ارمنیان از سلطۀ ترک ها رئیس جمهور ویلسون در نامۀ ۲۶ دسامبر ۱۹۱۸م خطاب به پاپ اعظم بندیکوس پانزدهم تأکید کرد: «به شما اطمینان می دهم و نه تنها از طرف خود بلکه از طرف تمامی مردم ایالات متحده امریکا صحبت می کنم که کشتار و زجر هیچ ملتی به اندازۀ کشتار ارمنیان عمق روح مردم امریکا را به این حد به درد نیاورده است. مطمئناً، از خواسته های اولیۀ من خواهد بود که در حد توانایی خود برای در امان نگه داشتن آن ملت ستم دیده و زجرکشیده و آزادی کامل آنان از یوغ بی عدالتی و احقاق حقوق آنان تلاش کنم».[۱۱]
رئیس جمهور ایالات متحده در خطابه ای دیگر، در ۲۳ سپتامبر ۱۹۱۹م، به طور قطعی اعلام داشت: «ارمنستان از آن دسته کشورهایی است که باید تحت پوشش جامعۀ ملل قرار گیرد. ترکیه را باید از حکومت بر آن منع کرد. ملت های مسیحی نه تنها باید اجازۀ کمک به ارمنستان را داشته باشند بلکه باید از اجازۀ حمایت از آن نیز برخوردار باشند».[۱۲] در همان خطابه، رئیس جمهور ویلسون با شهادت دادن به کشتار ارمنیان در ترکیه به وضوح دولت ترکیه را متهم ساخت: «دولت ترکیه باید اعتراف کند که هیچ اقدامی برای جلوگیری از این کشتار وحشتناک، که آن کشور را به گورستان تبدیل کرده، انجام نداده است».[۱۳]
لازم به ذکر است که ترکیه اصول وودرو ویلسون را کاملاً به منزلۀ اساس مذاکرات صلح می پذیرد. دولت عثمانی در نامۀ رسمی آتش بس ۱۴ اکتبر ۱۹۱۸م صراحتاً اعلام کرده است: «دولت امپراتوری عثمانی بیانیه ای را که در ۸ ژوئیه ۱۹۱۸م از طرف رئیس جمهور ایالات متحدۀ امریکا به کنگره اعلام شده است به منزلۀ پایۀ مذاکرات صلح می پذیرد».[۱۴] منحصراً، با در نظر داشتن این الزام، ایالات متحدۀ امریکا به منظور پایان بخشیدن عملیات نظامی علیه ترکیه در ۳۰ اکتبر ۱۹۱۸م، در امضای پیمان آتش بس مودروس، بین دولت ترکیه و نیروهای متفقین، نقش میانجی را ایفا کرد. [۱۵]
منابع:
Addresses Delivered on Western Tour, at Tabernacle, Salt Lake City, Utah, 23 1919, p.358 – 359, In Woodror Wilson, War and Peace, Presidential Mes sages, Addresses, and Public Papers (1917-1924). ed. R. S. Baker & W. E. Dodd . NY: [s.n], 1927, vol. II
Brockway, T. Basic Documents in the United States Foreign Policy. NJ: [s.n],1968.
Commentary on Fourteen Points, Colonel House to the President [cablegram], In C. Seymour. The Intimate Papers of Colonel House. Boston-New York: s.n,1928, vol. IV.
Official American Commentary on the Fourteen Points, In C. Seymour. The Inti-mate Papers of Colonel House. Boston-New York: s.n, 1928, vol. IV.
Quoted in M. J. Somakian. Empires in Conflict: Armenia and the Great Powers, 1895 – 1920. London: [s.n], 1995
Scott, J. B. Official Statements of War and Peace Proposals, December 1916 to November 1918. Washington: [s.n], ۱۹۲۱.
The Diary of Colonel House (7 Jan 1918), In C. Seymour. The Intimate Papers of Colonel House. Boston-New York: [s.n], 1928, vol. III. The Time. 2 Nov. 1918.
Wilson, Woodrow. Address to Congress, Stating War Aims and Peace Terms (Delivered in Joint Session, 8 January 1918), In The Messages and Papers of Woodrow Wilson. NY: s.n, 1924, vol. I.
پی نوشت ها:
۱ـ رئیس مرکز علوم اجتماعی مودوس ویوندی (Modus Vivendi) و سفیر سابق ارمنستان در کانادا (۲۰۰۰ ـ۲۰۰۶م).
Points of Woodrow Wilson۲
Address to Congress, Stating the War Aims and Peace Terms of the United States3ـ
Brockway, Basic Documents in the United States Foreign Policy (NJ: s.n,1968), p. 71-744ـ
President Woodrow Wilson, Address to Congress, Stating War Aims and Peace Terms (Delivered in Joint Session, 8 January 5ـ
1918), p. 470, In The Messages and Papers of Woodrow Wilson, [NY: s.n, 1924], vol. I, p. ۴۶۴ – ۴۷۲.
Edward House6ـ
The Diary of Colonel House(7 Jan 1918), p. 332, In C. Seymour, The Intimate Papers of Colonel House, [Boston-New York:7ـ
s.n, 1928], vol. III.
Official American Commentary on the Fourteen Points8ـ
Official American Commentary on the Fourteen Points, p. 199 – 200, In Seymour, ibid, vol. IV9ـ
Commentary on Fourteen Points, Colonel House to the President [cablegram], p. 157, In ibid10ـ
Quoted in: M. J. Somakian, Empires in Conflict: Armenia and the Great Powers, 1895-1920 (London: s.n, 1995), p. 25611ـ
Wilson, ibid12ـ
Addresses Delivered on Western Tour, at Tabernacle, Salt Lake City, Utah, 23 Sep 1919, p.358 – 359, In idem, War and ۱۳ـ
Peace, Presidential Messages, Addresses, and Public Papers (1917-1924), ed. R.S. Baker & W. E. Dodd (NY: s.n, 1927), vol.
II, p. 346 – 365.
B. Scott, Official Statements of War and Peace Proposals, December 1916 to November 1918(Washington: s.n, ۱۹۲۱)۱۴ـ
۴۱۹.
The Time (2 Nov. 1918), p. 715ـ